5. გურიის გლეხობის მოთხოვნები
1905 წლის დასაწყისში გურიის მოსახლეობას გარკვეული ხარისხით უკვე განხორციელებული ჰქონდა ხელისუფლების ორგანოების ბოიკოტის ის პროგრამა, რომელიც გურიის მუშების - სოციალდემოკრატების კონფერენციაზე იყო დაგეგმილი. უკვე შექმნილი იყო თვითმმართველობის გარკვეული ფორმები ადგილობრივი სოციალდემოკრატიული ორგანიზაციების უშუალო ხელმძღვანელობით.
ახალი ქარიშხალი ემზადებოდა გურიის თავზე დასატეხად. ხელისუფლებამ გადაწყვიტა გურიას მკვეთრი ზომებით გამკლავებოდა. ალიხანოვ-ავარსკის მეთაურობით გაგზავნილ იქნა მსხვილი სამხედრო ძალა: რამდენიმე ათასი ჯარისკაცი, არტილერია და მოძრავი სამხედრო ლაზარეთი. სადგურზე ჯერ მივიდა არტილერიის ნაწილი, გრენადერების რაზმი, რამდენიმე ასეული კაზაკი და რამდენიმე ქვემეხი, შემდეგ ელიზავეტოპოლის პოლკის ექვსი როტა და პლასტუნების პოლკი. ალიხანოვი აღიჭურვა შეუზღუდავი უფლებამოსილებით, გურია მთლიანად მის ხელთ იყო. გარდაუვალმა საფრთხემ ფეხზე დააყენა მოსახლეობის ყველა ფენა. მემამულეების და სამღვდელოების უმრავლესობა უკვე ხვდებოდა რომ ძალადობით ვერ აიძულებდა მოსახლეობას ხელახლა ძველ ორმოში ჩაავარდნას, რომ ექსპლუატაციის ძველი ფორმები გაძლებდნენ მხოლოდ მანამ, სანამ გლეხობის მასას ეძინა ღრმა ძილით, რომლისგანაც ის გააღვიძეს ქალაქიდან გაგდებულმა მუშებმა. შემდგომი რეპრესიები და გურიის გლეხობის საბოლოო განადგურება მხოლოდ დროებით თუ აიძულებდა მას თავის მოთხოვნებზე უარის თქმას, შეუძლებელი იქნებოდა მუდამ გლეხის ზურგსუკან მათრახით დგომა! და აი, თავადაზნაურობის რამდენიმე ხელმძღვანელი, ბათუმის და ქუთაისის ქალაქისთავები და ორი რედაქტორი გაზეთებისა „მოგზაური“ და „ცნობის ფურცელი“ წარუდგნენ გენერალ მალამას, კავკასიის მთავარმმართველს გურიაში გაგზავნილი ჯარის გაწევევის თხოვნით. დეპუტაციის აზრით სამხედრო ექსპედიციის ნაცვლად გურიაში აუცილებელი იყო გაგზავნა ხელისუფლების საგანგებო წარმომადგენლისა, რომელიც გამოარკვევდა გურულების სურვილებს, მათ აუცილებლად უნდა მისცემოდათ შესაძლებლობა, ერთობლივად განეხილათ საკუთარი საჭიროებები, ჩამოეყალიბებინათ მოთხოვნები, რისთვისაც აუცილებელია მათ შეკრების ნება დართვოდათ გარდა ამისა, პრესას უნდა მისცემოდა გურიაში შექმნილი მდგომარეობის თავისუფლად გააშუქების შესაძლებლობა. დეპუტაცია მოსახლეობის საჭიროებების გასაგებად მეტნაკლებად შესაფერის პირად მიიჩნევდა მთავარმმართველობის საბჭოს წევრ სულთან კრიმ-გირეის. დეპუტაცია 1905 წლის 16 თებერვალს წარუდგა მალამას, მაგრამ ამ უკანასკნელმა მიიღო მხოლოდ სამი პირი მათი შემადგენლობიდან, დანარჩენებს კი შესთავაზა მოლაპარაკებები ეწარმოებინათ კანცელარიის დირექტორთან. დეპუტაციის თხოვნას პასუხი გაეცა მომდევნო დღეს: ჯარები დარჩებოდა სადგურ ნატანებში, გურიაში გაიგზავნებოდა კრიმ-გირეი, მოსახლეობას ნება დაერთო შეკრებილიყვნენ თავისულფად საკუთარი საჭიროებების გამოსარკვევად და კრიმ-გირეისთან მოსალაპრაკებლად კი საკუთარი შემადგენლობიდან აერჩიათ დეპუტატები, რომელთა ხელშეუხებლობა გარანტირებული იყო ... სიტყვიერად, რა თქმა უნდა[1]. პრესასაც ასევე „თავისუფლად“ დაერთო ნება გურულების საჭიროებების გაშუქებისა. ასეთია ბიუროკრატიის კეთილი ზრახვები...
კრიმ-გირეი იმავე დღეს გაემგზავრა ოზურგეთის მაზრაში. მას თან ახლდა მხოლოდ თარჯიმანი და მდივანი, გარდა ამისა, მან როგორც „ნათელმა“ ადმინისტრატორმა, თანხლების ნება დართო გაზეთების. ამ უკანასკნელმა გარემოებამ გახადა შესაძლებელი სრულად ჩაწერილიყო ყვეელაფერი, რისი ხელისუფლების ჩინოვნიკისთვის განცხადებაც საჭიროდ ჩათვალა გურიის მოსახლეობამ.
როგორც კი საქმე მივიდა იქამდე, რომ გურიაში მოსახლეობის საჭიროებების გამოსავლენად გაგზავნილ იქნა ხელისუფლების მნიშვნელოვანი წარმომადგენელი, მთელ მხარეში დაუყოვნებლივ ორგანიზებულ იქნა მრავალრიცხოვანი კრებები, ან უკეთ - მიტინგები, მოთხოვნების ფორმულირებებისთვის. თუმცა მხოლოდ ამ ფაქტიდან არ შეიძლება დასკნის გაკეთება, რომ გურულები, ან უკიდურეს შემთხვევაში მათი მეწინავე, შეგნებული ნაწილი იმედოვნებდა მიეღო რაიმე თვითმპყრობელი მმარველობისგან ან მათი ადგილობრივი წარმომადგენლებისგან. არა! თითქმის ყველგან, სადაც კრიმ-გირეის მოუწია საუბარი გლეხებთან, მას უწევდა მისი ყურისთვის უსამოვნო განცხადებების მოსმენა, რომ გლეხები ამ მმართველობისგან არაფერს ელიან და რომ გადაწყვიტეს მოთხოვნების წარმოთქმა მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი პრესის საშუალებით მთელ რუსეთში გავრცელებულიყო.
- რისი გაკეთება შეუძლიათ მათ ჩვენთვის? ისინი თვეში ათას რუბლს იღებენ - როგორ გაიგებენ ისინი ჩვენს გაჭირვებას!
- მათ ყველას, თითოეულს რამდენიმე ათასი დესეტინა მიწა აქვს, მაგრამ როცა მე ვწვები, ფეხები და თავი დადება სხვის მიწაზე მიდევს ... ასე აყალიბებდნენ გურული თავიანთ უნდობლობას ხელისუფლების წარგზავნილი ჩინოვნიკებისადმი. და ისინი ორმაგად მართლები იყვნენ, რადგან წარსულში არ ყოფილა შემთხვევა, რომ მთავრობის მოხელე კაცი უმათრახოთ და უთოფ-იარაღოთ მისულიყოს მათათან, როგორც ეს განუცხადა კრიმ-გირეის ლანჩხუთის ერთ-ერთმა დეპუტატმა,
კრიმ-გირეისთან საუბრის გარემოებები ყველგან თითქმის ერთი და იგივე იყო. ჯერ კიდევ მის გამოჩენამდე იკრიბებოდა ხალხის მასა მოედანზე (მიდიოდნენ არამხოლოდ კონკრეტული სოფლის, არამედ მთელი სასოფლო საზოგადოების მცხოვრებლები), უმეტესწილად სკოლის წინ, ირჩევდა ათამდე დეპუტატს, მათ შორის ქალებს, და ისმენდა მათ საუბარს გირეისთან.[2]
კრიმ-გირეი: გახსოვდეთ, რომ მე აქ მოვედი არა ჩემს საქმეზე, არამედ თქვენი გაჭირვების გასაგებად და მიუხედავად იმისა, რომ თქვენ მიერ გამოთქმული სიმართლე ჩემთის მწარე იქნება, მაინც გთხოვთ, პირდაპირ და გულწრფელად ისაუბროთ ყველაფერზე რაც ეხება თქვენს ცხოვრებას, თქვენს გასაჭირს
დეპუტატი: კარგი, ჩვენ ღიად და გულწრფელად ვიტყვით იმის შესახებ, რაც გვატნჯავს, რასაც სამართლიანად ვითხოვთ, მაგრამ ვინ უზრუნველყოფს, რომ ჩვენი თავისუფალი სიტყვა ჩვენვე არ მოგვიბრუნდება პოლიციის სისასტიკის სახით? ჩვენ ეს არაერთხელ გამოვცადეთ!
კრიმ-გირეი: მე ვერ ვიქნები თქვენი ხელშეუხებლობის გარანტი როცა მე აქ არ ვიქნები. შესაძლოა, რომ ვინმეს მართლაც შეხვდეს უსიამოვნება და ასეთ შემთხვევაში გთხოთ, დაუყოვნებლივ მაცნობოთ მე და მე გიშუამდგომლებთ, აქვე, თქვენი ხელშეუხებლობის დაცვის მიზნით მე არ გეკითხებით ჩემთან მოსაუბრეების სახელებს და გვარებს.
დეპუტატი: კარგი, ვინ უზრუნველყოფს, რომ ყველაფერი, რასაც ვიტყვით, დამახინჯების გარეშე შევა ოქმში? ჩვენ არ გვაქვს მისი შემოწმების შესაძლებლობა.
კრიმ-გირეი: მე მყავს ისეთი თარჯიმანი, რომელსაც ვენდობი. თუ ის რამეში შეცდება, მათ შეუძლიათ დახმარება (მიუთითებს კორესპონდენტებზე).
დეპუტატი: თქვენ მოხვედით გურიაში იმიტომ, რომ თითქოს აქ რაღაც განსაკუთრებული ხდება, რაღაც ისეთი, რაც თითქოს მთელ რუსეთში არსად გაგონილა. თქვენ ამაში სცდებით.
კრიმ-გირეი: მე აქ მოვედი იმ მიზეზების გამოსარკვევად, რამაც გამოიწვია შეტაკებები ხალხს და ხელისუფლებას შორის და არა თქვენს შორის დამნაშავეების გამოსავლენად.
დეპუტატი: მაშ მოისმინეთ რასაც ვიტყვით. ჩვენი მოთხოვნები გამოიხატება სამ სიტყვაში: ჩვენ გვინდა პური, სამართლიანობა და თავისუფლება. ჩვენ არ გვაქვს არც პირველი, არც მეორე, არც მესამე. თავიდან ვთქვათ პურის შესახებ. ჩვენ, რა თქმა უნდა, არ ვითხოვთ მზა, გამომცხვარ პურს. სრულებითაც არა! ჩვენ ვითხოვთ რომ ჩვენი შრომის ნაყოფით ვისარგებლოთ ჩვენ და არავინ ის არ წაგვართვას. შეხედეთ ამ ხალხს: აქ თქვენს წინაშე დგას მშრომელი, მუშა ხალხი და ამის გაგება ერთი შეხედვითაც არაა რთული, ისინი ჩონჩხივით მშრალები და მზისგან გაყვითლებულები არიან. ნუთუ მათ არ აქვთ უფლება მოითხოვონ რომ საკუთარი შრომის ნაყოფი, საკუთარი ოფლით და სისხლით მოპოვებული პურის ნაჭერი თვითონვე მოიხმარონ და არ მისცენ ვიღაც პარაზიტს? დიახ, ჩვენ ამის უფლება არ გვაქვს, ჩვენ ეს ვიცით. მიზეზი, რის გამოც ჩვენი შრომის ნაყოფს სხვები, უსაქმურები ჭამენ, იმაში მდგომარეობს, რომ მშრომელი, მიწათმოქმედი ხალხი - მიწის გარეშეა. მათ მიერ დამუშავებული და მათი ოფლით მორწყული მიწა სხვისი საკუთრებაა. გლეხი იძულებულია დათანხმდეს იმ პირობებზე რომელსაც მას მემამულე სთავაზობს და ეს მას აგდებს გამოუვალ მდგომარეობაში, საიდანაც ახლა ის საკუთარი ძილებით ცდილობს გათავისუფლებას. რაღა დარჩენია უბედურ მიწისმოქმედს? მას არ აქვს არც საკუთარი მიწა, არც სასამართლო, რომელიც დაიცავდა მას მემამულის სისასტიკისგან. ირგვლივ ჩვენ მხოლოდ უსამართლობას ვაწყდებით. სასამართლო და პოლიცია მემამულის ხელში არსებული იარაღია, რომლითაც იგი უკვე დიდი ხანია სარგებლობს ჩვენს შესავიწროვებლად. დიახ, პოლიცია და მემამულეები ხელ-და-ხელ გვებრძვიან ჩვენ - მიწათმოქმედებს.
კრიმ-გირეი: მე მინდა ვიცოდე, პოლიცია თვითნებურად ერევა თქვენს საქმეში მემამულეებთან თუ მემამულეები მიმართავენ მას?
დეპუტატი: ხშირად ერევა თვითნებურად, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში სტრაჟნიკებს მემამულის თხოვნით გვიგზავნიან, რათა მოსავლის ნაწილი ძალით წაგვართვან. თუ ვინმე შეწინააღმდეგებას გაბედავს, მათთვის მზადაა მათრახები, ციხე, ხშირად ციმბირში გაგზავნაც. ნუთუ კიდევ დამტკიცება სჭირდება, რომ პოლიცია მემამულეებს ეკუთვნით?
კრიმ-გირეი: კი მაგრამ სოფლელების მიერ არჩეული მამასახლისი არ იცავს გლეხის ინტერესს?
დეპუტატი: მე თითონ ვიყავი მამასახლისი რამდენიმე წლის განმავლობაში და ვიცი, როგორ მართავს მამასახლისებს მთავრობა. განა მამასახლისს შეუძლია არ დაემორჩილოს ბოქაულის და მაზრის უფროსის ბრძანებას? ის ყველაფერში დამჯერი მონაა ამ მბრძანებლებისა, ეს უკანასკნელნი კი - ხალხის მტრები. დაუმორჩილებლობისთვის, გლეხის ინტერესის დაცვისთვის მამსასახლის ელის მკაცი სასჯელი.
კრიმ-გირეი: იყო შემთხვევები, როდესაც მამასახლისი შეეწირა ხალხის ინტერესს?
დეპუტატი: იყო და ძალიან ხშირად. მაგალითად შეგვიძლია მივუთითოთ ხარაიშვილი, ხომერიკი, ბოლქვაძე და სხვები. მაგრამ ეს ყველასთვის ცნობილია და სწორედ ამიტომ დავსვით ჩვენ ეს საკითხი. ჩვენ ვიმეორებთ, რომ მიწა უნდა ეკუთვნოდეს მიწათმოქმედ გლეხს და არა მუქთამჭამელს. ჩვენი შრომის ნაყოფი ჩვენს ბეღელში უნდა გროვდებოდეს. სახნავი მიწის მცირე ნაჭრის გარდა ჩვენ არც ტყვე გვაქვს, არც საძოვარი. საზაფხულო საძოვრები ეკუთვნის ხაზინას, ხოლო ზამთრის - კერძო პირებს და ერთიც და მეორეც თავის დროზე ტყავს გვაძრობს. საზაფხულოსაძოვრებით ჩვენ მხოლოდ წელიწადში ნახევარი თვის განმავლობაში ვსარგებლობთ და ამ მცირე დროში ხაზინა ჩვენგან იღებს ღალას 500 რუბლს. იგივე ეხება ტყეს. იქ ხეები ლპება, ჩვენ კი შეშას ვყიდულობთ. ერთი პატარა ტოტისთვის გვაჯარიმებენ. მაგრამ განა ტყე ვინმე შრომის შედეგია? საძოვრები ვინმემ შეკრიბა და ოფლით მორწყო? და აი, საერთოდ უშრომელად მისით სარგებლობენ ხაზინა და მემამულეები და ჩვენ, მშრომლებს, გვიწევს ჩვენივე ნაშრომის მათთვის გადაცემა. ჩვენ მოვითხოვთ ასეთი წყობის გაუქმებას. საკმარისია ისიც, რაც აქამდე ვითმინეთ!
როცა ჩვენ პურს ვითხოვდით, ქვას გვაძლევდნენ, პოლიცია დახმარების ნაცვლად მათრახებით გვიმასპინძლდებოდა. ბოლოს ჩვენ დავკარგეთ მთავრობის ყველანაირი ნდობა. ჩვენ დარწმუნებული ვართ, რომ მშრომელი ხალხი მისგან არაფერს სასიკეთოს არ უნდა ელოდოს, ამიტომ ჩვენ აუცილებლად მიგვაჩნია საზოგადოების მიერ არჩეული გლეხთა კომიტეტების შექმნა მემამულეებთან და ხაზინასთან მოსალაპარაკებლად. ამ კომიტეტებმა უნდა მოაწესრიგონ მიწის საქმე. ამას მხოლოდ ჩვენ, ბასილეთის გლეხები, კი არ ვითხოვთ, ამას ითხოვენ მთელი რუსეთის გლეხები და მუშები. ახლა ავიღოთ სახაზინო მიწები. ხაზინა ფლობს არამხოლოდ ტყეს, არამედ მის ხელშია ბევრი სახნავი მიწა, ამ მიწისთვის ითხოვენ მაღალ გადასახადებს. ბევრი გლეხი ცხოვრობს ხაზინის მიწაზე და ამიტომ იწოდებიან სახაზინო გლეხებად. ისინი მუშაობენ ამ მიწაზე, იხდიან სხვადასხვა გადასახადებს ხაზინის სასარგებლოდ და თუ დასჭირდებათ მისი დაგირავება ან გაყიდვა - ამის უფლება არ აქვთ. ამიტომ ჩვენ, ბასილეთის საზოგადოება, სხვებთან ერთად ვითხოვთ რომ სახაზინო მიწების ნაკვეთები, რომლითაც სარგებლობდნენ ხაზინის გლეხები, აღიარებულ იქნეს მათ საკუთრებად. გარდა ამისა, რამდენიმე გლეხმა უკვე რამდენჯერმე იყიდა მიწის ერთი და იგივე ნაკვეთი. მიწის დამუშავების დროს მოდის რომელიმე დიდგვაროვანი და სადავოდ ხდის მას: ამბობს, ეს ჩემია. ყველაფერი ეს და ბევრი სხვა გლეხის ცხოვებას აუტანელს ხდის. ამას დაამატეთ ასევე ათასი სახეობა სხვადასხვა, სასოფლო თუ მიწის, გადასახდელისა. და განა შეუძლია ყველაფერწართმეულ გლეხს მუდმივად იხადოს უსაზღვრო გადასახადები, რომლითაც ჩვენი გაუმაძღარი მმრთველები სუქდებიან? არ, ბატონო, ის ვერ გადაიტანს ამას. თქვით, რა შემოსავალმა შეიძლება დააკმაყოფილოს შვიდსულინი ოჯახი?
კრიმ-გირეი: ეს რათქმა უნდა დამოკიდებულია ცხოვრებაზე
დეპუტატი: ჩვენ არ ვსაუბრობთ კარგ, ან მაძღარ ცხოვრებაზე, თუმცა კი მშიერი ვართ.
კრიმ-გირეი: ვფიქრობ, 500 რუბლი საკმარისი იქნება,
დეპუტატი: მაშინ ვითხოვთ, თუ კი 500 რუბლი ასე თუ ისე საკმარისია ოჯახის შესანახად, ვისაც ყოველწლიური შემოსავალი 500 რუბლზე ნაკლები აქვს, გათავისუფლდეს ყველა გადასახადის და მოვალეობისგან. 500 რუბლზე მეტი შემოსავლის მქონენი ვალდებული უნდა იყვნენ გადასახადი გადაიხადონ შემოსავლის მიხედვით, ანუ ვინც მეტ შემოსავალს იღებს, მეტს იხდის. ეს უფრო სამართლიანია. ახლანდელ დროში მოვალეობებს ასრულებს მხოლოდ ის, ვისაც მცირე შემოსავალი აქვს და მუდამ შრომობს, ისინი კი ვისი ჯიბეებიც გასქელებულია, ვისმა ხელებმაც არ იციან შრომა - ისინი არაფერს იხდიან.
ჩვენს შორის ბევრია ე.წ. დროებით ვალდებული გლეხი. ისინი იგივე ყმები არიან. ვისგან და რატომ უნდა გამოიყიდონ მათ თავი? რატომ არიან ისინი ვალდებული, გამოიყიდონ მიწის ის ნაკვეთი, რომელსაც უხსოვარი დროიდან ამუშავებენ? ეს აშკარა უსამართლობაა და ჩვენ ვითხოვთ რომ ყველა არათავისუფალი გლეხი გათავისუფლდეს მისი მიწით ყველა დამატებითი გადასახადის გარეშე. ამის გარდა, გლეხებისთვის ასე უსამართლოდ გამორთმეული გამოსასყიდი თანხა მათვე უნდა დაუბრუნდეთ. ღარიბმა გლეხმა რატომ უნდა გამოისყიდოს მიწა, რომელსაც ის თავიდანვე ჩვენ ასევე ვითხოვთ სახაზინო, საეკლესიო და სამონასტრო მიწების გადაცემას გლეხობისთვის.
კრიმ-გირეი: სახაზინო მიწების დარიგება გლეხებისთვის კავკასიის ზოგიერთ გუბერნიაში უკვე დაწყებულია, საჭიროა მხოლოდ დაჩქარება.
დეპუტატი: ახლა ვთქვათ გადასახადების შესახებ. ჩვენ არ გვაწევს მხოლოდ ის უზომო გადასახადები, რომლებსაც პირდაპირ ვიხდით. ყოველდღიურ ცხოვრებაში ყველაზე აუცილებელი საშინაო ნივთები სპეციალურ გადასახადს ექვემდებარება. ავიღოთ მაგალითად ნავთი, რომელიც ყველა ოჯახისთვის პირველადი საჭიროებაა. აქ, ბაქოში, მოპოვებული ნავთი გადის სადღაც შორს, ინგლისში, სადაც ის უფრო იაფი ღირს, ვიდრე აქ, ჩვენს ეზოში. და იმიტომ რომ ის იბეგრება არაპირდაპირი გადასახადით. ჩვენთვის ნავთის ყიდვა აუცილებელია და შესაბამისად გვიწევს ამ გადასახადის გადახდაც. იგივე ეხება შაქარს. ჩვენგან საზღვარგარეთ გაგზავნილი შაქარი იქ უფრო იაფად იყიდება, ვიდრე ჩვენთან. შემდეგ ავიღოთ სააქციზო გადასახადი სპირტიან სასმელზე. ჩვენი ყურძენი „ადესა“ ღვინოდ არ ვარგა. რამდენადაც ჩვენთან სხვა სახეობები არ მოდის, იძულებული ვართ მისგან გამოვხადოთ არაყი. აქ მთავრობამ ქსელი გაგვიბა: დაიწყო სააქციზო გადასახადის გაძვირება და მიიყვანა იმ ზომამდე, რომ წამგებიანი გახადა ეს საქმიანობაც. ნუთუ ამას სამართლიანობას უწოდებთ? ეს ხომ ჩვენ მიერ დამუშავებული მიწის, ჩვენი შრომის ნაყოფია! ჩვენ ვითხოვთ ამ გადასახადების, ყველა ფარული, ირიბი გადასახადის გაუქმებას...
კრიმ-გირეი: მე შესაძლებელი მგონია შუამდგომლობა არაყზე აქციზის დროებით გაუქმებაზე და არა მხოლოდ გურიისთვის
დეპუტატი: მხოლოდ ჩვენთვის ჩვენ არაფერს ვითხოვთ, ჩვენს მსგავსად იგივე სჭირდება რუსეთის ას მილიონ მოსახლეობას. გარდა ამისა, ჩვენი საზოგადოებიდან იღებენ ყოველწლიურ რაღაც „მაღაზიის“ თანხას 200 რუბლს წელიწადში. მაგალითად გასულ წელს, როდესაც ფუთი სიმინდი ნახევარი რუბლი ღირდა, ჩვენ ვითხოვდით დახმარებას, მაგრამ ყურადღება არავინ მოგვაქცია. სად წავიდა ეს ფული? მთავრობის ჯიბეებში! ჩვენ ვითხოვთ ამ გადასახადის გაუქმებას და აკრეფილი თანხის უკან დაბრუნებას.
ახლა გადავიდეთ სამღვდელოებაზე: ბერებსა და მღვდლებზე, ისინი არანაკლებ ჩაგრავენ ხალხს. მათი ხელობაა თვალთმაქცობა, მორჩილება და მონობა, გირჩევენ ცისადმი მიმართვას, თითონ კი მიძვრებიან ჩვენი ჯიბეებისკენ! ანაზღაურების გარეშე ერთს არ ილოცებენ და მათი მუდმივი საგალობელია ფული, ფული, ფული. ჩვენ უარს ვამობთ სამღვდელოების შესანახ ყველანაირ ხარჯზე და ვითხოვთ ეკლესიის გამოყოფას სახელმწიფოსგან, ანუ დაე სამღვდელოება შეინახოს მან, ვისაც სჭირდება მისი ლოცვა-კურთხევა.
ჩვენ ასევე ვითხოვთ, რომ სამღვდელოებას ჩამოერთვას სკოლის გახსნის უფლება. ბავშვების აღზრდაში სამღვდელოებამ არავითარი მონაწილეობა არ უნდა მიიღოს, რადგან ისინი მათი გარყვნილი აზრებით აბნელებენ ბავშვების ფხიზელ გონებას. ღმერთს სურს, ჩვენ სულით და სხეულით სპეტაკი ვიყოთ, ჩვენი სინდისის სისპეტაკე - ჩვენი საქმეა და ამიტომ ადამიანის სინდისი თავისუფალი უნდა იყოს.
ჩვენთვის აუცილებელია განათლება, აუცილებელია წიგნების, გაზეთების, კითხვა. ამას ახლა ჩვენში ყველა აცნობიერებს. ის ისევე აუცილებელია, როგორც ჰაერი, წყალი და პური. გაუნათლებელი ადამიანი ცხოვრებაში გამუსადეგარია. ჩვენთვის კი ის ხელმიუწვდომელია, რადგან არსებული ხელიუფლება ყველა ძალით ცდილობს ჩვენს სიბნელეში ჩატოვებას. თუ არა მსგავსი მოსაზრებით, რითი ხელმძღვანელობდა ის, როდესაც უარი გვითხრა ჩვენ თხოვნაზე, ჩვენივე ხარჯით გაგვეხსნა აქ საქალაქო სკოლა? ჩვენ ვითხოვთ, რომ ჩვენთან განათლების საქმე საჭირო სიმაღლეზე იდგეს, ესე იგი 16 წლამდე ასაკის ბავშვების განათლება იყოს უფასო, სავალდებულო და საყოველთაო, მიუხედავად სქესის, კლასის და ეროვნებისა. გარდა ამისა, საშუალო და უმაღლესი განათლების მიღება ყველასთვის უფრო ხელმისაწვდომი უნდა იყოს.
გარდა ყველაფერ ამისა, ჩვენ, გლეხებს და მუშებს არ გვაქვს შეკრების უფლება და ჩვენს გასაჭირზე მსჯელობის უფლება. ასეთი შეკრებები აკრძალულია. რატომ არ უნდა გვქონდეს ჩვენს გაჭირვებაზე საუბრის უფლება? დღევანდელი დღე გამონაკლისია. ჩვეულებრივ, ჩვენს შორის ათსაც არ აძლევენ ერთად შეკრების უფლებას. ჩვენ ვითხოვთ შეკრების თავისუფლებას. თუ ჩვენ ერთად შევიკრიბებით, თავს დაგვესხმებიან სტრაჟნიკები და კაზაკები ქვებით და მათრახებით. ჩვენ გვსჯიან სამარცხვინო ფიზიკური სასჯელებით, იკდლებენ ჩვენს საცხოვრებელს და რასაც უნდათ იმას სჩადიან. ჩვენ ვითხოვთ ასეთი წესრიგის გაუქმებას, ჩვენ ვითხოვთ, რომ პიროვნება და საცხოვრებელი იყოს ხელშეუხებელი.
კრძალავენ არა მხოლოდ საუბარს, არამედ ჩვენი ცხოვრების გაზეთებში გაშუქებას. პრესაში ჩვენს შესახებ სიტყვას ვერ ნახავთ. ამბობენ, რომ მას არ აქვს ამ საკითხთან შეხების უფლება. რატომ არ შეიძლება პრესაში სწორი მონაცემების გამოქვეყნება? ჩვენ ვითხოვთ, რომ პრესას ჰქონდეს ჩვენი ცხოვრების სინამდვილეის აღწერის თავისუფლება.
ჩვენთვის აკრძალულია გაფიცვები. ჩვენ ერთმანეთში მოვილაპარაკეთ: „არ ვიმუშაოთ ძველი პირობებით სხვის საკუთრებაში“ მაგრამ ჩაერია პოლიცია და მიმართა ძალადობას, რათა წინააღმდეგობა ჩვენი ცხოვრების გაუმჯობესებისადმი ჩვენი სწრაფვისათვის. ამიტომ ჩვენ ვითხოვთ გაფიცვის თავისუფლებას. აქ, ამ საზოგადოებაში, ჩვენი ამხანაგების ბევრი სისხლი დაიღვარა ხალხის ინტერესებისთვის. კიდევ უფრო ბევრი ციხეებში იღუპება, სხვები გასახლებული არიან. პოლიციის ასეთი ქმედება მის მიმართ ჩვენს სრულ ზიზღს იწვევს. ჩვენ ვითხოვთ პატიმრობასა და გადასახლებაში მყოფი ყველა ამხანაგის დაუყოვნებლივ გათავისუფლებას.
ჩვენს ხალხს მძიმე ტვირთად აწევს სამხედრო ვალდებულება. ოჯახს ართმევენ ახალგაზრდა, ჯანმრთელ ახალგაზრდებს და კეტავენ ყაზარმებში 4 წლით. სახლში რჩებიან მხოლოდ ქალები, მოხუცები და ბავშვები. ამგვარად ოჯახი კარგავდ მუშახელს და ამის ზემოდან ყაზარმაში მყოფი ჯარისკაცის შენახვა იმავე ოჯახს აწვება არასაჭირო ტვირთად. ჯარისკაცის, სანამ ის სამხედრო ვალდებულებას იხდის, შეახვა ოჯახს წელიწადში 60-120 რუბლი უჯდება. საიდან უნდა იშოვოს ეს ისედაც უქონელმა ხალხმა? ოჯახი სესხულობს ფულს მევახშეებისგან და კიდევ უფრო მეტად ვალიანდება. მაგრამ ეს კიდევ ყველაზე მთავარი არაა. ჩვენ ვფიქრობდით, რომ ჯარი არსებობს ჩვენს დასაცავად, ვფიქრობდით, რომ ჩვენი შვილები, რომლებსაც ჩვენი სახსრებით ვინახავთ, გაგზავნილ იქნებიან მტრების წინააღმდეგ, თუკი ასეთები გამოჩნდებიან, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ჩვენ ჩვენს ვაჟებს ვგზავნით ჩვენთანვე საომრად. ჩვენმა ვაჟებმა და ძმებმა ხალხისვე სისხლი უნდა დაღვარონ როგორც ეს მოხდა პეტერბურგის ქუჩებში და სხვაგან! ჩვენ ეს დაუშვებლად მიგვაჩნია და ვითხოვთ მუდმივი ჯარის გაუქმებას, და თუ საჭირო იქნება მტრისგან თავდაცვა, ჩვენ მზად ვართ გამოვიდეთ მის წინააღმდეგ სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე.
ჩვენ ვითხოვთ წოდებების გაუქმებას და კანონის წინაშე ყველა მოქალაქის გათანაბრებას. უნდა არსებობდნენ მხოლოდ მოქალაქეები და არა ცალკე წოდებები.
ჩვენ არ გვაქვს მართლმსაჯულება. ჩვენ ამის შესახებ ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ და ისევ ამას ვუბრუნდებით. არსებული სასამართლო დაფუძნებულია ტყუილზე. ვისაც მოსამართლების მოქრთამვის შესაძლებლობა აქვს, ის ყველგან გამართლებული გამოდის. თითქოს ცოტა იყოს, რომ სასამართლო მოსყიდვითია, მისგან საქმის დასრულებასაც ვერ ეღირსები! სრულიად მარტივი საქმე რამდენიმე წელიწადს იწელება. ჩინოვნიკები ადანაშაულებენ ღარიბებს, მაგრამ ქრთამს იღებენ ორივე მხრიდან. ამის გათვალიწინებით ჩვენ ვითხოვთ შემოღებულ იქნას ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო, რომელსაც აირჩევს ხალხი საყოველთაო, თანასწორი, ფარული კენჭისყრით. ყველა მოსამართლე და საერთოდ ყველა სხვა ჩინოვნიკი საკუთარ ქმედებით პასუხს უნდა აგებდეს ხალხის წინაშე.
ახლა ვიკითხოთ, ვის შეუძლია ჩვენი ყველა მოთხოვნის დაკმაყოფილება? განა ხელისუფლებას, რომელიც ყველანაირად გვავიწროვებს და რომელმაც უკვე დიდი ხანია დაკარგა ჩვენი ნდობა? რათქმა უნდა არა! ის ჩვენ ვერ გვიხელმძღვანელებს. ჩვენ ჩვენით უნდა მოვაწყოთ ჩვენი ცხოვრება. ამიტომ ჩვენ ვითხოვთ ხალხისგან არჩეული დეპუტატებისგან შემდგარი დამფუძნებელი კრების მოწვევას. ყველა მოქალაქეს, განურჩევლად ეროვნებისა, რელიგიისა და სქესისა უნდა ჰქონდეს უფლება მიიღოს მონაწილება წარმომადგენლების არჩევაში.
მოუსმინა რა სიტყვას, კრიმ-გირეიმ მადლობა გადაუხადა მართალი სიტყვისთვის და გაემგზავრა ხიდისთავიდან.
საერთო ჯამში იგივე პროგრამა იყო წარმოდგენილი გურიის სხვა 9 საზოგადოებაში, სადაც მოასწრო მისვლა კრიმ-გირეიმ. საკვანძო საკითხი, რომელიც ყველგან წინ იყო წამოწეული, იყო, რა თქმა უნდა, მიწის საკითხი. ყველა სხვა მოთხონა იყო წმინდად პოლიტიკური ხასიათისა.
სოფელ ლანჩხუთში კრიმ-გირეის წინაშე წარდგა საპატიო მოხუცი, რომლის სიტყვაში გადმოიღვარა მთელი სიმწარე, რაც მან თავის თანამოძმეებთან ერთად იწვნია თავისი ხანგრძლივი სიცოცხლის განმავლობაში.
სამოც და შვიდი წლის კაცი გახლავართ და ადვილად მიხვდებით თუ რამდენი გასაჭირი გადამიტანია ამ წუთი სოფელში. მთელი ჩენი ცხოვრება, როგორც ყველა მუშისა, მხოლოთ ერთი გაჭირვებაა მეტი არაფერი. მარა მე კერძოთ ჩემს გასაჭირზე ხმა ჯერ არ ამომიღია. იმას უხმოთ ვიკლავდი გულში, არავის ვუმხელდი, ან კი ვისთვის უნდა გამემხილა? ირგვლივ ან მჩაგვრელებს ვხედავდი, ან ჩემსავით გაჭირვებულს. დღეს კი აღარ მინდა ცივს სამარეში თან ჩავიტანო ჩემი დარდები, ჩემი ჭირვარამი და აი, აქ მოგახსენებთ ყველაფერს. არა თუ მარტო ჩვენი, გურულის ან კავკასიელების, არამედ მთელი რუსეთის მუშა ხალხის ნაშრომ-ნაოფლარით არის სამსე ხაზინა ოქრო-ვერცხლით. განა სამართლიანი არ იქნება რომ იმ ჩვენ ნაშრომში ჩვენც წილი გვქონდეს და ცოტა რამ ჩვენს საჭიროებასაც მოხმარდეს იმ ფულიდან, რომელიც ჩვენი შრომის ნაყოფია?
ჩვენ განათლება გვჭირია და ჩვენი ფულებით ეს ვიღაცა მუქთა ხორა უსაქმოების შვილები იზრდებიან. ეს სამართალია? მე აი 67 წლის მოხუცი, ჯოჯოხეთურ სიბნელეში აღვზრდილვარ და ჩემი შვილებიც იძულებულნი არიან ასეთსავე სიბნელეში დარჩნენ. რატომ ჩემს შვილს არ უნდა მიეცეს აღზრდის საშუალება იმ ფულიდან, რომელიც ჩვენისთანების ნაშრომით მოგროვებულა? რატომ მღვდლებისა და თავადაზნაურების შვილები უნდა იზრდებოდენ კლაებში ხაზინის ხარჯით, როცა რომ იგენს ისეც ბევრი აქვთ და ხაზინის სიმდიდრეშიც წილი არ უძევთ? იქნება ჩვენი შვილი უფრო ნიჭიერი დარჩენილიყო და საზოგადოებისათვის მეტი სარგებლობა მოეტანა.
სამღვდელოებას, გარდა იმისა, რომ ხაზინიდან ეძლევა ჩვენი ფული, ჩვენი თავიც საჭმელათ ჩაუგდეს ხელში. ეყოლს ახლა მღვდლებს რაც გვტანჯეს და გვაწვალეს. აწე იგენმა შეინახონ მღვდლები, ვისაც იმათი სულიერი დარიგება სჭირია. მე და ჩემი ხნის ადამიანები ვფიქრობდით რომ სულიერი მამები იყვნენ ქრისტეს მაგიერი ღვდლები; ახლა კი დავინახეთ და დავრწმუნდით, რომ ისინი ყოფილან დათვის მაგიერი მგლები. კერძო ცხოვრებაში ხომ მორჩილება მონობას გვიქადაგებენ იესო ქრისტეს სახელით და ამ ყოფაშიაც ჩაგვაგდეს, მაგრამ ამით არ კმაყოფილდებიან და სკოლების საშვალებითაც უბნელებენ გონებას საბრალო ბავშვებს, რომ პატარაობიდანვე ჩაუნერგონ გულის სიღრმეში მორჩილება და მონობა. ჩვენ არ შეგვიძლია ამისი მოთმენა შემდეგში და ვთხოულობთ, რომ მღვდლებს სკოლების გახსნის უფლება ჩამოერთვათ სრულიათ და სახალხო სკოლებიდანაც განიდევნონ ისინი, როგორც მონობის მქადაგებელნი, ჩვენ გვინდა სწავლა, ძლიერ გვინდა, რადგან ვიცით, რომ ახლანდელ დროში უსწავლელი კაცის ცხოვრება გაჭირვებულია. მოვითხოვთ უფასო საყოველთაო, სავალდებულო სწავლას 16 წლამდე, როგორც ქალების, ისე ვაჟებისათვის. მოვითხოვთ, რომ ყველა საჭირო სასწავლებელი ადგილობრივ გვქონდეს და ათას ვერსზე შვილების გზავნა აღარ გვჭირდებოდეს. ჩვენი აზრით სკოლა უნდა ემსახურებებოდეს ძმობის, ერთობის და ჭეშმარიტების გავრცელებას ხალხთა შორის და არ იყოს, როგორც დღეს არის გათახსირებისა და გონებრივათ გადაგვარების იარაღი.
უკანასკნელათ თათრებთან ჩხუბში მეც ვიღებდი მონაწილეობას - ქობულეთი, ციხისძირი, ჩაქვი, არდაგანი და ყარსი ჩვენი სისხლით აღებულია. ჩვენ, ხალხის მილიცია, ვიბრძოდით რომ დაგვეფარა ჩვენი მამული და დავიფარეთ კიდეც. ხალხი უფრო თავგამოდებით დაიცავს თავის მამულს, ვიდრე მუდმივი არმია, ჯარისკაცები და კაზაკები.
ჩოხატაურის დეპუტატების სიტყვებიდან:
ჩვენ შეგვიძლია და გვსურს შრომა, მაგრამ ამისთვის არა გვაქვს მიწა. აი ამ უმიწობამ გვაიძულა ლუკმა პურის მოსაპოვებლად სხვის ადგილში გვემუშავნა. ჩვენც დავეღრიჯეთ მემამულეს, იმ მემამულეს, რომელიც უსამართლოთ დაპატრონებია თვალ-უწვდენელ ადგილებს, ვთხოეთ ადგილი მოეცა საყანეთ. იმან იცოდა, რომ გასაჭირი უზომო გვადგა და გვიდებდა ისეთ საშინელ პირობებს, რომლის შემდეგაც ჩვენ მხოლოთ ხელცარიელი ვრჩებოდით. ჩვენ ვაძლევდით მიწის პატრონს ნახევარ მოსავალს. კიდევ რაღაც „სალეჟრობოს“ ქცევაზე მანათს, კარგ სადილს ბატონს და მოურავს და სხვ. რამოდენიმე წლის მაგალითმა დაგვარწმუნა, რომ ასეთ პირობებში მიწის მუშაობა შეუძლებელი, უსარგებლო იყო. ცხადათ ვხედავდით, რომ ჩვენი დღიან-ღამიანი შრომით ვიღაც მუქთა-ხორა მემამულეები ძღებოდენ, და ჩვენ კი შიმშილით კუჭი გვიხმებოდა. ახლა ჩვენ ისიც ვიცით, რომ მიწა ადამიანის გაჩენილი არ არის, რომ ის ბუნების შექმნილია და ზოგიერთ პირებს რომ ამდენ-ამდენი შეუძენიათ, ეს ცარცვა-გლეჯით და ძალადობით შენაძენია. ჩვენი გაჭირვებული ცხოვრების გასაუმჯობესებლათ მივმართეთ იმ საშვალებას, რომელიც ჩვენ ხელში იყო. დავიწყეთ ერთმანეთში მოლაპარაკება და გადავსწყვიტეთ მემამულეების მიწებში აღარ გვემუშავნა. ასეთ პირის შეკვრას თურმე გაფიცვას ეძახიან და ამის დაგვარად ჩვენც გავიფიცეთ. ჩვენ არ ვაპირობდით სხვის მამულში მუშაობის დაწყებას მანამდე, სანამ პატრონი შეღავათიან პირობებზე არ დაგვყვებოდა. სხვისი შრომით გაძღომას ჩვეულ მემამულეებს, რასაკვირველია, არ ეამებოდა ჩვენი გაფიცვა, რადგან მიწა უცდებოდა და არც დათმობა უნდოდა, ზოგიერთებს გარდა, რასაკვირველია. საქმეში პოლიცია ჩაერია. ჩვენ, უგუნურებს გვეგონა, პოლიცია მართალის მხარეზე დადგებოდა და შემწეობას ამოგვიჩენდა, მარა ჩვენი მოლოდინი საშინლათ გაცრუვდა. მოვიდა პრისტავი კვიტაშვილი და ხელწერილი დაგვადებია, სხვის მამულში გვემუშავა ძველ პირობებზე. ე.ი. ისე, როგორც მამულის პატრონებს სურდათ. ვინც ხელწერილს არ დასდებდა, იმათ ნაობახში ამწყვევდენ. რამდენი მეტი დაგვარტყა, რასაკვირველია, ჩვენც იმდენათ მეტად აგვეწვა და უფრო გაგვაბედვია ბრძოლა ჩვენ მტრებთან: მემამულესთან და პოლიციასთან. ერთხელ პრისტავმა თავშიშველი გაგვაჩერა საშინელ მზეში დილიდან საღამომდე. გარშემო სტრაჟები შემოგვარტყა. მარა ჩვენ გასაჭირს აგი რას უშველიდა. ბოლოს აღარც ეს გვაკმარეს. მოვიდა ჯაფარიძე და დაგვამწყვდია. თუ ძველებურ წესზე მუშაობის თანხმობას არ გავაცხადებდით, შინ აღარ გვიშვებდა. ერთხელ ეს აპრილში მოახდინა; ხელმეორეთ ასეთი საქციელი მაისში გაიმეორა. მაშინ გამოგლიჯეს ყრილობას რამდენიმე კაცი და სტრაჟებს გადასცა მართლ-მსაჯულების გასაჩენათ.
ეს ხომ პოლიცია და მემამულეები. ახლა სამღვდელოების ამბავს აღარ იკითხავთ? ღვდლებიც ჩვენ მოგვადგნენ და აღარაფერს არ ზოგავენ ოღონდ თავისი გაუმაძღარი მუცელი და უძირო ჯიბე გაივსონ. ათასგვარ გადასახადებს გარეშე დაგვადვეს კიდო რაღაც დრამა ფული, კომლზე ორი მანეთი. ამ დრამა ფულს პოლიციის საშვალებით აგროვებენ და ფული რომ აღარ გაგვაჩნია მიაქვთ სამუშავო იარაღები, ოჯახში საჭირო ნივთები.
გარდა ამ დრამა ფულისა, მღვდლები ათასნაირ სხვა გადასახადებს გვახდევინებენ: ეს დამარხვისო, ეს წირვისო, ეს ნათვლისო, თუ არაფერი გაგაჩნია და ვერ მიეცი, ისე მკვდარს არ დამარხავს; უნდა ივალო, მისცე და მაშინ დაგიწყებს ლაქუცს: აი ასე უნდა, უფულოთ და ულოცვა-კურთხევოთ მკვდარი არ ცხონდებაო. თითო მიცვალებულზე თითო მანეთს სხვას აგროვებდენ, ვითომც ეკლესიის სასარგებლოდ, მარა თითონ ჭამდენ. ზიარების აღების დროსაც ფულებს გვთხოვენ და გვეუბნებიან: „თუ ფულს არ გადაიხდით ზიარება მუცელში ცეცხლს გაგიჩენსო“. ჯვარის წერის დროს ხომ ნამდვილი ვაჭრობა იმართება.... ჩვენ კი, კარგა ხანია ვიცით, რომ მღვდლები, როგორც პოლიცია, ჩვენი მტრები არიან....
ჩვენი გასაჭირი ბევრია, მარა სალდათობა ყველაზე უფრო გვწყვეტს წელს. წეიყვანეს ჩვენი ძმები, საცხა იაპონიააო და იქინე ზღვაიაო და ახოცინებენ ერთმანეთს. რისთვის უნდა ჩაიხოცონ იქ ჩვენი ძმები? ჩვენ მიწა მამული კი არ გვაკლია, მარა ეს მიწა რამოდენიმე კაცის ხელშია. გავანაწილოთ ეს მიწები და ქე გვეყოფა ყველას. აარჩევენ საუკეთესო ბიჭებს, რომლებსაც მუშაობა შეუძლია, მიყავთ სადღაც ოთხი წლის ვადით და იმას გარდა, რომ მუშა ხელს აშორებენ ოჯახს, კიდეც სალდათად წაყვანილებიც ჩვენი სარჩენი რჩებიან. ...
იქ ომში თურმე, ყოველ დღე ორი მილიონი მანეთი იხარჯება, რა უჭირს, ეს ფული კლასების გახსნას მოანდომონ და ამით ჩვენ გასაჭირს უშველონ რამე? თუ ომი საჭირო იქნება, განა ჩვენ ვერ დავიფარავთ ჩვენს სამშობლოს? ჩვენ მოვითხოვთ, რომ სალდათობა მოისპოს, მოისპოს ეს საზარელი ომი....
დასასრულ უნდა მოგახსენოთ რომ ჩვენი თხოვნის სისრულეში მოყვანა არ შეუძლია იმ მთავრობას, რომელიც ჩვენ ახლა გვყავს და რომელსაც ვერ ვენდობით. ხალხმა თითონ უნდა მიიღოს მონაწილეობა თავისი საქმის წაყვანაში. ხალხმა თითონ უნდა ამოირჩიოს თავისი წარმომადგენლები საყოველთაო, თანასწორი, დახურული კენჭის ყრით. ამ ამორჩეულ კაცებს მიანდობს ხალხი თავის საქმეებს და ნდობასაც გამოუცხადებს.
სურების დეპუტატების სიტყვიდან:
ომი წინააღმდეგია რჯულისა, სინდისის; ომი კაციობრიობის გათახსირებაა. მაშ მოისპოს ომი, მოისპოს ეს საზიზღარი ჟლეტა. ჩვენმა გალაღებულმა და მცარცველმა მთავრობამ ადრეც იცოდა, რომ გათვითცნობიერებული მისი ქვეშევრდომი, ეს იგივე მტერი იქნებოდა, მაგრამ მტერი შინაური. და აი ამ მტრის, ამ გონება განათებული მოქალაქის წინაშე წვრთნის ჩვენი მთავრობა ჩვენს ძმებსა და შვილებს. გაჭივრებული ხალხი, როცა ის თავის გასაჭირზე ლაპარაკობს შინაური მტერია და ჩვენი შვილების იარაღით იმათ სისხლს აღვრევინებენ. ჩვენ ვთხოულობთ ჩვენი ცხოვრების გაუმჯობესებას, ხმა ამოვიღეთ ჩვენს გასაჭირზე და აი ჩვენც შინაურ მტრებათ გამოგვაცხადეს და ჩვენი ცხოვრების გაუმჯობესების ნაცვლათ ექვსი ათასი კაზაკი გამოგვიგზავნეს. აი რით დააკმაყოფილეს ჩვენი სამართლიანი, კანონიერი მოთხოვნილება. ჩვენ გვახდევინებენ გადასახადებს, მიაქვთ, ხარჯავენ, რაში და სად ამას ჩვენ არავინ გვეკითხება. მაგალითათ ავიღოთ ახლანდელი ომი და იმისი შედეგები: რამდენი სიმდიდრე, რამდენი კაცი იმსხვერპლა ამ ომმა და განა ის ახალის მოთხოვნილებით იყო გამოწვეული? განა გვქონდა ჩვენ იაპონიელებთან რამე სადავო? განა იციან ჩვენმა ძმებმა რისთვის იბრძვიან, რისთვის ღვრიან სისხლს? არ იციან, არ იციან, იმიტომ რომ მთავრობა ოთხი წლით ულაყებს თავს ჩვენ შვილებს და მორჩილების მანქანათ ხდის. რამდენი სიმდიდრე ჩაიღუპა ზღვებში უზამ-მაზარი გემების სახით, რამდენი მილიონი მანეთი დაიკარგა და მერმე ვისი ოფლით იყო მონაგარი ეს სიმდიდრე? ვისი და ჩვენი ოფლით, მუშა ხალხის მარჯვენით
ნიგოითის დეპუტატების სიტყვიდან:
ჩვენ გვანთავისუფლებდნენ იმ ჯოჯოხეთიდან, რომელსაც „ყმობა“ ჰქვიოდა და რატომ არ უნდა გაგვხარებოდა. განვთავისუფლდით...ბატონ-ყმობა მოისპო, მაგრამ ვაი ასეთ განთავისუფლებას. ბატონებმა შეგვიდგინეს „უსტავნი გრამოტა“ და რაც კარგი, სავარგისი ადგილები იყო, ყველა თავისთვის გადადეს. უვარგისი და უნაყოფო გლეხებს მოუჭრეს იმ პირობით, რომ შემდეგში გამოეყიდათ ბატონისაგან და მესაკუთრენი გამხდარიყვნენ. ხალხმა მოინდომა დაკარგული მამულის უკანვე დაბრუნება და შეფიცეს ერთმანეთს. ნაბატონარებმა მაშინვე პოლიციას მიმართეს და როგორც დღეს, მაშინაც ბევრი ხალხი დაიჩაგრა. მამა ჩემი დაიჭირეს და სადღაც გადაკარგეს. მას შემდეგ იმისი კვალი დაიკარგა და დღესაც არ ვიცით სად განუტევა საბრალომ მრავალ-ტანჯული სული. რაკი მიზანს ვერ მივახწიეთ და ჩვენი ძველი საკუთრება ვერ დავიბრუნეთ, იძულებული გავხდით სხვის ე.ი. მებატონის მამულში გვემუშავა და სიტყვიერათ თავისუფალნი საქმით ისევ მებატონის ხელში დავრჩით. ვმუშაობდით სამესამედოთ, მარა ამ ორი მესამედიდან ჩვენ ბევრი არაფერი გვრჩებოდა. მემამულეები მიხვდნენ, რომ ჩვენ იმათ გარეშე საშველი არ გვქონდა, რომ ძალა-უნებურათ მის მიწებზე უნდა გვემუშავნა. 1901 წელს შეიკრიბნენ და გადაწყვიტეს: გლეხებს მამულს იაფათ ვაძლევთ, ჩვენ ეს ხელს არ მოგვცემს და უნდა გადასახადი მოვუმატოთო. დაადგინეს რიგიან მიწაზე გადასახადი მოსავლის ნახევარი, ხოლო უვარგისზე მესამედი. გარდა პირდაპირ მოსავლის ნახევარისა ვაძლევდით ათ შაურს ან მანათს „სალეჟრობოს“ ქცევაზე; ვიღებდით თხრილებს ადგილის გასაშრობათ, გაგვყავდა ღობეები, ვუშენებდით სასიმინდეს, ვუმასპინძლდებოდით ხშირ-ხშირათ. გარდა ამისა ჭირნახული ჯერ რასაკვირველია მისთვის უნდა მიგვერთმია და ჩვენი საკუთარი ღვთის ანაბარა დაგვეყარა. ხშირია ისეთი მაგალითი, როცა რომ ბატონის სიმინდის წიდვის დროს ჩვენი წილი საქონელს გაეოხრებიოს ან წყალს წაელეკოს. ერთი სიტყვით ვინ მოთვლის რამდენი სხვა, ვალდებულობა გვქონდა ჩვენს მემამულესთან და მხოლოთ ცოლ შვილის სიშიშვლე და სიმშილი გვაიძულებდა ასეთ უსამართლო პირობებში მუშაობისთვის ხელი მიგვეყო. პირველ წელიწადს ჩვენ დავყევით მემამულეების გადაწყვეტილებას და ყანები ვიმუშავეთ. მაგრამ გარემოება მაინც თავისას შვრებოდა და ჩვენ რასაკვირველია მუდამ ასეთ უღმერთო პირობებში ვეღარ განვაგრძობდით მემამულეების მიწაზე მუშაობას. ჩვენც ისეთ გაჭირვებულ მდგომარეობაში ჩავვარდით, რომ უთუოდ ხელი უნდა აგვეღო სხვის მამულში მუშაობაზე და ასეც მოვიქეცით...
ცხრაას პირველში ხომ მემამულეები გაიფიცენ, ცხრაას ორში ჩვენ შევთქვით პირი და გასაკვირალია: თუ იმათი გაფიცვა არ იყო დანაშაულობა, ჩვენ გაფიცვას რაიზა ჩაარჭვეს ასე კბილები? ...
ასკანის დეპუტატების გამოსვლიდან:
ჩვენ, გლეხ-კაცობა, ქვეყნის მარჩენალი, მოგვიგდეს ბოლოში. ზევით წამოსკუპდნენ თავადები, აზნაურები და სხვები. რატომაა ეს? გლეხებმა რატომ უნდა არჩინონ ეს მუქთახორები? გლეხებს შრომა და ტანჯვა - იგენს ბატონოა? ჩვენ მოვითხოვთ, რომ ეს წოდებები მოისპოს, არ იყოს არც თავადი, არც აზნაური და არც გლეხი. ყველა კაცი ერთია, ერთნაირი ცხოვრება უნდა. წოდებები უნდა მოისპოს და კანონის წინაშე ყველა კაცი თანასწორი უნდა იყოს.
ზოგიერთი სოფლის დეპუტატის სიტყვებში, გარდა გლეხობის მოთხოვნების გადმოცემისა და მისი მდგომარეობის ნათლად დახატვისა, მოცემული იყო მოძრაობის საერთო ხასიათი. მაგალითად ჩვენს მიერ უკვე ნახსენებ სურებში დეპუტატსა და კრიმ-გირეის შორის ადგილი ჰქონდა ასეთ დიალოგს:
დეპუტატი: რთი გვითხარით, რა მოძრაობათ რაცხს მთავრობა გურულების მოძრაობას?
დეპუტატი: მე ვიცი, რომ მთავრობის მოხელეები ხალხში და სალდათებში ავრცელებენ ყოვლად უსაფუძვლო ხმებს, თითქოს ჩვენ ჩვენი მეფე გვინდოდეს, თითქო ჩვენ ცალკე სახელმწიფო გვინდოდეს. ეს ტყუილია, ეს საზიზღარი ცილის წამებაა; ჩვენი მოძრაობა განუყოფელია მუშათა მოძრაობისაგან. ვინც უნდა იყოს, რა ეროვნებაც უნდა იყოს გაჭირვებული კაცი, ჩვენ, როგორც ყოველი მუშა რუსეთისა ვებრძვით დღევანდელ წესწყობილებას. ჩვენ უნდა დავანგრიოთ ის და მის ნანგრევზე ავაშენოთ ახალი, სამართლიანი წეს-წყობილება. ჩვენთვის ყველა მუშა განურჩევლად ეროვნებისა ძმებია ჩვენი და იმათი ინტერესი ერთია.
ნანეიშვილისეულის დელეგატმა ძლიერი და მკაფიო სიტყვებით გამოთქვა მოწინავე გლეხების აზრები თანამედროვე პოლიტიკური წესრგისი შესახებ:
თქვენ მოგვმართეთ „ბევრი ტანჯვა და გაჭირვება მოგითმენიათ, გურულებო, და ახლაც მოითმინეთ ცოტაო“. კარგია მოთმენა, მარა ჩვენ მოთმინება დავკარგეთ. ჩვენ ჩვენი მთავრობისაგან არავითარ სიკეთეს არ მოველით. განა თქვენ ჩვენზე უკეთ არ მოგეხსენებათ, რომ ის ერთი დიდებული პირი, რომელიც მარტო თავისი ნების და სურვილისამებრ განაგებს მთელ სახელმწიფოს, ჩვენსკენ არ იხედება? ის ხელი ხელ ჩაკიდებულია ჩვენს მტრებთან, ის სცემს კანონებს და ჩვენს გასაჭირს არ კითხულობს. თქვენც კარგ-კარგ სიტყვებს გვეუბნებით, მარა არა გვაქვს იმედი. ჩვენ ვიცით, რომ ჩვენი მოთხოვნილების დაკმაყოფილება არსებული წეს წყობილების დანგრევას ნიშნავს. დიახ, ვიცით ეს და გამარჯვების იმედიც გვაქვს. ჩვენს გულში შიში არ არის, რადგან ჩვენი სურვილი და მოთხოვნილება სამართლიანია. აი შეხედეთ ამ სახლს. ის მუშის გაკეთებულია. ჯერ მან სახლს საძირკველი დაუდო და შემდეგ კედლები აიყვანა. თუ საძირკველს გამოაცლით სახლი წაიქცევა. წაქცევის დროს ბევრი ფიცარი დაიმტვრევა, ბევრიც გადარჩება, ეს საძირკველი მუშა ხალხის არის. მთელი სახელმწიფო მის ზურგზეა აშენებული და თავისი სიმძიმით ზევიდან აწევს, მაგრამ მაშინ, როცა მუშის დაჟანგებული მკლავი გაინძრევა, მშვიდობით ყველაფერი, მის ზურგზე აშენებული სასახლე წაიქცევა და საფლავში ჩავა მთელი თავისი ჯაშუშებითა და ჟანდარმებით...
დეპუტატმა ბახვიდან საკუთარი სიტყვა შენიშვნით დაასრულა:
ჩვენ ვითხოვთ, რომ მოწვეულ იქნას მთელ ქვეყანაში ხალხის რჩეულთა კრება. მხოლოდ ხალხის წარმომადგენლებს შეუძლიათ გამოხატონ ხალხის მოთხოვნები და მხოლოდ ასეთ წარმომადგენლობას მივენდობით ჩვენ. ჩვენ ვიცით, რომ ქვეყნები, რომლებიც ასე იმართებიან, ბევრია, ისიც ვიცით რომ ამ ქვეყნებშიც არიან მდიდრები და ღარიბები, დამმონებლები და დამონებულლები. ესაა - კაპიტალისტები და მუშები, რომლებიც აწარმოებენ ბრძოლას ერთმანეთს შორის. ასე იქნება ჩვენთან. და მხოლოდ კაპიტალისტური წყობის განადგურების შემდეგ გამეფდება მსოფლიოში ბედნიერება და თანასწორობა. ესაა ჩვენი შორეული მიზანი.
ზემოთ დასახელებული რვა სოფლის გარდა, კრიმ-გირეი ასევე შეხვდა ჯვარცხმისა და ერკეთის გლეხებს.
ყველა მოთხოვნის ერთად შეერთებით ჩვენ მივიღებთ პროგრამას, რომელიც წამოაყენა გურიის გლეხობამ:
1. ყველა საეკლესიო და სამონასტრო მიწის კონფისკაცია და მათი გადაცემა მშრომელი ხალხის უსასყიდლო სარგებლობაში.
2. როგორც მემამულეების, ასევე ხაზინის სანადელო მიწების გადაცემა გლეხობის სრულ განკარგულებაში. ეს მიწები უნდა გადაეცეს გლეხებს უსასყიდლოდ, გლეხებისგან აკრეფილი გამოსასყიდები მათ სრულიად უნდა დაუბრუნდეთ
3. გლეხთა არჩევითი კომიტეტების შემოღება მიწის რეფორმის გასატარებლად. კომიტეტების არჩევნები უნდა იყოს საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი და ფარული.
4. ყველა ირიბი გადასახადის გაუქმება და პროგრესული საშემოსავლო გადასახადის შემოღება, განსაზღვრულ ნორმაზე ნაკლები შემოსავალი[3] უნდა გათავისუფლდეს ყველანაირი დაბეგვრისგან
5. წოდებების გაუქმება და კანონის წინაშე სრული თანასწორობის შემოღება. გადაადგილების თავისუფლება და საპასპორტო სისტემის გაუქმება.
6. თვითმმართველობის ორგანიზებაში მოსახლეობის სრული დამოუკიდებლობა სოფლებში, საზოგადოებებსა და ოკრუგებში
7. სიტყვის და ბეჭდვის თავისუფლება, შეკრების, გაფიცვების და კავშირების თავისუფლება, სინდისის თავისუფლება
8. პიროვნების და საცხოვრებლის ხელშეუხებლობა
9. მოსამართლეების არჩევითობა და ჩინოვნიკების ანგარიშვალდებულება ხალხის წინაშე
10. მუდმივი არმიის გაუქმება და საყოველთაო შეიარაღების შემოღება
11. ეკლესიის სახელმწიფოსგან გამოყოფა. სამღვდელოების შენახვა უნდა დაეკისროს მხოლოდ იმ პირებს, კავშირებს და საზოგადოებებს, რომლებსაც სურთ სამღვდელოების მომსახურებით სარგებლობა
12. საერო სკოლები. სამღვდელოების ჩამოცილება განათლების და ახალგაზრდობის აღზრდისგან
13. 16 წლის ასაკამდე ორივე სქესის ბავშვებისთვის სავალდებულო, საყოველთაო და უფასო განათლება.[4]
რუსეთში ზემოაღნიშნულ პრინციპებთან შესაბამისი ახალი სახელმწიფო წესრიგის შემოსაღებად გლეხები ყველგან ითხოვდნენ
14. დამფუძნებელი კრების მოწვევას საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი და ფარული კენჭისყრის საფუძველზე, სქესის, ეროვნების და სარწმუნოების განურჩევლად
გარდა ამისა, გლეხები ითხოვნდნენ პოლიტკურ საქმეებზე და მემამულეებთან და სამღვდელობასთან გლეხობის ბრძოლისთვის ყველა დაპატიმრებულის და გადასახლებულის დაუყოვნებლივ გათავისუფლებას.
ასეთი იყო პროგრამა რომელიც მდივნის ჩანაწერებით თან წაიღო კრიმ-გირეიმ. გამგზავრების წინ მან პირობა დადო, რომ ყველაფერს გააკეთებდა „რაც შეეძლო“ წარმოდგენილი მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად, მაგრამ გლეხობას გადასარევად ესმოდა, რა მოლოდინი უნდა ჰქონოდა მას სახელმწიფო ჩინოვნიკისგან. და, რა თქმა უნდა, არ შემცდარა: მცირე დროის გასვლის შემდეგ გლეხებმა გაიგეს, რომ კრიმ-გირეიმ აღძრა მეფისნაცვლის წინაშე შუადმგომლობები: 1) მამასახლისების ხალხის მიერ არჩევითობა 2) მათავრობის გადაწყვეტილებით დახურული 12 ბიბლიოთეკა-სამკითხველოს გახსნა 3) ადმინისტრაციული წესით გადასახლებულების დაბრუნება 4) გურიიდან ჯარის გაყვანა.
რევოლუციური გურიისთვის მხოლოდ ამის დათმობა ჩათვალეს შესაძლებლად მთავრობის წარმომადგენლებმა. მაგრამ გირეის შუამდგლომლობის ამ ოთხი პუნქტიდან მეფისნაცვალი დასთანხმდა მხოლოდ პირველ ორს - მოიხსნა აკრძალვა დაკეტილ ბიბლიოთეკა-სამკითხველოებზე და გურიის ყველა საზოგადოებაში გადაყენებულ იქნა მთავრობის მიერ დანიშნული მამასახლისები. სინამდვილეში, ამ ორ საკითხში გურიის მოსახლეობას აღარ სჭირდებოდა ხელისუფლების რაიმე „ნებართვა“, რამდენადაც გურიის მთელ ტერიტორიაზე ადგილობრივ ხელისუფლებას მნიშვნელობა უკვე დაკარგული ჰქონდა; ხალხმა გადაწვიტა ღიად მოეწყო საკუთარი თვითმმართვლობა და აეცილებინა მთავრობის ყველანაირი ჩარევა მის შიდა საქმეებში. ამ დროისთვის ეს ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელი ორგანიზაცია იმალებოდა იატაკქვეშ.
ჩვენ უკვე ზემოთ ვახსენეთ, რომ გურიაში კრიმ-გირეის მოსვლამდე ნატანების სადგურზე ჩამოდგა გენეალი ალიხანოვი ჯარით, არტილერიით და ქვემეხებით. ის იდგა იქ, სანამ ხელისუფლება გამოარკვევდა „მოთხოვნებს“ და რაც მთავარია, გურიის მოსახლეობის განწყობას. ამ „გამოკვლევის“ შედეგები საკმაოდ იმედგამაცრუებელი იყო მთავრობისთვის. ნათელი გახდა, რომ თუ გლეხებს იარაღის ძალით „დაამშვიდებდნენ“, მოუწევდათ მთელი გურიის განადგურება, ყველა დასახლების, ყველა ქოხის ბრძოლით აღება. „ჩვენ გადავწყვიტეთ ვიბრძოლოთ ჩვენი წილისთვის სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე“ აი რა ესმოდა მუდამ კრიმ-გირეის გლეხების დეპუტატების პირისგან.
მთავრობას მოუწია დაფიქრება... ამასთან მხედველობაში უნდა მივიღოთ ორი გარემოება. ხელისუფლება, მისი ადგილობრივი სატრაპების სახით, რა თქმა უნდა, არ მოისვენებდა ამ „რევოლუციური ბუდის“ სრულ განადგურებამდე, მაგრამ ეს განადგურება ყველაზე დამღუპველი სახით აისახებოდა მემამულეებზე, რომლებიც იმედოვნებდნენ მომავალში ასე თუ ისე მორიგებას და ხელახლა გლეხების ზურგზე მოჯდომას; ამ „მუშახელის“ გარეშე ისინი სოფელში ვერაფერს იზამდნენ, სხვა „ხელებს“ როდის იშოვიან... გარდა ამისა, ამ დროს თითქმის ყველგან დადიოდა გადაჭარბებული ჭორები გურიის შეიარაღებული ძალების შესახებ, ბევრ გურიის ორგანიზაციის შიდა საქმეებში ჩაუხედავს ეგონა რომ გლეხებსა და ახლო ქალაქების გურულ მუშებს ერთ წამში შეეძლოთ გამოეყვანათ 20 ათასი კარგად შეიარაღებული მილიცია, მათი სამხედრო საქმეში განსწავლულობა სადავო არ იყო, რადგან ყველა გურული ბავშვობის წლებიდან უკვე ეჩვეოდა იარაღს. მთელ ქვეყანაში მკვეთრად რევოლუციური განწყობის არსებობისას, გურულების ძალაზე ასეთ წარმოდგენას შეეძლო შეეკავებინა თვითმპყრობელი მთავრობის სამხედრო ხელმძღვანელების საომარი სურვილები.
კრიმ-გირეის წასვლის შემდეგ ალიხანოვის ჯარი სადგურ ნატანებიდან გადაყვანილ იქნა გურიის ცენტრში, ოზურგეთში, მაგრამ მხოლოდ იმისთვის, რომ აქ გრძელვადიანად სრულიად უმოქმედოდ დამდგარიყო. ცხადია, რომ ასეთი მსხვილი შეიარაღებული ძალის მეზობლობა მუდმივი საფრთხეს უქმნიდა ცხოვრების მოწყობის მშვიდობიანი გარდაქმნით დაკავებულ გურიის მოსახლეობას. ამიტომ გურიის კომიტეტმა ყველა ზომა მიიღო ღია შეტაკების თავიდან არიდებისთვის და პირიქით, ცდილობდა ჯარისკაცების გადმობირებას მის მხარეს. მალე გაიბა მეგობრული კავშირები ჯარისკაცებთან და ჩამოყალიბდა სამხედრო ორგანიზაციის მსგავსი მათ შორის. კომიტეტის მოწვევით ჯარისკებს შორის უფრო შედეგიანი მუშაობისთვის სხვადასხვა ადგილებიდან ოზურგეთში მოვიდნენ რუსი და სომეხი ამხანაგები. დაიწყეს პატარა 10-15 ადამიანის შემადგენლობით წრეების მოწყობა, შემდეგ ეს წრეები უკვე რამდენიმე ათეულს (40-50 ადამიანი) ითვლიდნენ. მოეწყო რამდენიმე ჯარისკაცული მიტინგი. ყაზარმებში მეტი რაოდენობით დაიწყო გავრცელება პროკლამაციებმა და მოწოდებებმა. ჯარისკაცების თვალწინ იყო ცოცხალი მაგალითი საკუთარი ცხოვრების მოსაწყობად გურიის მოსახლეობის მშვიდობიანი კულტურული მუშაობისა, რომელიც უარყოფდა ყველა იმ ზღაპარს „სამშობლოს მტრებზე“, რომლითაც ცდილობდა სამხედრო ხელმძღვანელობა ჯარისკაცების გასულელებას. ამიტომ ფურცლების და პროკლამაციების ენა მათთვის სრულიად გასაგები ყო. გენერალ ალიხანოვის ჯარებს შორის დაიწყო მღელვარება. ჯარისკაცებმა დაიწყეს დისციპლინის დარღვევა, ხელმძღვანელობას უყენებდნენ მოთხოვნებს მათი ყოფის და მსახურების პირობების გაუმჯობესებისთვის და ა.შ. აშაკარა იყო, რომ თავისუფალ ხალხს შორის ცხოვრებით თავად ჯარისკაცებმა სწრაფად დაიწყეს თავისუფლების სულით გამსჭვალვა.
გურიის ფარგლებში რკინიგზის ყველა სადგურზე მოეწყო ჯარისკაცთა წრეები, რომლებსაც თვეში რამდენჯერმე მოინახულებდა პროპაგანდისტი-აგიტატორი, ეწეოდა საუბარს და ავრცელებდა ლიტერატურას. შეიძლება დარწმუნებით ითქვას, რომ თუ კი ხელისუფლება გადაწყვეტდა ახლა წაექეზებინა ალიხანოვის ჯარი გურიაზე, 800 ადამიანი ყველანაირი ყოყმანის გარეშე გადავიდოდა ხალხის მხარეს.
საჭირო გახდა ჯარის მოცილება გურიიდან შორს. ივლისის ბოლოს ალიხანოვმა დატოვა გურია.
[1] ამავდროულად, 18 თებერვაალს, ოზურგეთის მაზრაში გამოცხადდა საგანგებო მდგომარეობა. ეს ფაქტი ცხადყოფს, როგორ აპირებდა ბიუროკრატია გურიის „დამშვიდებას“. შესაძლოა ვიფიქროთ, რომ ბიუროკრატიის მთელი ეს ჩანაფიქრი, ეს „შეკრების თავისუფლება“ და ხალხის დეპუტატების ხელშეუხებლობის სიტყვიერი გარანტია სხვა არაფერი იყო, თუ არა პროვოკაციული მეთოდი გურიის მოსახლეობას შორის აგიტატორების და „წამქეზებლების“ გამოსავლენად
[2] იმ ათი სოფლიდან, სადაც ჩავიდა კრიმ-გირეი, ჩვენ აქ სრული სახით მოვიტანთ მხოლოდ ხიდისთავის დეპუტატების სიტყვას, სხვა სოფლების დეპუტატების სიტყვებიდან ჩვენ ავიღებთ მხოლოდ მეტნაკლებად სახასიათო ადგილებს რომელიც გაგვაგებინებს გურიის გლეხობის განწყობას და მათ მიერ დანახულ რეალობას... მოთხოვნების არსი თითქმის ყველა სოფელსა და საზოგადოებაში ერთია. ასევე უნდა აღვნიშნოთ, რომ დეპუტატების სიტყვები ჩვენ ვთარგმნეთ ქართული გაზეთებიდან (უმთავრესად „მოგზაურიდან“) და ამიტომ თარგმანმა შესაძლოა არ გადმოსცეს მათთვის დამახასიათებელი თავისებური კოლორიტი
[3] ბევრ საზოგადოებაში ასეთ საშემოსავლო დაბეგვრისგან გათავისუფლების ზღვრად მიუთითებდნენ 500 რუბლზე ნაკლებ შემოსავალს
[4] კერძო მოთხოვნების სახით, რომლებიც შესაძლოა განხორციელდეს დაუყოვნებლივ, ბევრი საზოგადოება ითხოვდა მასწავლებლების ყოფის გაუმჯობესებას, ხელფასების გაზრდას და ა.შ.
წინა ნაწილები
- შესავალი
- თავი 1 - გლეხობის ეკონომიკური და პოლიტიკური მდგომარეობა
- თავი 2 - მღელვარება ბათუმში და 1901 წლის მოუსავლიანობა, მოძრაობის დასაწყისი
- თავი 3 - პოლიტიკური აღზრდის გაკვეთილები
- თავი 4 - მებრძოლი ძალების მობილიზაცია, სისტემატური აგიტაციის და პროპაგანდის პერიოდი
Comments
Post a Comment