Очерки Революционного Движения В Гурии - მღელვარება ბათუმში და 1901 წლის მოუსავლიანობა, მოძრაობის დასაწყისი (თავი 2)

2. მღელვარება ბათუმში და 1901 წლის მოუსავლიანობა, მოძრაობის დასაწყისი

     1902 წელი უდიდესი მნიშვნელობის იყო ქუთაისის გუბერნიისთვის. მან ბევრგან  დაარღვია ადრინდელი სამარისებური მდუმარება. მანამდე მოკრძალებული და მშვიდობიანი მცხოვრები გადაიქცა სიმართლისთვის, თავისუფლებისა და ღირსებისთვის დაუღალავ, მამაც და შეურიგებელ მებრძოლად. ვინ იფიქრებდა, რომ გუშინდელი უსიტყვო მონა დღეს განაცხადებდა საკუთარი სამოქალაქო უფლებების შესახებ და მოითხოვდა საკუთარ წილს ცხოვრების ნადიმზე.

    1902 წლის თებერვლის ბოლო რიცხვებში ბათუმში დაიწყო გრანდიოზული გაფიცვები. გაფიცვის მიზეზები, სხვათა შორის, იყო ფაბრიკებიდან 366 „არაკეთილსაიმედო“ პირის  დათხოვა. მუშების მოთხოვნები არ იქნა დაკმაყოფილებული. პირიქით, ხელისუფლება ჩაერია ამ დავაში და ერთ ღამეში დააპატიმრა 60-მდე მუშა, როგორც „ბუნტის“ თავი. ამან კიდევ უფრო გაასასტიკა მუშები, 8 მარტს ისინი დაიძრნენ ციხე-სიმაგრისკენ, მაგრამ ვერაფერს მიაღწიეს. დაკავებული ამხანაგების გათავისუფლების მცდელობა განმეორდა 9 მარტს, მაგრამ დასრულდა 19 მუშის მოკვლით და ბრძოლის შემდეგ აყვანილი დაჭრილების სასამართლოსთვის გადაცემით. მაგრამ ხელისუფლება ამით არ შემოიფარგლა, მან მიმართა მისთვის საკმაოდ სახიფათო ზომას, მუშების გასახლებას სამშობლოში, სოფლებში. მთელი თვის განმავლობაში არ წყდებოდა მათი ორგანიზებული ეტაპებით გადაყვანა სოფლებში. ბათუმის მუშების ნახევარს შეადგენდნენ გურულები, ამიტომ ყველაზე მეტი ოზურგეთის მაზრაში იქნა გასახლებული.

    სწორედ ამ ფაქტმა შეასრულა უმნიშვნელოვანესი როლი გურიის გლეხების ნახევრადპროლეტარული მასის რევოლუციური სულის გამოღვიძების საქმეში. სოციალ-დემოკრატიული პროპაგანდის გავლენით სოციალისტური სწავლების სულისკვეთებით გაჟღენთილმა გურულმა მუშებმა, ახალი, გრილი სიო ჩაბერეს სოფლის დაბინძურებულ ატმოსფეროს. გლეხთა მასის ცხოვრებით უკმაყოფილების ბუნდოვანი მაგრამ ღრმა გრძნობა მათ გადააქციეს ძლევამოსილ სწრაფვად ერთობლივი ორგანიზებული ბრძოლით დაენგრიათ ცხოვრების მოწყობის საფუძველი.

    მიწათმოქმედი გლეხები ადრეც თანაგრძნობით უყურებდნენ ქალაქებში მუშათა ბრძოლას უკეთესი მომავლისთვის, ახლა კი ისინი საქმით დარწმუნდნენ, რომ არ შემცდარან საკუთარ თანაგრძნობაში.

    სოფლებში გაფანტულმა მუშებმა გლეხებს გააცნეს კაპიტალისტებისა და ადმინისტრაციისადმი წარდგენილი მოთხოვნები, ასწავლეს სოციალ-დემოკრატიული პროგრამა, გაავრცელეს ლიტერატურა და პროკლამაციები. მუშების გაძევებამდე სოფლებში იშვიათად შეხვდებოდით იატაკქვეშა გამოცემებს, ახლა პირიქით, იშვიათი გახდა ოჯახი რომელიც არ ფლობდა პროკლამაციას და იატაკქვეშა ბროშურას.

    გლეხობა სწრაფად გარევოლუციონერდა. ამაში წვლილი შეიტანა ასევე იმ უბედურებამ რაც თავს დაატყდა მოსახლოებას 1901 წლის მოუსავლიანობის სახით. ეს წელი მიწათმოქმედი გლეხისთვის უდიდესი უბედურება იყო. მოსავალი იმდენად ცუდი იყო, რომ გლეხმა საიჯარო ქირაც ვერ დაფარა და ბევრ მოიჯარეს მოუწია დამატებით გადაეხადა მემამულისთვის მწირი გარე ჯამაგირიდან ან ჩავარდნილიყო მევახშის ვალში.

    ჯერ კიდევ 1902 წლის მაისის დასაწყისში მოხდა რამდენიმე დაპირისპირება მემამულეებთან სოფელ ნიგოითში, სადაც ყველაზე მეტად შეინიშნებოდა მიწის უკმარისობა. აქაური მემამულეები, თავადი მაჭუტაძეები, და მათი მოურავები უკიდურესად ჩაგრავდნენ გლეხებს, ართმევდნენ იჯარით აღებული მიწების მოსავლის ნახევარს, მაღალი გადასახადებით ბეგრავდნენ საძოვარ მიწებს და ა.შ. გლეხებს ადრეც ჰქონდათ შეტაკებები მათთან და  1902 წელს საძოვარი ადგილების გამო წარმოშობილი დავა იყო დიდი ხნის განმავლობაში დაგროვებული უკმაყოფილების შედეგი. ყველა მეტნაკლებად ყურადღებიანი ადამიანი შეამჩნევდა, რომ ის არ იყო გამოწვეული ნიგოითის რაიმე განსაკუთრებული მდგომარეობით: ასეთივე მდგომარეობა იყო სხვა სოფლებშიც.

    ამ სტიქიურ, არაორგანიზებულ მოძრაობას სჭირდებოდა ხელმძღვანელობა, რომელსაც შეეძლო დაგროვებული უკმაყოფილების ერთ არხში მოქცევა. ამ დროისთვის სოფლებში უკვე ჩამოყალიბდა ინტელიგენტთა ჯგუფები. ამ ჯგუფების თავდაპირველი მიზანი იყო ლიტერატურის გავრცელება, ისინი მხარს უჭერდნენ საქალაქო ორგანიზაციებთან კავშირს, იღებდნენ იქედან არალეგალურ ლიტერატურას და ავრცელებდნენ მას გლეხობაში. ამის გვერდით, მიდიოდა, ზეპირი პროპაგანდაც, მაგრამ თავიდან ეს ატარებდა კერძო და შემთხვევით ხასიათს. ნიგოითის მოვლენებმა გააჩინა გლეხებსა და მემამულეებს შორის დავაში ჩარევის საფუძველი. ნიგოითში მოეწყო რამდენიმე საიდუმლო კრება, გურიის გლეხთა მდგომარეობის შესახებ წარმოითქვა სიტყვები, რომლებმაც ძლიერი შთაბეჭდილება მოახდინა სოფლელებზე. სიახლემ ამის შესახებ სწრაფად მოიარა სხვა დასახლებები და ბევრ ადგილას გამოითქვა სურვილი, რომ მათთანაც მოწყობილიყო ასეთი საუბრები. ხალხი მოუთმენლად ელოდებოდა სოფელში „სტუდენტს“, როგორც ისინი უწოდებდნენ პროპაგანდისტს. მასში ხედავდნენ დაუმარცხებელ ძალას. ამ დროიდან  ერთი მეორეს მიყვებოდა კრებები სოფლად. სინათლის როგორი წყურვილია ამ მივიწყებულ ღარიბებში, როგორი დაუძლეველია სწრაფვა, გაიგო საბოლოოდ სად არის ცხოვრების ბოროტების ფესვი და სად მდებარეობს გზა, რომელიც გამოგვიყვანს ამ აუტანელი მდგომარეობიდან... მაისის დასაწყისში მოეწყო კრება მიქელ-გაბრიელის საზოგადოებაში. ადგილი შერჩეულ იქნა სოფლის გარეთ, ტყეში. როცა პროპაგანდისტები მივიდნენ იქ, მათ წინ გადაიშალა ბრწყინვალე სურათი. იშვიათად წყნარი საღამო, გამჭვირვალე ცა. შემაღლებულ ადგილზე, ტყეში, განლაგებული იყო რამდენიმე ასეული ადამიანი რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანის ჩუმ მოლოდინში. აი, მოვლენ „ისინი“, რომლებიც ახსნიან ყველაფერს, რისი ცოდნაც გლეხებისთვის ასე საჭირო და აუცილებელია ... მთვარე ამაყად იყურება ზემოდან! ირგვლივ ჩქამი არ ისმის. მოვიდა სოფლელების კიდევ ერთი კრებული, 200 სოფლელი ერთი სოფლიდან. „დროა დავიწყოთ“ - თქვა ერთმა ხელმძღვანელმა და საუბარი დაიწყო. საუბრობდნენ ყველაფერზე, რასაც შესაძლოა კავშირი ჰქონოდა გლეხის ცხოვრებასთან. დისკუსია ცოცხალი იყო და მასში ყველა დამსწრე მონაწილეობდა. ჩავიდა მზე და სოფლელებმა მიიღეს ფიცი, არ ეღალატათ საერთო საქმისთვის და დაიშალნენ, რათა უძილო ღამის შემდეგ მძიმე დღიურ სამუშაოს შედგომოდნენ.

    28 მაისს მოეწყო საკმაოდ მრავალრიცხოვანი კრება ჩოჩხათში, შემდეგ, ივნისის შუაში, სუფსის რაიონში, ხვარბეთში, გურიანთაში, დვაბზუში, მამათში, ძიმითში და აშ. პროპაგანდისტებს არ აძლევდნენ მოსვენებას, თხოვდნენ ერთი საღამო მაინც დაეთმო ამა თუ იმ დასახლებისთვის. კრებები უფრო ხშირად იმართებოდა სადმე სოფლიდან მოშორებით. საუბარი ჩვეულებრივ გრძელდებოდა მთელ ღამეს. პირველ საკითხად, რა თქმა უნდა, ყოველთვის იდგა ყველა ტიპის პრაქტიკული ხასიათის კითხვები. უნდა შევნიშნოთ, რომ პროპაგანდისტებს არ ჰქონდათ მკაცრად ჩამოყალიბებული პროგრამა და წინასწარ განსაზღვრული სისტემა, ამიტომ ყოველი მათგანი საკუთარ აზრებს მსმენელის წინაშე ავითარებდა თავისებურად. საუბრობდნენ ყველაფერზე, მაგრამ გამომუშავებული გეგმის არარსებობა ხელსაყრელად არ აისახებოდა შედეგზე და ხალხს ყოველთვის ვერ ექმნებოდა ნათელი წარმოდგენა იმაზე, რაზეც იყო საუბარი. მთავარი ყურადღება ეთმობოდა გლეხების ეკონომიკურ მდგომარეობას. უპირველეს ყოვლისა განიხილებოდა გლეხობის მემამულეებთან და სამღვდელოებასთან ურრთიერთობის საკითხი, გამოირკვეოდა ექსპლუატაციასთან ბრძოლის მეთოდები და ყალიბდებოდა აუცილებელი მოთხოვნები. ბრძოლის ერთ-ერთ საშუალებად განიხილებოდა ბოიკოტი.

   თავდაპირველად აგიტატორები ცდილობდნენ გაეღვიძებინათ გლეხებში საკუთარი წილისთვის ბრძოლის სული, არ წამოსწევდნენ სპეციალური პროლეტარული პროგრამის პუნქტებს. მაგრამ ფესვი უკვე საკმარისად იყო მომზადებული თავად ცხოვრების მიერ და ქადაგება მასებში ნახულობდა ცოცხალ გამოხმაურებას და აგიტატორ-პროპაგანდისტის მიერ მიცემული მითითებების შესრულების მზადყოფნას. ხელმძღვანელ ინტელიგენტებს ხალხი უმრავლეს შემთხვევაში იცნობდა პირადად. კონსპირაციას საერთოდ არ ჰქონია ადგილი. სად რა ხდებოდა და რა კეთდებოდა, ამის შესახებ ყველამ იცოდა. მაშინდელ პირობებში სხვანაირად ვერც მოხდებოდა. ხალხი გადამწყვეტად ითხოვდა, რომ კრებებზე ყველა მსურველი დასწრებოდა და თუ მოდიოდა უცნობი „სტუდენტი“, მას თან ახლდა ხალხისთვის კარგად ნაცნობი აგიტატორი.

    თავიდან მემამულეები და სამღვდელოება მხოლოდ იცინოდნენ გლეხობაში დაწყებული მოძრაობის თაობაზე. „ყაძახის წინააღმდეგობა ვის გაუგონია“ ხშირად გაიგონებდით მათგან. საჭიროა დავამატოთ, რომ არამხოლოდ მათ, არამედ ხალხის ჭეშმარიტი მეგობრებიდან ბევრსაც დიდად არ სჯეროდა მოძრაობის წარმატებისა. მმართველები, რასაკვირველია, გლეხებს უყურებდნენ, როგორც უფროსობის მორჩილ მონას, როგორც არსებას, რომელიც უპირობოდ აიტანს ყველანაირ გაჭირვებას და უსამართლობას ცხოვრებაში. მაგრამ ცხოვრებამ აჩვენა, რომ გლეხის მოთმინებასაც აქვს საზღვარი, რომ მის კონსერვატიულ ბუნებას შეუძლია გაღვიძება და მისგან სიმართლისა და სამართლისთვის მამაცი მებრძოლის შექმნა.

    მღელვარება უფრო და უფრო სერიოზულ სახეს იღებდა. მემამულეებს და სამღვდელობას უკვე მოუწია უფრო სერიოზულად შეეხედა საქმის ვითარებისთვის. გლეხები უკვე პირდაპირ ემუქრებოდნენ მათ: „თუ არ იმოქმედებთ ჩვენი სურვილის მიხედვით, ჩვენ ძალით გაიძულებთ ამას“. დაიწყეს მემამულეთა ბოიკოტი და აქ უკვე მალე იჩინა თავი ყოფილი მონათმფლობელების ლაქიურმა ბუნებამ: მემამულეებმა მაამებლურად დაიწყეს ხალხის სიტყვის შესრულება და მათ მოთხოვნებზე დათანხმება, ამავდროულად გაგიჟებით ელოდნენ ხელისუფლების სწრაფ დახმარებას. „აიღეთ მიწა მოსავლის მესამედად, საძოვრიდან არაფერს ავიღებ“ - ამბობდა ხელისუფლების შპიონი ესიკა ნაკაშიძე. ასევე ბევრმა მღვდელმა თქვა უარი დრამის ფულზე. ამ სულიერი მამების თვალთმაქცობას საზღვარი არ ჰქონდა. მაამებლური სიტყვებით და მოპყრობით ისინი ცდილობდნენ ხალხის ღია აღშფოთების შეკავებას. „ჩვენ თვითონ უკვე გვინდოდა გაგვეუქმებინა დრამის ფული“ ამბობდნენ ისინი. მაგრამ ასე მხოლოდ ლაპრაკობდნენ, საქმით კი ხალხს ჯაჭვით აბამდნენ. მაზრის უფროსის კაბინეტი მუდმივად სავსე იყო მემამულეებითა და სამღვდელოებით. „დაგვეხმარეთ, ხალხი გაირყვნა, ქვეყანა იღუპება“ იძახდნენ ისინი. თუმცა სწრაფად მზარდი სახალხო მოძრაობით გაოგნებული  ადგილობრივი უფროსობა ჯერ კიდევ ვერ წყვეტდა საქმეში ჩარევას.

    მიუხედავად იმისა, რომ პროპაგანდისტები ცდილობდნენ კრებებზე ეჩვენებინათ ტერორის მთელი უაზრობა, ხალხი მაინც დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ამ საშუალებას. გახშირდა ცემა ჯიუტი მემამულეების და შპიონებისა. ეს უკანასკნელნი ხალხს განსაკთრებით სძულდა და თუ ვინმე გაბედავდა ამ როლის საკუთარ თავზე აღებას, მაშინ მისი დღეები დათვლილი იყო. ტიპურმა ფეოდალმა დავით გურიელმა არაერთხელ მიმართა გუბერნატორს: „მომეცით ჯარი, როგორც მილიციის ყოფილ ოფიცერს, და მათ თავბედს ვაწყევლინებ, ისე გავუხდი საქმეს, რომ მგონია ბატონყმობაც მოვანატრო“. ეს ცნობილი გახდა ხალხისთვის და თავადი სუფსის ახლოს მოკლეს. ხიდისთავში მოკლეს ბარნაბა ქარცივაძე. ესროლეს ესიკა ნაკაშიძეს და ტელემაკ გურიელს და ასეთი შემთხვევები ბევრი იყო.

    ზოგიერთი მემამულე საერთოდ ტოვებდა ქონებას და გარბოდა ქალაქში. ყველანი საშინელებამ მოიცვა. ხელისუფლებას მოსვენება არ ჰქონდა. ქ. ოზურგეთში მოწვეულ იქნა თავადაზნაურთა საიდუმლო კრება. კრებაზე უმაღლესი ხელისუფლების სახელზე შედგენილ იქნა შუამდგომლობა დაუყოვნებლივი დახმარების შესახებ. ასევე შეიმუშავეს თავდაცვის ზომები. ამ საქმის მოთავეები იყვნენ კოწია ერისთავი, ბედია კობახიძე, ტიტიკო ერისთავი და ზოგადად, მაღალი კლასის ბევრი წარმომადგენელი. ამ კეთილშობილი კაცთაგან ერთი კავკასიაში როზგების შემოტანასაც კი ითხოვდა.

სხვა ნაწილები:

• გურიაში რევოლუციური მოძრაობის ნარკვევები - შესავალი 
• თავი 1 - გლეხობის ეკონომიკური და პოლიტიკური მდგომარეობა 
• 
  
• თავი 3 - პოლიტიკური აღზრდის გაკვეთილები
• თავი 4 - მებრძოლი ძალების მობილიზაცია, სისტემატური აგიტაციის და პროპაგანდის პერიოდი 
• თავი 5 - გურიის გლეხობის მოთხოვნები 
• თავი 6 - გურიის თვითმმართველობა
• თავი 7 - ჩასაფრება და ბრძოლა ნასაკირალში
• თავი 8 - გურიის დარბევა