ფოთი 1872 წელს

მაქს ფონ ტილმანი, გერმანელი დიპლომატი აღწერს ფოთს. მან 1872 წელს იმოგზაურა კავკასიაში, ოსმალეთსა და ირანში, რაც აღწერა 1875 წლის წიგნში Streifzüge im Kaukasus, in Persien und in der asiatischen Türkei.

რიონის დელტა, ჯონ ტელფერის ნახატი

ბევრი დრო არ გასულა მას შემდეგ, რაც ფოთი წარმოადგენდა დიდ ჭაობს რამდენიმე ქოხით; ათი წლის წინ მოსახლეობა ხტუნვით გადადიოდა წვიმიან ამინდში სახლიდან სახლში და მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ქუჩები შევსებული და მოკირწყლულია, ბაყაყების მხიარული ყიყინი მაინც ისმის ქუჩების ზედაპირიდან და ამაში მათ ვერ დავადანაშაულებთ, რადგან ძნელად მოიძებნება დედამიწაზე სხვა ასეთი სამოთხე ამფიბიებისთვის.

ფოთი საკუთარ კეთილდღეობას, თუ არა საერთოდ არსებობას, უნდა უმადლოდეს კალამს, რადგან როდესაც თურქეთმა რუსეთს ადრიანოპოლის შეთანხმებით დაუთმო ტერიტორია ყარსსა და ზღვას შორის, საზღვარს, საერთო შეთანხმებით, მდინარე ჭოროხზე უნდა გაევლო და ამ შეთანხმებით რუსეთი ბათუმის ხელსაყრელ ნავსადგურს მიიღებდა. მაგრამ მხოლოდ შეთანხმების რატიფიკაციის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ საზღვრად ხელშეკრულებაში ჩაწერილი იყო მდინარე ჩოლოქი, რომელიც ბათუმიდან თვრამეტი მილის დაშორებით მიედინება. ბათუმი დაიკარგა და მის ნაცვლად დარჩა ფოთი. მკაცრად რომ ვთქვათ, არ არის სწორი, ვთქვათ, რომ ფოთის ნავსადგური მოუხერხებელია ნაოსნობის მიზნებისთვის, რადგან არავითარი ნავსადგური არ არსებობს, მხოლოდ სრულიად დაუცველი და წყალმცირე საზღვაო რეიდი, რის გამოც ნებისმიერი ზომის ხომალდი იძულებულია ღუზა ჩაუშვას სანაპიროდან საკმაოდ მოშორებით. არხი რიონამდე, ეს მდინარე, რომელზეც მხოლოდ ბრტყელძირიან ნავებს შეუძლიათ ნაოსნობა, დაკეტილია ძელით, წყლის სიღრმე ოთხიდან ხუთ ფუტამდეა და არხი ხშირად ხდება საშიში ძლიერი ღელვის გამო. აქედან გამომდინარე ფოთის საზღვაო პოზიცია ბრწყინვალე არ არის და დიდი დაშორება სოხუმ-კალედან, რომელსაც აქვს სათანადოდ კარგი რეიდი, აქამდე ხელს უშლიდა მას, გამხდარიყო კავკასიის ჭიშკარი. თუმცა აღსანიშნავია, რომ 1864 წლამდე სოხუმ-კალე იყო ურჩი ტომების ცენტრი, მაშინ როდესაც ფოთი მისი გურულ-მეგრული მოსახლეობით არ იძლეოდა წუხილის საბაბს. არ უნდა დაგვრჩეს შეუმჩნეველი კიდევ ერთი გარემოებაც, კერძოდ ის რომ მდინარე ფოთთან ქმნის პრაქტიკულ გზას სამეგრელოს სხვაგვარად გაუვალ ჭაობიან ტყეებში. ფოთში ნავსადგურის მშენებლობის პროექტი ჯერ კიდევ გადადებულია თუ ეს განზრახვა რეალურად არსებობდა, მისი აღსრულება დაბრკოლდა იმ დიდ დანახარჯებზე შიშის გამო, რასაც აუცილებლად გამოიწვევდა კაშხლებისა და დრენაჟების მოწყობა. საინტერესოა რომ მშენებლობა იყო დაწყებული, ოღონდ არასწორი ბოლოდან, ზღვაში, დიდი დანახარჯებით აშენდა რკინის პირსი, რომელზეც არცერთ გემს არ შეუძლია მიდგომა და რომლის ნაწილი ტალღებმა უკვე გაანადგურა.

ფოთში ყველაზე ცუდი - ეს კლიმატია. ვერცერთი ევროპელი, რომელმაც აქ ღამე გაათია, ვერ გადაურჩა ციების შეყრას, არც ჩვენ ვიყავით სხვებზე უფრო იღბლიანები და ჩვენი ჩამოსვლის პირველივე საღამოს ვგრძნობდით რომ ვსუნთქვდით დაავადების მიკრობებს მკვრივი ნისლიანი ჰაერიდან, რომელიც ყარდა სააბაზანოსავით, კვირეების განმავლობაში რომ არ განიავებულა. სამართლიანად შეიძლება გავაკეთოთ დასკვნა, რომ სხვა შემაწუხებლების, როგორიცაა კოღოები და სახლის მწერები, დამატება აღარ იყო აქ სასურველი და ღამის განმავლობაში მოგზაურს შეუძლია საკუთარი გემოვნებით ყურადღება მიუძღვნას მწერებს საწოლში, ვირთხებს ოთახში ან ბაყაყებს ფანჯარასთან. ჩემი მხრიდან უმადურობა იქნება ფოთის აღწერისას არ ვახსენო სასიამოვნო საღამო, რომელიც კავკასიაში პირველად იქ გავატარე. გემიდან დაშვებისას გადავეყარე პეტერბურგელ ნაცნობს, პრინც გაგარინს, რომელიც ქუთაისში მუშაობს და იმ დროს ფოთში იმყოფებოდა. პრინცისა და სხვა ჯენტლმენების გარემოცვაში, რომელთა ნაწილი გემზე და ნაწილი ქალაქში გავიცანი და რომელთა უმრავლესობა კავკასიას წლებია იცნობს, ჩვენ გავატარეთ მხიარული საღამო, რომლის განმავლობაში მე და ჩემმა კომპანიონებმა შევაგროვეთ ჩვენი ტურისთვის ძალიან ღირებული ინფორმაცია. ჩვენ ველოდით სუფრაზე მხოლოდ კახურ ღვინოს ბოდენშტედტისა და მირზა შაფის წარმომადგენლებისგან და დიდად გაოცებულები დავრჩით როცა ვიხილეთ ექსკლუზიურად წარმოებული ბორდოს ღვინო - ღვინო, რომელიც სწორი ოდენობით მიღებისას ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა ციების პროფილაქტიკისთვის. ამის შემდეგ გავისეირნეთ ბოტანიკურ ბაღში - კარგად მოწყობილ პატარა პარკში, სადაც სამხრეთული მცენარეების ჩვენთვის მხოლოდ სათბურებიდან ცნობილი ყველა სახეობა საოცარი სურნელებით ყვავის. ვერ შევამჩნიე მხოლოდ პალმის ხე და ჩემდა გასაოცრად შევიტყვე, რომ მიუხედავად ზაფხულის ცხელი და ზამთრის რბილი კლიმატისა ის აქ არ ხარობს. სეირნობისას პირველად მოვისმინე ქართულ ენაზე საუბარი და მალევე უარვყავი ამ დიალექტის სწავლის სამომავალო განზრახვა მას შემდეგ, რაც ვაწამე ენა წარმოთქმაზე ისეთი სიტყვებისა როგორიც იყო რვა, ცხრა და ოთხმოცდაათი. სასტუმროში გატარებული ღამე იყო საშინელი, ბუმბულის თბილი საწოლები, დაბურული ნისლი, ფანჯრის გაღების შეუძლებლობა ციების შიშის გამო და ლეგიონები ჩვენი ამ ქვეყანაში ჩამოსვლით გახარებულნი მწერებისა.

შემდგომ დილით ჩემმა თანამგზავრებმა ვერ თქვეს უარი დილის ცურვაზე შავ ზღვასთან გამომშვიდობებამდე. მე არ მივბაძე მათ მაგალითს წინა საღამოს მიღებული გაფრთხილების გამო და სავარაუდოდ ამ გარემოების წყალობით ციება ჩემ თანამგზავრებთან შედარებით მარტივად გადავიტანე. 

დილის 8:30 წუთზე გადიოდა სპეციალური მატარებელი, რომელსაც რკინიგზის ოფიციალური პირები უნდა გადაეყვანა თბილისში და ჩვენ მივიღეთ ნებართვა ქუთაისამდე დავმგზავრებოდით მათ, შედეგად ვიზრუნეთ, რომ დროულად ვყოფილიყავით რიონის ნაპირებზე, რათა [ბორნით] გადავეყვანეთ რკინიგზის სადგურზე, რომელიც ქალაქის ჩრდილოეთით მდებარეობს; მაგრამ დანიშნული დროისთვის ორ ნაპირს შორის მცურავი ბორანი არ იყო მზად ჩასხდომისთვის. თანდათან ბორანზე მოგროვდა მგზავრების მნიშვნელოვანი რაოდენობა, ყველა ერთნაირად იყო განწყობილი, რომ ესარგებლა ამ მოხერხებული ტრანსპორტით თბილისში ჩასასვლელად, მაგრამ სადგურ ყვირიალმდე შემადგენლობის მხოლოდ მესამედი იყო ღია სამგზავრო გადაყვანებისთვის. რკინიგზის ოფიციალურმა პირებმა გამოიჩნეს ადამიანურობა და შემადგენლობა გაზარდეს ექვს ვაგონამდე, რაც კავკასიის რკინიგზისთვის აქამდე არნახული იყო.

ფოთის რკინიგზის სადგური ძალიან უბრალოა. ის შედგება ორი, ღია და დახურული ფარდულისგან და ორივე ისე ახალია, რომ ჯერ კიდევ წკრიალებს სისუფთავისგან. მას ასევე აქვს რესტორანი, რომელიც გამაგრილებელი სასმელების არჩევანით გერმანულსაც კი აჯობებს.