ნიკო მარი გურიის რესპუბლიკის შესახებ

გურიის მოძრაობის შესახებ

   „ნოვოე ვრემიაში“ იყო მოყვანილი იმავე საქმის შესახებ ორი, ერთმანეთის საწინააღმდეგო, აზრი, ამოღებული სხვა გაზეთებიდან.

    „რაზსვეტი“ ამბობს, რომ

    „გურიის ამბებს არავითარი კავშირი არა აქვს რუსეთის საზოგადო მოძრაობასთან. ამ ამბების მიზეზებიც ადგილობრივია, თვით მოძრაობასაც აქვს ეკონომიური ხასიათი და მიზნები“

    „სანკტპეტერბურგის უწყება“, პირიქით, ამტკიცებს, რომ 

    „გურიის მოძრაობას ქართველობისა არაფერი ეტყობა, ის ამბები მხოლოდ რუსეთში დაწყებულ მოძრაობის შედეგია. სოციალისტების წრეები არსებობდა ყველგან და ყოველთვის და მათ თავიანთი მომხრეებიც ჰყოლიათ; ქართველების სოციალისტური წრეებიც საზოგადო მოძრაობის პირდაპირი შედეგია.“

    ვინც არ იცნობს გურიას, მისთვის ეს ორი აზრი უთუოდ შეუთანხმებელი იქმნება, თუმცა ნამდვილად ორივე გამოხატავს გურიის მოძრაობის სხვადასხვა ხანას და ორივე ახასიათებს სისწორით იმავე მოვლენას. მეც გურიაში ვარ დაბადებული, დედით გურული ვარ, იმ მხარეში მყავს ნათესავები და ნაცნობები იმ დროიდან, როდესაც მამა ჩემი ადგილობრივ სოფლის მეურნეობას ადგა და ასწავლიდა ამავე მეურნეობას მეზობელ გურულებს ვორონცოვის დროს, და ამიტომ კარგად ვიცნობ ამ კუთხეს და შემიძლიან გამოვაცხადო, რომ გურულების უკმაყოფილების მიზეზი ადგილ-მამულის სივიწროვეა. უმიწაწყლობა აწუხებს გურიაში გლეხს და ხშირად თვით აზნაურსაც. გურიის თავად აზნაურობა უმეტეს ნაწილად წვრილფეხა აზნაურობაა და მას მიწის შემოსავალი ძლივს ყოფნის თავის სარჩენად. ინტენსიურ კულტურის შემოუღებლად მიწის შემოსავალი ვერ არჩენს იქ პატრონს იმ შემთხვევაშიაც, თუ თავის ხელით დაიმუშავებს პატრონი ადგილს. ამნაირი აზნაურები ეკონომიურად უკიდურეს მდგომარეობაში არიან, მათ შორის ნამდვილ პროლეტარებს ვიცნობ პირადად. სახნავ-სათესი ცოტაა და პატრონს არ შეუძლია დაასვენოს ზოგიერთი ადგილი. სახნავ-სათესად არის გადაქცეული ბაღები, რის გამოც მოისპო ადგილობრივი საუკეთესო ყურძენი სოფლად, საზოგადოდ კულტურის დაქვეითებისა გამო, და უწინდელ ყურძნის მაგივრად შემოვიდა „ადესა“ ანუ „იზაბელა“. ხელმოკლე გურულები ვერ ახერხებენ ამერიკის ვაზის მოშენებას, ვინაიდან საამისოდ საჭიროა ცოდნა და ფული. დაღალულ მიწის მონოყიერებაზე ლაპარაკიც არ შეიძლება, ვინაიდან სოფლად თითქმის აღარ არის მსხვილფეხა მოშინაურებული პირუტყვი, - მისი რჩენა აღარ შეუძლიანთ გურულებს. სახალხო ადგილებიც არ არის, პირუტყვს ასაზრდოებენ ხის ფოთლებით, მაგრამ ეს ფოთლებიც საკმარისად არა აქვთ, აღმოსავლეთ გურიაში, მაგ., რომელსაც უკედ ვიცნობ პირადად, ამ უკანასკნელ წლებში სულაც აღარ ინახავენ ძროხებს, ვისაც სჭირია რძე, თხებს ინახავს, - უფრო ადვილი შესანახია.

    აქ აწერილი მაქვს გურულების უმწეო მდგომარეობის მხოლოდ ერთი პატარა ნაწილი, მხოლოდ ის, რაც ჩემის თვალით მაქვს ნახული, და ეხლა ვიმეორებ, რომ სოფლის მოძრაობა გურიაში აღმოცენდა ეკონომიურ საფუძველზე. ამ მხრივ მართალია გაზ. „რაზსვეტი“.

    მეორეს მხრივ, ადგილობრვ ხალხის გაუცნობლობამ, მის აუცილებელ მოთხოვნათა კავკასიის ადმინისტრაციის მიერ უყურადღებოდ დატოვებამ ისა ჰქმნა, რომ გურულების ეკონომიურ მოძრაობას ბოლოს პოლიტიკური ხასიათი მიეცა, ბ-ნი კრიმ-გირეი რომ ეკითხებოდა გურულებს იმათ საჭიროებას, გურულებმა ვერ მოახერხეს თავიანთ ჭირ-ვარამის შესაფერად გამოთქმა და ამიტომ საკუთარ საჭიროების გამოსახატავად არსებულ საპოლიტიკო ფორმულებს მიჰმართეს (გურულები ხომ საზოგადოდ მეტად მკვირცხლი ჭკუის პატრონნი არიან, ადვილად ითვისებენ ყოველ ახალ აზრს), - და ამნაირად მათ მოძრაობას დაეტყო ის გარეგანი სახე, რომელმაც „სანკტპეტერბურგის უწყებას“ ათქმევინა ზემოდ მოყვანილი სიტყვები.

    მაგრამ ნუ იქმნება ვინმე, რომ ესროლოს ქვა გურულებს, რადგანაც ვერ მოახერხეს თავიანთ აუცილებელ საჭიროებათა შესაფერად გამოთქმა და თავისი საკუთარი თეორია ვერ გამოიგონეს ადგილობრივ საქმეების გასაუმჯობესებლად? ვის უსწავლებია როდისმე გურულებისთვის საქმის გარკვევა, თავისებურად მისი ახსნა და გამოთქმა? პირიქით, კავკასიის სამოსწავლო უწყება ყოველთვის აფერხებდა სწავლა-განათლების საქმეს გურულებში! ჩვენს სოფელში, მაგ., (ერკეთის საზოგადოება, საყვავის-ტყე), ძმ. შარაშიძეებმა თავიანთ უკანასკნელ გროშებით დააარსეს სამინისტრო პროგრამის კერძო სასწავლებელი, სადაც სამეურნეო განყოფილებაც უნდა ყოფილიყო (ერთი ამ ძმათაგანი მცოდნე მეურნე არის) სასწავლებელთან იყო გამართული ამერიკის ვენახის საცდელი ზვარი. სწავლა მშვენირვად მიდიოდა, არა ერთხელ დასწრებივარ მე თვითონ გამოცდას და გავკვირებულვარ ბავშვების პასუხებით.

    როგორ დააფასა სამოსწავლო უწყებამ ეს კულტურული დაწესებულება? რა გზას დაადგა იგი, როდესაც ამ მშრომელმა ხალხმა, ერთ პროფესორის პირით, სთხოვა მცირეოდენი სუბსიდია სახალხო საქმისთვის? (საკუთარი შემოსავალი მართლაც არ ჰყოფნიდათ აუცილებელ ხარჯების გასაწევად) რას აკეთებდა საზოგადოდ იგი ამ უკანასკნელ ხანებში, უკანასკნელ 15 წლის განმავლობაში ხალხის განათლების გასავრცელებლად, ხალხის განვითარებისთვის? 

    კავკასიის ეხლანდელ მდგომარეობის გამოსარკვევად აუცილებლად საჭიროა ამ კითხვებზე ნამდვილ პასუხის მიგება, - საჭიროა იმისთვის, რომ კარგად გავითვალისწინოთ არსებული სენი, და საამისოდ გურიაში კი არ უნდა იგზავნებოდეს კაცები საქმის გამოსარკვევად, არამედ - კავკასიის მართველობის კანცელარიებში.

    აი, აქ არის საჭირო რევიზია, თუ მართლა უნდა რუსის საზოგადოებას კავკასიისა და კერძოდ გურულების მდგომარეობის გაგება და თუ მათ სამართალთან მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებაც მარლა აქვს განზრახული მთავრობას.

    სრულიად დარწმუნებული ვარ, რომ ყველა სხვა ზომას მხოლოდ დროებით დამშვიდება თუ მოჰყვება, სენის მოსპობა კი მას სამუდამოდ არ შეუძლიან.

„ნოვოე ვრემია“ N10452

ივერია N34, 22 მარტი

 გურიაში

დაკვირვებანი და შთაბეჭდილებანი

    ყველა ის, რაც კავკასიაში ხდება, ცალკე ეპიზოდებია დიად მოძრაობისა, რომელიც ძველმა რეჟიმმა დაჰბადა. ეს მოძრაობა თან და თან რთულდება, საზრდოს აძლევს სხვა და სხვა პარტიას, აერთებს ზოგს მათგან, მაგრამ ყველაზე გასაკვირველი ის არის, რომ ყველა პარტია თავის პროგრამას რუსეთთან ერთობაზე ამყარებს. ის პარტია უფრო ძლიერია, რომელიც უფრო მეტად ემხრობა ამ საფუძველს. ამით აიხსნება ის, რომ მოძრაობას სათავეში უდგა სოციალდემოკრატიული პარტია, რომელიც ყველაზე მეტად გაურბის ადგილობრივ ნაციონალიზმს. ურბალო ლიბერალებს, რომელთაც ბურჟუაზიულ ლიბერალებს ეძახიან, იმდენად აქვთ მნიშვნელობა, რამდენადაც სხვა პარტიებს მისდევენ. ნაციონალ-ლიბერალები, მით უმეტეს ქართველების და სომხების ნაციონალისტები, უკმაყოფილებას და ზიზღს იწვევენ, რადგან პროგრესს აფერხებენ, ბურჟუაზიულ პოლიტიკას ახორციელებენ და ამით რეაქციას ემხრობიან და ეღობებიან სრულ თავისუფლების დამყარებას. სწორედ ამ დროს სატახტო ქალაქის ზოგიერთი გაზეთები გაიძახიან სომეხთა ნაციონალურ მიზნების შესახებ. აშკარაა, ამ გაზეთებს არა ესმით-რა იმისა, რაც კავკასიაში ხდება. პირიქით, ადგილობრივ პროგრესიულ პარტიების აზრით, სომხებმა სახელი გაიფუჭეს იმით, რომ მეტად აშკრად დღესასწაულობდნენ საეკლესიო ქონების დაბრუნების გამო, ადრესებს და დეპეშებს გზავნიდნენ და ამით ხელს უწყობდნენ ძველ რეჟიმს. დიდი შეცდომაა ის, ვითომ სომხები ეხლანდელ მოძრაობაში რაიმე თვალსაჩინო, აქტიურ როლს თამაშობდნენ...
    უფრო დიდი შეცდომა ჩაიდინა ადმინისტრაციამ ქართველების შესახებ. ადმინისტრაციას ეგონა, რაკი ქართველებს დავნიშნავ დის თანამდებობებზე, ისეთ თანამდებობებზე, რომელზედაც წინად ახლოც არ იკარებდნენ, ქართველი ხალხის გულს მოვიგებო. ნამდვილად-კი ამ პოლიტიკამ სრულიად გაუტეხა სახელი ადმინისტრაციას. „თავ გზა დაებნა ჩვენს მამა-პატრონებსაო“, მითხრა ამის გამო ერთმა გურულმა. მართლაც, მართვა-გამგეობის საქმეში ეხლა დიდი არეულ-დარეულობა და უთავბოლობაა. მაგალითად, გურიაში, ერთის მხრივ, მოხელესა ჰგზავნიან სახალხო სასამართლოს შესასწავლად და დასამტკიცებლად, ხოლო, მეორეს მხრივ, ჯარს ამრავლებენ, ალბად, ძველის რეჟიმის გასამტკიცებლად. ასე ესმის ხალხს საქმის ვითარება. სკოლის საქმეშიაც, სადაც ერთბაშად თავი მიანებეს გარუსების პოლიტიკას, ასევე მოიქცნენ. ასეთ დაგვიანებულ წყალობის საპასუხოდ, მასწავლებელთა კრებამ ქუთაისში გადასწყვიტა, შეიმუშაოს ახალი პროგრამა და არ დაიწყოს სწავლა იმ დრომდე, ვიდრე მთავრობა არ მიიღებს სახალხო პროგრამას. წვრილმალი-კი არა, საერთო ძირითადი რეფორმაა საჭირო დღეს ამიერ-კავკასიისთვის. მხოლოდ ეს რეფორმა ააშორებს კავკასიას დიდ უბედურებას და სისხლის ღვრას. ხალხის უკმაყოფილებამ უკიდურესობამდე მიაღწია. ამიერ-კავკასია კრიტიკულ მდგომარეობაშია. მთავრობის დაწესებულებანი ბევრგან ვეღარ მოქმედებენ, იმათი ადგილი ხალხმა დაიჭირა.

***

    გურიაში, ჩემს სამშობლოში, ამ ზაფხულს ვიყავ ორის კვირით. მინდოდა დამესვენა. ანისში ყოფნის დროს სხვა და სხვა ხმები მომდიოდა გურიიდან, შფოთის შესახებ. მაგრამ მე დამშვიდებულ ვიყავ კარგად ვიცი, რომ გურიაში არ არის ისეთი ელემენტები, რომელსაც ეროვნულ, წოდებრივ, ან კლასობრივ ანტაგონიზმის გამოწვევა შეეძლოს. ერთხელ კიდევ ვამბობ, რომ გურიის თავად-აზნაურობას რეალურად იგივე ინტერესები აქვს, რაც გლეხობას. ორი-სამი გამონაკლებ სურათს არა სცვლის. ესენიც გაძევებულ იქნენ ან თითონ წავიდნენ გურიიდან. სამღვდელოებას... სამღვდელოება აქ ხომ ქართულ ეკკლესიას ეკუთვნის, ხოლო ქართული ეკკლესია ბიუროკრატიამ დიდის მეცადინეობით დამარხა.
    გურიაში რომ ჩავედი, იქ არც პოლიცია დამიხვდა, არც სტრაჟნიკები, არც კაზაკები და არც ჯარის-კაცები. გადასახადს არავინ კრებს, არ არის აქციზი, მთავრობის სასამართლოები და სხვ., თუმცა ახლაც ისევე ძველებური გაჭირვება სჩანს ყველგან, გაუგებარ ხალხის გაყვლეფა გაიძვერათაგან, ათასნაირი ცრუმორწმუნეობა, ცხოვრების სიძვირე, თითქმის წინანდელზე ზედმეტი სიძვირე.
    სამაგიეროდ თავისუფლება სრულია, პრესის, სიტყვის, სარწმუნოების, წარმოების თავისუფლება. აქ დაუბრკოლებლივ მოსდით და იკითხება ისეთი გამოცემები, რომლის შენახვისთვისაც კი სხვაგან შესამჩნევ სასჯელს აყენებენ. მაგრამ გურულებს, როგორც ეტყობათ, ახლა თავისუფლების გარდა კიდევ სხვა რაღაც უნდათ, რაღაცას ცდილობენ. მართლაც რა იქმნება შემდეგ? სანამ მთელ რუსეთში დამყარდებოდეს სრული თავისუფლება, ისეთი თავისუფლება, როგორიც ახლა გურიაში უკვე შემოსულია - გურულებს არაფრის მიღება არ უნდათ. ჯერჯერობით კი სოფლად სდუღს საზოგადო ცხოვრება. კრება კრებას მოჰყვება და გარეშე კაცი გაოცებული რჩება, როგორ ახერხებენ სოფლელები მთელ დღეობით კრებაზე დასწრებას, როდესაც ყანებში დიდი საშრომელი აქვთ. დღეს სასამართლოა, ხვალ პრინციპიალურ საზოგადო კითხვების გარჩევა და ცნობილ ორატორისაგან წარმოთქმულ სიტყვის მოსმენა, ზეგ ადგილობრივ საქმეების გარკვევა: სასკოლოსი, გზების და საადგილმამულო საკითხების გადაწყვეტა. ძველ რეჟიმის წარმომადგენელი მოხელეები არსად არ არიან და, სადაც დარჩენილან, უმოქმედოდ არიან გაჩერებული და ფარულად მოქმედობენ. ამიტომ ხალხში შემცდარად გაიგეს თვით ნამესტნიკის განცხადება, რომლითაც იგი საიდუმლო და ფარულ წრეების მოსპობას მოითხოვს, გურიაში ახლაც ფარულ წოდებად მიაჩნიათ პოლიცია, ჩინოვნიკები. გურია თავის ახლანდელ ორგანიზაციას არ მალავს, იგი დაყოფილია რამდენიმე ნაწილად, თითო ნაწილს ცალკე პირი განაგებს. ამათ ხელქვევით არიან ხალხის „წარმომადგენელნი“, თითო წარმომადგენელი სამ სოფელს განაგებს, სოფელში სათავეში უდგია ასის თავი, რომელსაც ემორჩილება ათის თავები. ათის თავი მეთაურობს წრეს, რომელიც ცხრისაგან შესდგება, თვითონ კი მეათე არის. იგი წრის წევრებს სიტყვიერად ატყობინებს მომავალ კრებაში განსახილველ საქმეებს, აგროვებს საწევრო ფულს, თვეში ორ შაურს (უწინ ერთი აბაზი იყო), კრებაზე მოახსენებს დამსწრეთ, თუ რამე საჩივარი შემოიტანეს. ქაღალდზე საქმის წარმოება სრულებით მოსპობილია. სასამართლო უსასყიდლოდ არჩევს საქმეებს. სასამართლოს გადაწყვეტილება მაშნვე სისრულეში მოჰყავთ. საოჯახო საქმეებში, მაგ. გაყრის დროს ძმებითვითონ უნდა მორიგდნენ მედიატორეებით, მედიატორეების გადაწყვეტილებაზე შეიძლება საჩივარი საზოგადოების კრებაში.
    ზოგიერთ შემთხვევაში თვით საზოგადოება ირჩევს მსაჯულებს ამა თუ იმ საქმის გადასაწყვეტად. საზოგადოებას შეუძლიან არჩეულ მსაჯულების გადაწყვეტილება უარყჰოს და თვითონ მის წინააღმდეგ გადაწყვეტილებას დაადგეს.
    ყოველ კრებაზე ხალხი ახალ თავმჯდომარეს ირჩევს. ძარცვა-გლეჯის და ავაზაკობის შესახებ საქმეების აღძვრა შეუძლიან ყველას. ჯერ მაგალითი არ ყოფილა იმისი, რომ ვისმე დაემალოს რამე ავაზაკობა. გამოძიებას თვით საზოგადოება ახდენს, არჩეულ კომისიის საშუალებით. ჯერ მაგალითი არ ყოფილა, რომ ქურდი, ან ავაზაკი არ აღმოეჩინოს ხალხს და ამ მხრივ ყველა მადლიერი რჩება ამ სასამართლოსი. პირველ შეხედვით შეიძლება იფიქროს ადამიანმა, რომ იქ ავაზაკობა გახშირდა, რადგანაც გახშირდა დასჯა, მაგრამ ამის მიზეზი ის არის, რომ ახლა ისეთ რამეებზედაც ისჯება ადამიანი, რომელსაც უწინ არავინ არავითარ ყურადღებასაც არ აქცევდა. ზოგიერთს არ მოსწონს, რომ ხალხურ სასამართლოში სასტიკი დასჯა არ არის. ვინც გამოტყდება, იმას პირველად აპატიებენ, ზოგიერთს კრებებში მონაწილეობას უკრძალავენ, ან გადაწყვეტილ ვადით ბოიკოტს უცხადებენ (ექვსი თვით ან უფრო დიდხანაც). ზოგიერთებს კიდეც აძევებენ გურიიდან. კრებებს ქალები მამაკაცებთან ერთად ესწრებიან. კრება ან გარედ ხდება, ან რომელსამე შენობაში, მაგ. სასწავლებელში. ხალხმა თუ დაიგვიანა, ზარებს რეკავენ ეკკლესიაში.
    საინტერესოა კრებები, სადაც ხალხი პრინციპიალ საკითხებს ეხება, - საზოგადოებრივ ან სამეცნიეროს. ამ კრებებსაც ყველა ესწრება, თუმცა კამათში მონაწილეობის მიღება, რასაკვირველია, მხოლოდ უფრო განვითარებულებს თუ შეუძლიანთ. ამათში ბევრი სიმპატიური ადამიანია, რომელიც აფასებს მეცნიერებას, მის პირდაპირ სარგებლობის მიუხედავად. ახლანდელი ინტელიგენცია თუ მეცნიერებაშიაც სარგებლობას ეძებს, იმიტომ, რომ იგი ბურჟუაზიული არისო, - ამბობენ გურულები. ცოდნა მიღებული აქვთ გურულებს წიგნების, ქართულ და რუსულ ბროშიურების კითხვით. ადგილობრივ მოღვაწეებს გულუბრყვილოდ სწამთ, რომ ქონებრივ მდგომარეობის გაუმჯობესება და პოლიტიკურ უფლებათა მოპოვება საკმარისია ხალხში ზნეობის განსამტკიცებლად, რომ მატერიალურ სარგებლობის გარეშე ადამიანში არ არის არავითარი სულიერი და ზნეობრივი მოთხოვნილება. ამ მატერიალისტურ შეხედულებით აიხსნება გურულების გულის აგორება ეროვნულ საკითხებზე და არა იმით, ვითომ გურულებს საკაცობრიო მსოფლ-მხედველობა მიეღოთ.
    გურიაში პოლიტიკურ სიბრძნესთან ერთად ათასნაირ ცრუ-მორწმუნოებაც არის დარჩენილი. ჩემ თვალ წინ ერთი გურული იჭერდა თიკანს მომაკვდავ შვილის გადასარჩენად: ხალხში ამბობენ, რომ ეს თიკანი მომაკვდავს უნდა შემოატაროს ადამიანმა და ავადმყოფი განიკურნებაო.
    უნდა აღვიაროთ, რომ ზოგიერთი მოღვაწე გრძნობს, თუ რამდენად აკლიათ მათ განათლება, და ამას გრძნობენ და სჩივიან განსაკუთრებით მუშები: „ჩვენი უბედურება ის არის, რომ თავისუფლებას მოუმზადებელი დავხვდითო, განათლებაზე ადრე მოვიპოვეთო იგი.“ ახლა თვით-განვითარებისათვის გურიაში წრეები დაარსდა, - სწავლობენ ახლაც, ბრძოლის დროსაც კი.
    მეტად გულსაკლავია ის გარემოება, რომ ქართულ მწერლობის სიღარიბე, როგორც ეროვნულ დევნულობის შედეგი, იმის მიზეზი შეიქმნა, რომ გურულების აზროვნებას ასეთი ცალმხრივი მიმართულება მიეცა, და ამით გაძნელდა მათგან თანამედროვე მდგომარეობის შეგნება და საღი მსჯელობა რთულ საზოგადო კითხვების შესახებ. გურულებში ცენზურის მუხრუჭში გამოვლილი ქართული პრესსა მაინც და მაინც არ ვრცელდება, - მათ თავისი უცენზურო მწერლობა აქვთ; ამას გარდა გურულები ცდილობენ კრებებსაც დაესწრონ, სადაც პრინციპიალურ საკითხებს ეხებიან ორატორები, - ეს კრებები მომავალ სახალხო უნივერსიტეტების პირველი მაგალითია. ერთი ამნაირ კრებაზე ლაპარაკობდა ცნობილი ორატორი ღვთისწყალობა. ეკამათებოდნენ ერთმანეთს სოციალ-დემოკრატების ორი ნაწილი, „უმცირესობა“ და „უმეტესობა“. ღვთისწყალობა „უმეტესობის“ ორატორად იყო გამოსული. მას შეეკამათა „უმცირესობის“ რამდენიმე წარმომადგენელი. ღვთისწყალობის მოკამათენი ცდილობდნენ მოუმზადებელ ხალხის მომხრობას მაღალ-მაღალის ფრაზებით და პირფერობითაც. მაგრამ ღვთისწყალობა არ ღელდებოდა და თანდათან არღვევდა მათ საბუთებს. ხალხში ზოგიერთს ამთქნარებდა, სამაგიეროდ სხვები გაფაციცებით უსმენდნენ ლაპარაკს. კამათი ეხებოდა სამეცნიერო სოციალიზმის განვითარებას მუშა ხალხში და მარქსის მონაწილეობას. კამათი ნაშუადღევის 2 საათიდან ღამის პირველ საათამდის გაგრძელდა, ხალხიც ბოლომდის არ დაშლილა.
    ადგილობრივ ათასი საქმეა გადასაწყვეტი, ადამიანს ეგონება, რომ წინედ ადმინისტრაცია არაფერს არ არიგებდაო. განსაკუთრებით ძნელი გადასაწყვეტი შეიქნა ადგილ-მამულების საქმე. იჯარის რაოდენობა გადაჭრილია: განსაკუთრებული კომისია სწყვეტს იმას, თუ ვისზე უნდა გასცეს მამულის პატრონმა იჯარით თავისი ადგილი. აქ უნდა მოვიხსენიოთ ისიც, რომ რაკი ადგილობრივ უმეტესად წვრილი მემამულეები არიან, ამიტომ ბევრმა მათგანმა თვითონ დაიწყო მიწის დამუშავება. ამნაირად სავალდებულო იჯარის შემოღებამ მხოლოდ ააღელვა გურული აზნაურობა, ისედაც ეკონომიურად შევიწროებული, და ამასთან ერთად თვით გლეხობისთვისაც საზარალო შეიქმნა, რადგანაც ახლა უფრო ცოტა ადგილი იცემა იჯარით.

ცნობის ფურცელი N2911, 18 სექტემბერი

 გურიაში

დაკვირვებანი და შთაბეჭდილებანი

    დრო-გამოშვებით გურიაში ამ ჟამად იმართება მიტინგები, რომელშიაც მონაწილეობას იღებს რამდენიმე სოფელი ან სოფლის საზოგადოება. 21 აგვისტოს, მაგალითად, მოხდა დიდი მიტინგი სოფელ საყვავის-ტყის საზღვარზე საჯევახოს მხრით. ამბავი მიტინგის გამართვის შესახებ გავრცელდა ოთხი-ხუთი დღის წინ; ხოლო ადგილი, სადაც მიტინგი უნდა მომხდარიყო, აღნიშნეს მხოლოდ ერთი დღის წინ. მოძრაობის მეთაურნი ახლაც ისე ფრთხილად მოქმედობენ, როგორც წინად, როცა საიდუმლოდ უნდა ემოქმედნათ. დანიშნულ დღეს დილიდანვე იწყო ხალხმა მოგროვება. მოდიოდნენ სურებიდან, ხევიდან, ჯვარცმიდან, ჩოხატაურიდან, საჯევახოდან და სხვა. წესიერება მშვენივრად იყო დაცული, თუმცა არც მთავრობის მხრით, არც ხალხისგან არ ყოფილა დაყენებული დარაჯები. მიტინგში ყველა წოდებანი იღებდნენ მონაწილეობას, სამღვდელოებაც იყო. ყველაზე უფრო ადრე მიტინგზე სურებლები მოვიდნენ; იყვნენ ზემო-სურებიდანაც, სადამდე საყვავის ტყიდან 45 ვერსტია. ორსავე სურებში 400 კომლი მცხოვრებია. ერთის სურებელის სიტყვით, სახლებში მხოლოდ უძლური ბებრები დარჩნენ, დანარჩენები კი მარსელიეზისა და სახალხო სიმღერებით გაემართნენ მიტინგზეო. სურებიდან კაცებთან ერთად ყოჩაღად მოდიოდნენ ქალებიც. უნდა გითხრათ, რომ 20-25 წლის წინად სურები ძალიან ჩამორჩენილი კუთხე იყო და იქაურებზე ბევრი ანეგდოტები იყო გავრცელებული გურიაში ...

    დაიწყო სიმრერა კაცებისა და ქალებისა. შუადღისას საკმაოდ მოზრდილი მინდორი ნახევრად აივსო ხალხით. ბევრი ახალგაზდა ხეებზე ავიდა. ქალები ქოლგებით, კარგად გამოწყობნილნი ზოგი თეთრ ხელთათმანებში ამშვენებდნენ იქაურობას. [გაურკვეველია] სიცხე იყო საშინელი, მაგრამ ხალხი მოთმინებით იდგა და მოელოდა მიტინგის დაწყებას. იდგა მაგიდა და ზედ უკვე ასულიყო ახალგაზდა ორატორი მუშის ლურჯ ბლუზაში. როგორც-კი დაიწყო ორატორმა ლაპარაკი, მაშინვე სრული სიჩუმე ჩამოვარდა. ვინც-კი ოდნავ დაარღვევდა სიჩუმეს, მაშინვე ყოველ მხრიდან ენერგიულ პროტესტს უცხადებდნენ. პირველმა ორატორმა აღნიშნა რუსეთის სარევოლუციო მოძრაობის თანდათანი ზრდა: განიხილა რუსეთის საზოგადოებრივ ცხოვრების უკანასკნელი ხანა და ბოლოს დროის ამბები, მათ შორის რუსეთ-იაპონიის ომიც. ორატორი ლაპარაკობდა დინჯად, მოკლე ფრაზებით და ცდილობდა მაღლა ელაპარაკნა, რათა ყველას გაეგონა. მისი ქართული სიტყვა იყო უბრალო და საკმაოდ მწყობრი. როგორც სჩანდა, ხალხს ბევრჯელ ჰქონდა გაგონილი და იცოდა კიდეც ყველაფერი, რასაც ორატორი ეუბნებოდა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, როცა ორატორმა ძლიერის სიტყვებით დააბოლოვა და „ძირს ძველი რეჟიმიო“ სთქვა, ათასმა ხალხმა ერთხმად იგირალა „ძირსო!“

    მეორე ორატორმა, რომელსაც აგრეთვე მუშის ბლუზა ეცვა, თავის სიტყვის პირველ ნახევარში გაიმეორა ის, რაც პირველმა სთქვა. მას ჰსურდა მსმენელთა გული მოეგო და რამდენჯერმე კიდეც მოახერხა ეს. მაგალითად, როცა სთქვა: „დედებო და დებო, თქვენ მოგმართავთ, შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ საშინელი უბედურება და მწუხარება იმ ათას და ათიათას დედებისა, რომელნიც ცრემლებს აფრქვევენ მანჯურიაში უდანაშაულოდ დახოცილ შვილებისათვის - სულ თქვენი ძმებისათვისო“, მაშინვე ხალხში მოისმა ქვითინი და მუქარა იმათ წინააღმდეგ, ვინც დამნაშავედ დაუსახეს ხალხს. მეორე ორატორის სიტყვაში ახალი იყო სახელმწიფო სათათბიროს და კავკასიის ნამესტნიკის მოღვაწეობის დახასიათება. სახელმწიფო სათათბირო ორატორმა მავნე დაწესებულებად აღიარა, თუმცა დაუმატა: ეს პირადათ ჩემი აზრია და არ ვიცი, რას იტყვის ამაზე ცენტრალური კომიტეტიო. მთავარი ნაკლუვანება სათათბიროსი, ორატორის აზრით, ის არის, რომ იმის კარები დახშულია მშრომელთათვის, მათთან საბრძოლველადაა დაარსებული და არა მათ სასარგებლოდო. რაც შეეხება ნამესტნიკის მოღვაწეობას, ორატორმა იგი სასტიკად დაჰგმო, რითაც დამსწრეთა საერთო მოწონება დაიმსახურა. თვით ნამესტნიკობის დაარსება ორატორმა ახსნა იმით, რომ „მათრახი პეტერბურგიდან ვერ გასწვდა კავკასიელთ“ და არა იმით, რომ კავკასიაზე ზრუნვა ჰქონდეს სახეში მთავრობასაო. ამის დასამტკიცებლად ის მოიყვანა, რომ ნამესტნიკთან დააარსეს ცალკე საპოლიციო დეპარტამენტი, რაზედაც 1 მილიონი გადასდესო. ნამესტნიკის დანარჩენი რეფორმებიც ასე იყო დახასიათებული; ერობა აღიარა სრულიად უსარგებლო დაწესებულებად, რომელიც ხალხის მოსატყუებლად არის განზრახული, რადგან თვით-მართველობის დამახინჯება იქნებაო. სასტიკ კრიტიკის ცეცხლში გაატარა ორატორმა სხვა მიმართულებანი, ნამეტურ ფედერალისტებისა და ავტონომისტების. ამ მიმართულებათა დაფასებაში ორატორმა ნათლად გამოამჟღავნა თავისი პარტიული ცალმხრივობა. თავის პარტიის აზრებით იმდენად იყო გატაცებული, რომ, თუმცა თვითონაც ქართველი იყო, მაინც არა-თუ რუს სოციალ-დემოკრატად სახავდა თავის თავს, არამედ თავის პოლიტიკურ მოძღვრების საფუძვლად აღიარებდა ყოველგვარ ნაციონალურ ელემენტის უარყოფას. შემდეგში გადმომცეს, რომ მიტინგის გამმართველებმა ლაპარაკის ნება არ მისცეს ერთ სხვაფრის მოაზრეს, თუმცა ისიც იმათ პარტიას ეკუთვნოდა. ეჭვს გარეშეა, რომ გურიაში ასეთი ცენზურა მართლა ჰსუფევს ...

    თავისი სიტყვის ბოლო ორატორმა შეამოკლა, რადგან ხალხს მოუთმენლობა დაეტყო, სადღაც წასვლას აპირებდა. ორატორი უხსნიდა ხალხს რა არის რევოლიუცია, განუმარტა რას უნდა მოელოდეს ხალხი ამ რევოლიუციისაგან. ორატორმა გამოაცხადა, რევოლიუცია დაიწყოო: „მართალია, ჩვენ, გურულები, მშვიდობიანობით ვსარგებლობთ, თავისუფლები ვართ, როგორც ხედავთ, უკვე სიტყვის თავისუფლება გვაქვს მოპოებული, მაგრამ არ უნდა დავივიწყოთ, რომ სხვაგან საქმე ასე არ არის: იქ ახლა სისხლი იღვრება [გაურკვეველია] ვუყუროთ ჩვენი ძმების ტანჯვა წვალებას. როცა ამას საჭიროება მოითხოვს, ჩვენ ყველანი გამოვალთ, როგორც ერთი კაცი, საზოგადო საქმეში მონაწილეობას მივიღებთ და ასე უწყალოდ ტყვიით მივეგებებით იმათ, ვინც გზას გადაგვიღობავს. ეს რომ სთქვა, ორატორმა მაღლა ჰაერში რევოლვერი გაისროლა. პასუხად გაისმა თოფებისა და რევოლვერების გრიალი. ეს მოწინავე რაზმის მოქმედება იყო.

    სანამ მეორე ორატორი ლაპარაკობდა, სხვა და სხვა სოფლებიდან მოდიოდა შეიარაღებული ხალხი: ზოგი ხანჯლით, ზოგი ხანჯლით, ზოგი რევოლვერით და ზოგიც ჯოხით. მოვიდა ორი რაზმიც ორასამდე ბერდანის თოფით შეიარაღებული. მღეროდნენ ქართულად მარსელიეზას, აფრიალებდნენ წითელ დროშებს, იძახოდნენ სოციალ დემოკრატიულ ლოზუნგებს ქართულად რუსულად და ერთ შემთხვევაშიაც სომხურადაც, თუმც ეს ენა აქ არავის არ გაეგება. თოფებისა და რევოლვერების სროლის გამო პირველად მცირე ალიაქოთი ასტყდა. ერთი მხედრის ცხენი დაფრთხა და აქეთ-იქით მივარდნ-მოვარდნა იწყო. ხალხი აირია და ერთმანეთს აწყდებოდა. მოითხოვეს დაუყოვნებლივ მოესპოთ სროლა. უბედურება არაფერი მომხდარა. როცა ხალხი დამშვიდდა, ორატორმა წინადადებით მიმართა ხალხს, ჩვენი გრძნობის გამოსაცხადებლად დაბა ჩოხატაურისაკენ გავემართოთ დემონსტრაციითაო. ხუთი ათასამდე კაცი იყო თავმოყრილი. ბევრნი შინ დაბრუნდნენ, უმრავლესობა კი ჩოხატაურისკენ გაემართა იმავე წესით, როგორც შეიკრიბა სოფელ-სოფელ, მარსელიეზის მღერითა და აფრიალებულ დროშებით. გზა-ტკეცილამდის ერთი ვერსტი უნდა გაევლოთ, შემდეგ კი გზა-ტკეცილით შვიდი ვერსტი ხსენებულ დაბამდის. დამსწრეთა სიტყვით, დემონსტრანტებს გზაში მრავალი ხალხი შეუერთდა და სულ შვიდ ათასამდე შედგა. გზა-ტკეცილი ერთი ვერსტის სიგძეზე სულ დაფარული იყო ხალხით. ჩოხატაურში მთავრობის ყველა დაწესებულებათაგან მხოლოდ საავადმყოფო და ფოსტა მოქმედებს, რომელსაც რამდენიმე დარაჯი იცავს. სასამართლო, პოლიცია, აქციზი და სხვა დაწესებულებანი ძალა-უნებურად უქმად არიან.

    კვირა დღე იყო, ამ დროს ვაჭრობა დილის ცხრა საათიდან ისპობა მთელის დღით. მედუქნეები მიეშურებოდნენ დემონსტრანტებთან შესაერთებლად. ბოქაულს მეთაურებმა კაცი გაუგზავნეს და გააფრთხილეს, სახლიდან ნუ გამოხვალ, თორემ რამე უბედურება დატრიალდებაო. შემდეგ გვიამბეს, ბოქაულს ძალიან ეშინოდა, ძალა არ დამატანონ და წითელი დროშით არ წამიძღვარონ წინაო. ხალხი მიუახლოვდა ხიდს მდინარე სუფსაზე, გაისროლა იქ თოფები და დაიშალა. დამსწრეთა სიტყვით, დემონსტრაცია დიდებული იყო: თითქმის არავინ ყოფილა მაყურებლადაო. ზოგიერთები, მეტადრე ქალები დაიღალნენ სიცხეში ხანგრძლივ სიარულისაგან. ზოგმა თუთხმეტი ვერსტი გაიარა, უმრავლესობამ კი ოცდა ხუთი, ოცდაათი და ორმოცი ვერსტი.

    დემონსტრაციამ განუმტკიცა ხალხს რწმენა, როგორცა სჩანს, ხალხი მზადაა განიმეოროს დემონსტრაცია იარაღით და გაემართოს ჩოხატაურზე უფრო საშიშარ რომელიმე ადგილისაკენ.

    ჩემ მიერ მოკლედ მოთხრობილი ნამდვილი ამბავი გურიის ცხოვრებიდან მთელი რუსეთის მოძრაობის მკვიდრი ნაყოფია. აქ არაფერია სეპარატისტული, ადგილობრივ ნაციონალური. მოძრაობით გატაცებულ გურულებს ფანატიკურად სწამთ, რომ გაიმარჯვებენ საბოლოოდ, როგორც თვითონ ამბობენ, რუსეთის ხალხის შემწეობით, მშრომელ მუშა ხალხის მონაწილეობით და ელიან თავის ხვედრს.

    ადგილობრივმა მოღვაწეებმა კარგად იციან, რომ შესაძლებელია განადგურებულ იქნან ჯარების მიერ, მაგრამ სრულებით არ უფრთხიან ამას.

    „თუ დავმარცხდებით და დავიღუპებით, მითხრა ერთმა მათგანმა, სჩანს ჩვენი გზაც ასეთი ყოფილა. გაუმარჯოს ჩვენ დამარცხებას, რადგან ჩვენი სიკვდილი და დანთხეული სისხლი ჩვენი საბოლოო გამარჯვების მომასწავებელიაო.!“ მოახლოებულია ის დღე, როცა გურულების ბედი გადაწყდება, მხოლოდ არ ვიცით - როგორ: მშვიდობიანად, მთელი რუსეთისა და მაშასადამე ამიერკავკასიისა და პაწია გურიისთვის ვრცელ ძირითად რეფორმების მინიჭებით, თუ სი [გაურკვეველია]

ცნობის ფურცელი, N2912, 20 სექტემბერი