გლეხთა გამოსვლა გურიაში 1902

საქართველოში მიმდინარე გლეხთა მოძრაობებიდან, შეიძლება ითქვას, ყველაზე ძლიერი და გავლენიანი გურიის გლეხთა მოძრაოაბა აღმოჩნდა.გურულებმა სწრაფად აითვისეს და გაითავისეს მარქსიზმი. ნოე ჟორდანია იხსენებდა, რომ გურული გლეხი მარქსის ზედმეტი ღირებულების თეორიაზე ამბობდა, სულ მეგონა ხაზეინი მე მარჩენდა ახლა გავიგე, რომ ხაზეინს თურმე მე ვარჩენო.

გურიის გლეხთა მოძრაობა განსაკუთრებით გააქტიურდა 1902 წელს. ამის მიზეზი გარდა გლეხობის გაჭირვებისა და ფეოდალების მიერ მათი ჩაგვრისა, 1901-02 წლების მოუსავლიანობაც იყო. გლეხების გააქტიურებას ხელი შეუწყო 1902 წლის მარტში ბათუმის მუშათა დემონსტრაციამ და შემდგომ გატარებულმა რეპრესიებმა. მოგვიანებით ოზურგეთის მაზრის უფროსმა ლაზარენკომ, ოდესაში გამართულ სასამართლო პროცესზე დაკითხვისას აღნიშნა, რომ აჯანყება ბათუმში დაიწყო და შემდეგ გადმოინაცვლა გურიაშიო,

ბათუმი რეგიონის ყველაზე დიდი ქალაქი და გურიის მოსახლეობის ეკონომიკური მიზიდულობის ცენტრი იყო. მთელი კასპიის ნავთობი სწორედ აქ იყრიდა თავს. გურულები უდიდესი კომპანიების (მათ შორის - როტშილდისა და ნობელის) საცავებსა და გადამამუშავებელ ქარხნებში მუშაობდნენ. პროლეტარიატში მარქსიზმისა და რევოლუციური მოძღვრების ფართოდ გავრცელების, მუშათა ხშირი გამოსვლებისა და სახელმწიფო რეპრესიების გამო ბევრმა კომპანიამ (მათ შორის ნობელმაც) დახურა თავისი საწარმოები და გაჩნდა უამრავი უმუშევარი. უმუშევარი გურულები, დაბრუნდნენ მშობლიურ მხარეში და მთავრობის საწინააღმდეგო აგიტაცია დაიწყეს. ბათუმიდან გადმოსახლებულ მუშათა შორის იყვნენ იასონ მეგრელიძე, გოგილო ცინცაძე, სევასტი მურმანიძე. შემოქმედის მკვიდრებმა ილარიონ და დარისპან დარახველიძეებმა შექმნეს მუშათა ორგანიზაცია.

ბიბლიოთეკა-სამკითხვეობის სიმრავლე, განათლებისა და ინფორმაციის გავრცელება გლეხთა მოძრაობის გააქტიურების ერთ-ერთი ხელშემწყობი ფაქტორი იყო.

პირველი მიტინგი სოფელ მოცვნარში გაიმართა. ბათუმიდან დაბრუნებულმა რევოლუციონერმა პროკოფი დოლიძემ მოუწოდა ხალხს, რომ მათ არაფრად სჭირდებოდათ მთავრობა და თავადაც კარგად მიხედავდნენ საკუთარ საქმეს; რომ მიწების მეპატრონეებს ძალიან ბევრს უხდიან - ერთ მეოთხედს და ეს ერთ მეათედამდე უნდა შემცირდეს; რომ ტყეში შეშის მოჭრა და მასალის დამზადება უფასო უნდა იყოს; რომ საეკლესიო გადასახადი (ე.წ. დრამის ფული) არ უნდა გადაიხადონ; რომ თავადაზნაურობას მოჯამაგირე და მოსამსახურე არ უნდა ჰყავდეს და სხვ.

1902 წლის აჯანყების დაწყების კერად ნიგოითი იქცა. ნიგოითის მფლობელი თავადი მაჭუტაძეები ძლიერ ავიწროვებდნენ გლეხებს, იჯარაში შემოსავლის ნახევარს ართმევდნენ, ტყითა და საბალახოებით სარგებლობისათვის და დიდ გადასახადებს ახდევინებდნენ. გლეხები სტიქიურად აჯანყდნენ საძოვრებზე დავის გამო.

მაისის დასაწყისში ნიგოითში გლეხები მაჭუტაძეებს დაუპირისპირდნენ. გაიმართა გრანდიოზული მიტინგი, რომელსაც ადგილობრივი მასწავლებელი - უნივერსიტეტიდან გარიცხული გრიგოლ ურატაძე ხელმძღვანელობდა. პოლიციამ დააპატიმრა გლეხები, ამან გააუარესა ურთიერთობები, რადგან გლეხობამ დაინახა მთავრობის მიერ მიკერძოება და მხარდაჭერა მემამულეებისა და ბატონებისადმი.

ურატაძე ჩავიდა ბათუმში, და სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ბათუმის კომიტეტს სთხოვა დახმარება და შემდგომი ინსტრუქციები, თუ როგორ ემოქმედა. კომიტეტმა უარი თქვა გურული გლეხების მხარდაჭერაზე. მეტიც, ურატაძე გააკრიტიეს წვრილბურჟუაზიული ავანტიურიზმის გამო. ამ პოზიციაზე გავლენა მოახდინა იმხანად ბათუმში მოღვაწე კარლო ჩხეიძემ, რომლის პოზიცია იყო, რომ გურიაში არ არსებობდა წარმოება, შესაბამისად არ არსებობდა პროლეტარიატი, გლეხობა კი წვრილი მესაკუთრე იყო და ბურჟუაზიასთან უფრო ახლოს იდგა, ვიდრე პროლეტარიატთან.

ნიგოითელ გლეხთა გამოსვლების ამბავი სწრაფად გავრცელდა მთელ გურიაში.  გავარდა ხმა, რომ ნიგოითელმა გლეხებმა დაამარცხეს მემამულეები. ნიგოითის ბრძოლას გამოეხმაურნენ და შეუერთდნენ სოფლები: ჩოჩხათი, სუფსა, მიქელ-გაბრიელი, ხვარბეთი, დვაბზუ, ძიმითი, მამათი და ჯუმათი.

მალე გლეხთა გამოსვლებმა მთელი გურია მოიცვა. გლეხები ღამღამობით იკრიბებოდნენ და ღია ცის ქვეშ ატარებდნენ დიდ კრებებს, სადაც იხილავდნენ ღალისა და საიჯარო ფასის საკითხებს. კრებაზე მსჯელობდნენ მათთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე და აყალიბებდნენ მოთხოვნებს: ღალისა და საიჯარო ფასების შემცირებას, საძოვრებზე და ტყეზე გადასახადების ფასის მოსპობას შესახებ, საეკლესიო გადასახადების მოსპობას. პროცესებს მთლიანად ადგილობრივი ლიდერები წარმართავდნენ.

გლეხების მოთხოვნები იყო: 

•  მიწაზე საიჯარო გადასახადის შემცირება
• საქონლის გადასარეკი და საძოვარი ადგილების სარგებლობისთვის დაწესებული გადასახადის გაუქმება
• აქციზის გაუქმება არყის გამოხდაზე
• სახელმწიფო გადასახადებით არამხოლოდ გლეხების, არამედ თავადაზნაურობის დაბეგვრა
• სამღვდელოების სასარგებლო ნატურალური ბეგარის გაუქმება.

ამ მოთხოვნების საწინააღმდეგოდ მთავრობამ კვლავ რეპრესიები და ეგზეკუცია დაიწყო, რასაც მოჰყვა გლეების მიერ მემამულეების ბოიკოტი. მათ მიწა აღარ აიღეს იჯარით.  მთავრობამ ბიბლიოთეკა-სამკითხველოები დახურა არგუმენტით „წიგნის კითხვამ გურულები გადარიაო“.

1902 წლის ივნისში აჯანყება დამარცხდა. ქუთაისის გუბერნატორმა სმაგინმა მიტინგების მოთავეები, სულ სამოცი კაცი, დაიბარა თავისთან  მოლაპარაკებაზე და ყველანი ციხეში ჩაყარა. სმაგინის რეზიდენციას ქუთაისში მიადგა გურულების დელეგაცია და დაპატიმრებულების გამოშვება მოითხოვა. სმაგინმა ყველა იქვე გააროზგვინა. ერთ-ერთი გაროზგილს, ხნიერი გლეხს უთქვამს „რა ქენით ახლა მაგით, რაც ვიყავი, ისევ ის ივანიკა გოგიძე ვარ, მარა უფრო მეტად მძულხართო". მასობრივი რეპრესიების დროს 250 გურული დაიჭირეს და ქუთაისის ციხეში ჩასვეს, მათ შორის იყვნენ სილიბისტრო ჯიბლაძე, ნოე ხომერიკი და ჟორდანია, რომელიც ლანჩხუთში დროებით იმყოფებოდა. თუმცა მთავრობა მიხვდა, რომ რეპრესიებით ჯერ ვერაფერს მიაღწევდა, ამიტომ ტყვეებიც მალე გაათავისუფლა და ქუთაისის გუბერნატორადაც ლიბერალობით ცნობილი სტაროსელსკი დანიშნა. სტაროსელსკი კი ფარულად სოციალ-დემოკრატებს თანაუგრძნობდა და ხელსაც უწყობდა

შემდგომში რსდმპ კავკასიის კავშირმა გურიის მოძრაობა ასე აღწერა:

„ვისაც კი ერთხელ გაუვლია გურიაში, ვინც კი ოდნავ ჩაკვირვებია სოფლელთა ცხოვრებას, ადვილად შეამჩნევდა, თუ რა აღუწერელი მდგომარეობა ტრიალებს მათ შორის. დღედაღამე მუშაობა, ფეხშიშველი, ნახევრად მშიერ-მწყურვალი და სამაგიეროდ ამისა სიღარიბე, სიბეჩავე, საზოგადოდ აუტანელი მდგომარეობა, ცხოვრებას მათთვის წაუჭერია ხელი შიგ ყელში და წახჩობას უქადის, ყველას სახეზე აზის ბეჭედი დიდი გაჭირვების, წვალებისა და უიმედობის, ფიქრი მომავალზე, თუ რითი გამოკვებოს თავისი წვრილი შვილები, რითი გაისტუმროს კარზე მომდგარი მოხელე, მღვდელი და მევახშე, არ აძლევს მას მოსვენებას

ყველა მისი ბატონი და მბრძანებელია, დაწყებული უმაღლესი მთავრობისგან, დამთავრებული უკანასკნელ სოფლის მოხელემდე. გული მოგიკვდება კაცს, როცა სოფლის კანცელარიაზე ხედავ მათხარით ხელში გამოჭიმული მოხელე მზადაა თითო მათხარი ყველას გადაუჭიროს და ეს ისეთი ჩვეულებრივი თითქოს არაფერი მომხდარიყოს, არავის პიროვნება არ შელახულიყოს, ასე ადვილი გასათელია დღეს მათი ადამიანური ღირსება 

მთავრობის საწინააღმდეგო მოძრაობამ მოიცვა მთელი მაზრა, საიდუმლო რევოლუციური ორგანიზაციები ძლიერი სისწრაფით მრავლდებიან და მთელი კუთხე აკლებულია რევოლუციონერებისგან“

1903 წლის 11 აპრილს ილია ნაკაშიძე წერდა ლევ ტოლსტოის:

„მინდა გაცნობოთ სასიამოვნო სიახლე: ქუთაისის გუბერნიის ოზურგეთის მაზრაში, გურულ (ქართველ) გლეხებს შორის განხორციელდა ის, რის შესახებაც თქვენ წერდით მშრომელი ხალხისადმი მიმართულ წერილში. გასულ წელს იქ მღელვარება სუფევდა, ამჟამად კი გლეხები უარს ამბობენ არენდით აიღონ მესაკუთრეთა მიწები და არ მიდიან მათთან სამუშაოდ. გლეხები შესაშური ერთსულოვნებით მოქმედებენ. მესაკუთრეები უკმაყოფილონი არიან, მათ გლეხების წმინდა მოვალეობად მიაჩნდათ მემამულისთვის სამსახურის გაწევა, რაზეც ახლა გლეხები უარს ამბობდნენ. ბიძაჩემი საკმაოდ შეძლებული ადამიანია, მაგრამ დღემდე ვერ ურიგდება იმ აზრს, რომლ გლეხებმა გაბედეს და უარს ამბობენ მისი მიწის დამუშავებაზე. გასაკვირია ის, რომ მაზრის მოსახლეობის ნახევარმა უარი თქვა მემამულეებთან მუშაობაზე. ითმენენ გასაჭირს, სხვაგან მიდიან სარჩოს გამოსამუშავებლად და მტკიცედ დგანან საკუთარ პოზიციაზე. ჩემი ძვირფასი ნათესავი, რომელიც ამჯამად ჩვენთან იმყოფებდა, მეუბნებოდა, რომ დიდხანს და გულმოდგინედ ეძებდა მოსამსახურეს მისი მამულისთვის, რომ წარჩინებული მემამულეები დარჩნენ მოჯამაგირეებისა და მოსამსახურეების გარეშე. ოზურგეთის მაზრის მოსახლეობა, გურულები, ეს იგივე ქართველებია, მხოლოდ მხარის დასახლებაა სხვა...ჩვენი ხალხი ყველაზე საზრიანი და სიახლის ამთვისებელია ამიერკავკასიაში. ქართული წიგნები და გაზეთები ყველაზე კარგად აქ ვრცელდება. თვალს მივადევნებ და გაცნობებთ, როგორ გაგრძელდება საქმეები მომავალში“ (წერილი დაცულია ტოლსტოის სახლემწიფო მუზეუმის არქივში)

მოგვიანებით, რსდმპ ბათუმის კომიტეტმა პოზიცია შეცვალა. მან დაასკვნა, რომ გურული გლეხი წვრილი მესაკუთრე არ იყო, რადგან ის საკუთარ მიწაზე კი არა, მემამულის მიწაზე მუშაობა იჯარით. გარდა ამისა, მათი უმრავლესობა ბათუმის ქარხნების ყოფილი მუშა იყო. 1902-03 წლები საორგანიზაციო საკითხების მოგვარებას დასჭირდა. 1904 წ. რუსი ტერორისტი ვ. ტარატუტა იყო ბათუმში და აღწერა ბათუმის მუშათა და გურიის გლეხთა მოძრაობა. 1903 წლის მაისში გურიის გლეხობაში გაავრცელეს 70000 ცალი პროკლამაცია „გურიის გლეხობას“. 1903 წლის ივნისში ნოე რამიშვილის ხელმძღვანელობით ჩამოყალიბდა რსდმპ გურიის კომიტეტი. 1904 წლის ბოლოსთვის გურიის მთელი მოსახლეობა რევოლუციურ საქმიანობაში იყო ჩაბმული და "გურიის კომიტეტი" უკვე მთლიანად აკონტროლებდა სიტუაციას