სხვადასხვა პირები გურიის რესპუბლიკის შესახებ

მიხაკო წერეთელი  

წერილიდან „პასუხი პროტესტანტებს“

ელექტრომბეჭდავი „გუტენბერგი“,
სახ. თავ.-აზნაურობისა
1906

    მოიგონეთ გურიის მოძრაობა. იქ თვითოეულ სოფელს ჰქონდა თავისი პატარა თავისუფლება: აღარც პოლიციელი, აღარც მღვდლის ბატონობა, - აღარც მემამულისა, აღარც მსაჯულისა - ყოველივე გაქრა. სახელმწიფო უარყოფილ იქნა. წარმოიდგინეთ, რომ ამგვარად მოაწყვეს საქმე ყველა სოფლებმა და მერე შეერთდნენ თავისუფლად. ვსთქვათ, რომ ქალაქებშიდაც იგივე მოახდინეს მუშებმა და ასე, ამგვარად მთელ ქვეყანას, ან მარტო ევროპას მოედო ამგვარი წესი ცხოვრებისა. თვთოეული თემი თავის წარმოების სახსართა მიხედვით თავისუფლად აწარმოებს და იმავე დროს შეკავშირებულია სხვა მწარმოებელ თემებთან წარმოებითი კავშირით. მათ შორის მუდმივი დამოკიდებულებაა, მუდმივი ცვლა ნაწარმოებისა, საწარმოო იარაღითა და აგრეთვე აზრთა; მათ შორის ძალ-დამტანებელი არა არის რა, არამედ ბუნებრივ, თავისუფალი და მოთხოვნილებათა მიერ გამოწვეული ათასნაირი ურთიერთობანი, - აიღეთ ამგვარად მოწყობილი საზოგადოება და ეს არის ის, რასაც ჩვენ კომუნიზმს ვუწოდებთ.

    გურიაში ხომ აღარ იყო არც პოლიციელი, არც მსაჯული, არც საპყრობილე და წამება ადამიანისა, - შემდეგ, ზემოხსენებულ საზოგადოებაში სრულიად მოსპეს, ძირიანად ამოაგდეს ყველა დაწესებულებანი, რომელნიც გურულებმა უარჰყვეს, - და ეს იქნება ანარქია, ე. ი. ის წესი ცხოვრებისა, როდესაც აღარც პოლიცია, აღარც ჯარი, მსაჯული და ციხე აღარ იქნება. ერთი სიტყვით, - ჩვენი სოციალიზმი - კომუნისტური და ანარქიულია, და ეს არის ჩვენი იდეალი

***

ილია ნაკაშიძე

1903 წლის 11 აპრილს ილია ნაკაშიძე წერდა ლევ ტოლსტოის: (წერილი დაცულია ტოლსტოის სახლემწიფო მუზეუმის არქივში)

    „მინდა გაცნობოთ სასიამოვნო სიახლე: ქუთაისის გუბერნიის ოზურგეთის მაზრაში, გურულ (ქართველ) გლეხებს შორის განხორციელდა ის, რის შესახებაც თქვენ წერდით მშრომელი ხალხისადმი მიმართულ წერილში. გასულ წელს იქ მღელვარება სუფევდა, ამჟამად კი გლეხები უარს ამბობენ არენდით აიღონ მესაკუთრეთა მიწები და არ მიდიან მათთან სამუშაოდ. გლეხები შესაშური ერთსულოვნებით მოქმედებენ. მესაკუთრეები უკმაყოფილონი არიან, მათ გლეხების წმინდა მოვალეობად მიაჩნდათ მემამულისთვის სამსახურის გაწევა, რაზეც ახლა გლეხები უარს ამბობდნენ. ბიძაჩემი საკმაოდ შეძლებული ადამიანია, მაგრამ დღემდე ვერ ურიგდება იმ აზრს, რომლ გლეხებმა გაბედეს და უარს ამბობენ მისი მიწის დამუშავებაზე. გასაკვირია ის, რომ მაზრის მოსახლეობის ნახევარმა უარი თქვა მემამულეებთან მუშაობაზე. ითმენენ გასაჭირს, სხვაგან მიდიან სარჩოს გამოსამუშავებლად და მტკიცედ დგანან საკუთარ პოზიციაზე. ჩემი ძვირფასი ნათესავი, რომელიც ამჯამად ჩვენთან იმყოფებდა, მეუბნებოდა, რომ დიდხანს და გულმოდგინედ ეძებდა მოსამსახურეს მისი მამულისთვის, რომ წარჩინებული მემამულეები დარჩნენ მოჯამაგირეებისა და მოსამსახურეების გარეშე. ოზურგეთის მაზრის მოსახლეობა, გურულები, ეს იგივე ქართველებია, მხოლოდ მხარის დასახლებაა სხვა...ჩვენი ხალხი ყველაზე საზრიანი და სიახლის ამთვისებელია ამიერკავკასიაში. ქართული წიგნები და გაზეთები ყველაზე კარგად აქ ვრცელდება. თვალს მივადევნებ და გაცნობებთ, როგორ გაგრძელდება საქმეები მომავალში“

***

იასე რაჭველი (მეხუზლა) 

    რაც ჩვენში მოძრაობა დაიწყო, იმ დღიდანვე თვალს ვადევნებდი ჩვენი პატარა ქვეყნის, გურიის ამბებს. ვუკვირდებოდი მის მდგომარეობას და ყველა ამ ნათელ გრძნობებს ჩემს პატარა უბის წიგნაკში ვინიშნავდი, ვერ წარმოიდგენს ვერც ერთი ისტორიკოსი, მეცნიერი ვერც ერთ ქვეყანაში ასეთ სწრაფ ცვლილებებს, ისეთ ჩქარ აზრთა ცვლას, როგორც ეს ჩვენში სჯეროდა. რასაც ერთი ვინმე ნასწავლი სტუდენტი კურსოვნიკი თუ მწერალი იტყოდა, ხვალ მთელმა სოფელმა იცოდა, ზეგ მიღმა საზოგადოებამ და მასზეგ მთელმა გურიამ. პირველი ასეთი ცვლილებები დააყენა ჩვენ ქვეყანაში „მესამე დასმა“, ბევრი სიკეთე მოუტანა სულ ცოტა ხანში ამ ხალხმა ჩვენს პატარა, მაგრამ მკვირცხლ გურიას. გაიხსნა წიგნთ საცავები, სკოლები, ამხანაგობანი, მაგრამ ამ სიკეთეს მალე მოჰყვა ყოფითი სავალალო შედეგი. ის დინჯი ნამდვილი გზა, ხალხის გულის მესაიდუმლე ნინოშვილის მიერ გაკვალული, სრულიად შეიცვალა, მიიღო რაღაც საკვირველი ქარიშხლისებური მიმართულება იმის ნაცვლად, რომ ნათელ და უმანკო გზას მოელოდნენ, ხალხის შეგნება-განვითარების იდეას, მძლავრი ხელები შეჰკრეს, ერთ ვიწრო დოგმატურ ფარგალს ქვეშ მოაქციეს მთელი ეს პატარა ქვეყნის ხალხი, ასი წლის საღათას ძილში დაბრმავებული შეაცურეს ისეთ მორევში, საიდანაც გამოსვლა სამშვიდობო ნაპირამდის შეუძლებელი იყო. ხალხს მოსწყინდა ძილი, ხალხს მოუნდა გამოღვიძება, გამოფხიზლება და ახალ გზაზე დგომა და იმათ მოევლინა ჩვენი ქვეყნის მოძღვრად მარქსი, ის გადმობრძანდა ჩვენს ქვეყანაში ცივი ჩრდილოეთიდან, იქ, ჩრდილოეთში დაავადებულმა და გაყინულმა რუსეთის შეუგნებელ და ბნელ, გულცივ და დაბეჩავებულ ხალხისაგან, მარქსმა იპოვნა ჩვენს პაწაწა გურიაში ობოლი ჰაერი და გრძნობიერება, შესადარი ბუნება და გამეფდა ისეთი სიძლიერით და ისეთი დიქტატურით, რომ ცოტა ხანში მთელი გურია გაიძახოდა: „ღმერთი არ არის გარდა ღვთისა და მოციქული მისი გარდა მარქსისა“. ეს ასე იყო პირველ ხანებში, შემდეგ უფრო დაარწმუნეს, რომ ღმერთი, ხატი, ჯვარი და არანათესავი ეს სიტყვები სულ ვერაგთა და მკვლელთაგან მოგონილია: ყველა ამბებში დაარწმუნეს, ლაპარაკით, მოქმედებით და წესით, სააგიტაციო ფურცლებით, სასიმღერო ლექსებით და აურაცხელი პროკლამაციებით, მარქსი და მარქსი, მუშა და მარქსი, მარქსი და მუშა, აი რა იყო გამეფებული ხალხში

ექვთიმე თაყაიშვილი

    1905 წლის მანიფესტის გამოცხადების წინ, როგორც ცნობილია, გურიის საქმე დიდად გართულდა. მეფისნაცვალმა ვორონცოვ-დაშკოვმა ალიხანოვის ჯარი გაგზავნა გურიის დასასჯელად. ეგ რომ ჩვენ შევიტყეთ, თავზარი დაგვეცა, რადგანაც გურიას განადგურება ელოდა. შეიკრიბა მთელი ინტელოგენცია, ყველა პარტიების წარმომადგენლები, სამღვდელოება და გადაწყვიტეს დეპუტაცია გაეგზავნათ ვორონცოვთან და ეთხოვნათ მისთვის, რომ დამსჯელი რაზმი უკან დაებრუნებია. დეპუტატები ამოირჩიეს ილიას მეთაურობით, რომელსაც ვორონცოვი უნდა დაერწმუნებია, რომ გურია დამშვიდდება და აღარავითარ წინააღმდეგობას არ გაუწევს მთავრობას. წავიდა ილია დეპუტაციით. დიდი მოლაპარაკებების და თხოვნის შემდეგ დაითანხმეს ვოროცოვი. მან ალიხანოვი სამტრედიიდან დააბრუნა უკან. მაგრამ ამის შემდეგ არ გასულა ერთი თვე, რომ გურული რევოლუციონერები ნასაკირალზე თავს დაესხნენ ერთ როტა რუსის ჯარს და სანახევროდ ამოსწყვიტეს. მთავრობამ ახლა უფრო გაძლიერებული ჯარით გაგზავნა ალიხანოვი, რომელსაც გრიაზნოვის კარნახით ასეთი ინსტრუქცია მისცეს: სადგურ ნატანებიდან დაწყებული შვიდ ვერსზე ყოველმხრივ ოზურგეთამდის და შემდეგ ოზურგეთის ზემოთაც მთელი სოფლები მოესპოთ, სახლები გადაებუგათ და მცხოვრებნი დაეპატიმრებინათ.

    ქართველი ინტელიგენტები ხელმეორედ შევიკრიბეთ დავით სარაჯიშვილის ბინაზე... შეიქმნა ბაასი, თუ რა ზომა მიგვეღო... რომ გურია დაღუპვას გადაგვერჩინა. სხვა საშუალება არაფერი იყო, ხელმეორედ უნდა გაგვეგზავნა დეპუტაცია და გვეთხოვა დაბრუნება ალიხანოვის დამსჯელი რაზმისა...

    მიგვიღო ვორონცოვმა თავის კაბინეტში. ვორონცოვი ყურადღებით უსმენდა ყველას... ბოლოს მან პასუხად გვითხრა: მე ახლა ჯარის დაბრუნება უკან აღარ შემიძლია, ეს ყოვლად შეუძლებელია იმ ამბავის მერე, რაც გურიაში მოხდა.

    ამ პასუხის შემდეგ ნებართვის გამოუთხოვნელად მე დავიწყე ლაპარაკი. მინდოდა, ასე თუ ისე პასუხი გამეცა მისი გადაწყვეტილების გამო.

    ჩემს სიტყვაზე ვორონცოვი ცოტა ხნით გაჩუმდა და გამოგვიცხადა: „დავფიქრდები და შემდეგ გაცნობებთ“... არ გასულა ერთი საათი და გვაცნობეს, რომ ვორონცოვი თანახმაა გურიაში გაგზავნოს დეპუტაცია. ილიას გაუკვირდა და გვითხრა: „ეს დიდი, დიდი მიღწევაა, მე არ მოველოდი ამას“.

    ...შემდეგ ჩემთან მოვიდა მეფისნაცვლის მდივანი პეტერსონი და მითხრა: „თქვენ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინეთ ვორონცოვზე. დიდი ყოყმანის შემდეგ დაგეთანხმათ და მისი მხრით მეორე დეპუტატად თქვენ აგირჩიათ.“

    მოვემზადენით და ორ დღეში გურიაში უნდა წავსულიყავით, მაგრამ მოულოდნელად მოვიდა ქუთაისის გუბერნატორი სტაროსელსკი, ის წარუდგა მაშინვე ვორონცოვს და მოახსენა, რომ ოზურგეთში ყველაფერი მოაგვარა, ხალხი დაამშვიდა, ინცინდენტი მოხდა მაზრის უფროსის უტაქტობით, არავითარი დეპუტაცია არ არის საჭიროო.

„რჩეული ნაშრომები“, ტ. 1, თბილისი, 1968 წ.

იაკობ გოგებაშვილი

    ჩვენ ყველანი ყელამდინ ვალში ვართ გურულების წინაშე, მათ პირველებმა გაიღვიძეს, აირჩიეს განმათავისუფლებელი გზა, შეიმუშავეს ნამდვილი დემოკრატიული პროგრამა და ამ სამაგალითო პროგრამის განხორციელებას შეუდგნენ სამაგალითო მხნეობით, იშვიათის გამბედაობით, საარაკო ვაჟკაცობით

ლევ ტოლსტოი

    Утром был от Накашидзе милый человек Кипиани, который рассказал чудеса о том, что делается на Кавказе: в Гурии, Имеретии, Менгрелии, Кахетии. Народ решил быть свободным от правительства и устроиться самому. Душан записал. Надо будет изложить. Это — великое дело

    ჩემი ფიქრით ძალიან დიდმნიშვნელოვანია და უნდა გავაცნოთ ხალხს ის დიდი ამბავი, რომელიც გურიაში ხდება: თუმცა ვიცი, რომ გურულებმა არ იციან, რომ მე ვარსებობ ქვეყანაზე, მაგრამ მაინც ძალიან მსურს გადავცე მათ ის გრძნობები და აზრები, რომლებიც ჩემში გამოიწვია მათმა სოციალურმა მოღვაწეობამ, თუ ამას საჭიროდ დაინახავთ გადაეცით იმათ, რომ მარტო მე კი არა მრავალი ხალხი შეხარის მათ და მზად არიან რითაც შესაძლებელია და საჭიროა ყოველგვარად დაეხმარონ მათ, რომ ჩვენ ყველანი დარწმუნებული ვართ, რაკი ასეთი დიდი საქმე დაიწყეს და ბევრი რამ გააკეთეს ამ საქმისათვის ისინი ხელს არ აიღებენ ამ განზრახვაზე და ამ გზას გაჰყვებიან

ვარლამ ჩერქეზიშვილი

„საქართველოს პეტიცია“, ჟურნალი პრომეთე N3, 1918 წ. 

    გურიაში ნახულმა და გაგონილმა ყველა ზემოდ ნათქვამს გადააჭარბა. ნამეტურ ჩვენს ხსოვნაში აღიბეჭდა ის ღამე, რომელიც გავატარეთ რუსების მიერ გადამწვარ ნაგომარის გლეხებისას. დღისით ჩვენ დავათვალიერეთ და გადავხატეთ სოფლის გადამწვარი და დანგრეული შენობანი, ვინახულეთ კარვებში საზამთროდ თავშეფარებული ოჯახები, რუსის ბარბაროსობის მსხვერპლნი. თავდაჭერილობა, მშვიდი გულმაგრობა ძალადობის მსხვერპლებისა, მართლაც რომ, გასაოცარი იყო. არ გაგვიგონია არც ტირილი, არც კვნესა, არც ჩივილი. თითქოს ჩვენ ვიდექით იმ ჯარის წინ, რომელმაც ეს-ესაა სასტკი ომი გადაიხადა და მხნედ ემზადება ახალი შეტაკებისათვის, ისე ღირსეულად ეჭირა თავი ყველას კაცსა თუ ქალს. . ბავშვებიც კი სერიოზულად გვიგდებდნენ ყურს.

    შემდეგ ვინახულეთ სუფსის მეორე ნაპირზე სოფელი აკეთი, სადაც რუსის დამსჯელ რაზმებს აგრეთვე ენავარდნათ, ხოლო არა ისე, როგორც ნაგომარში და საღამოთი ისევ უკანასკნელ სოფელში დავბრუნდით. ერთს ნახევრად დანგრეულ სახლში მოგვიმზადეს ვახშამი და ბინა. ვახშმად ჩვენთან იყო სამი გლეხი. მე ვსთხოვე მათ ეამბნათ ინგლისელი სტუმრისათვის უკანასკნელი ორი წლის ამბები, რადგანაც, ავუხსენი მე, მას სურს გურიის ამბავი ინგლისელებსა და ამერიკელებს გააცნობს-მეთქი. ჩვენი საუბარი ნელის ნაბიჯით მიდიოდა: მე თითეულ ამბავს ცალკე ვუთარგმნიდი ნევინსონს. 1904-5 წლების ამბები, გლეხთა რესპუბლიკა, კრებები, გასამართლება მთელი ყრილობის წინაშე... ყველა ეს ძლიერ აინტერესებდა ჩემს მეგობარს. მე ვატყობდი, თუ როგორი ყურადღებით ათვალიერებდა ის მოსაუბრე გლეხებს. ცოტა არ იყოს შევფიქრიანდი, ხომ არ დაიწუნა რამ ჩვენი გლეხებისა-მეთქი. მაგრამ როდესაც ჩვენმა მასპინძლებმა ხელი ჩამოგვართვეს და ღამე ნებისა გვისურვეს, ნევინსონმა წამოიძახა: „პირადად რომ არ მენახა, არაფრისათვის არ დავიჯერებდი, რომ ეს ზრდილნი მოსაუბრენი უბრალო გლეხები არიან. ისინი სჭამდნენ, სვამდნენ, მოგვითხრობდნენ ტრაგედიას, რომელიც ეს ესაა თავს გადახდათ და ყველა ამას ჩადიოდნენ როგორც უმაღლესად და უფაქიზესად აღზრდილი ხალხი. ეს გასაოცარია იმის შემდეგაც კი, რაც ტფილისსა, ქუთაისსა და კახეთში ვნახე.