გურიის რესპუბლიკის სამხედრო შტაბის უფროსი გრიგოლ დუმბაძე

    1905 წლის აპრილის თვეში მე მეფის ჯარიდან გურიაში დავბრუნდი, რადგანაც გურიაში მომუშავე რევოლუციონერებმა იცოდნენ, რომ მე სოციალ-დემოკრატიულ მოძღვრებას ვიზიარებდი, ჩემთან მოვიდა დიდი ხნის ნაცნობი ამხანაგი ილიკო მგელაძე / საქართვ. საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ქ. თბილისის რევკომის თავმჯდომარე / და გურიის სოციალ-დემოკრატიული კომიტეტის სახელით წინადადება მომცა მემუშავა სოციალ-დემოკრტ. პარტიაში, ამერჩია მოძრაობის რომელიმე დარგი რადგანაც კიევში მეფის ჯარში ყოფნის დროს ხშირად გვქონდა მსჯელობა თუ როგორ უნდა მომზადებულიყო რევოლუციონერების მიერ შეიარაღებული და აჯანყება და როგორ უნდა ეწარმოებია მათ ბრძოლა მეფის ჯართან და პოლიციასთან. ამიტომ გამოვკითხე ამხანაგ მგელაძეს, თუ რა მდგომარეობაში იყო მაშინ ეს საქმე. გავიგე რა, რომ გარდა ტერორისტული ჯგუფისა არავითარი სამხედრო ორგანიზაცია არ არსებობდა, განუცხადე სურვილი მუშაობისა მებრძოლი რაზმების შედგენისა და მომზადებაზე. კომიტეტისაგან მივიღე ოფიციალური დავალება და შეუდექი საქმეს. გურიის ყველა საზოგადოებაში / ეხლანდელი თემი / მშრომელი მოსახლეობის მიერ არჩეული იყო საზოგადოების წარმომადგენელი, რომელიც ხელმძღვანელობდა თემში რევოლუციონერ მოძრაობას და ითვლებოდა გურიის სოც. დემოკ. პარტიის წარმომადგენელად. ვავალებდი საზოგადოების / თემის / წარმომადგენელს მოწინავე ამხანაგებთან, ასისთავებთან ერთად შეედგინათ სია საიმედო და სანდო რევოლუციონურად განწყობილი პირებისა, რომლებიც საჭიროების დროს გამოდგებოდნენ მებრძოლებად და იარაღით ხელში დაიცავდნენ მშრომელი ხალხის მოთხოვნილებას. იმართებოდა კრება, ვინაიდგან კრებაზე მიწვეულმა პირმა იცოდა კრების მიზანი თუ თავისი თავი ბრძოლისთვის ვარგისად არ მიაჩნდა, კრებას არ ესწრებოდა. [გაურკვეველია] რომ თვითმპყრობელობა წარმოადგენს რეალურ ძალას, მას ყავს ჯარი, ჟანდარმერია და პოლიცია შეიარაღებული ყოველგვარი იარაღით, რომ ის მშრომელ ხალხს არავითარ შემთხვევაში არა დაუთმობს არაფერს, თუნდაც მთელი რუსეთი სისხლით მოირწყოს, რის მაგალითი პეტერბურგის / ეხლანდელი ლენინგრადი / და ბათომის მუშების მშვიდობიანი დემონსტრაციის ულმობელი დახვრეტა იყო. ამიტომ საჭიროა რევოლუციური ხალხი ორგანიზაციულად ჩამოყალიბებული და შეგნებული დისციპლინით შედუღებული, იარაღით ხელში შეებრძოლოს თვითმპყრობელობას თავისი უფლებების მოსაპოებლად, უხსნიდით როგორ უნდა შებრძოლებოდა და დაეცო თავი კავალერისაგან, ქვეითი ჯარისაგან, როგორ აეგო სანგრები, მგლის ორმოები, ბარიკადები, მავთულის ხლართები და სხვა. საკითხების ამოწურვის შემდეგ ფარული კენჭისყრით ირჩევდნენ რაიონის, საზოგადოების /თემის/ რაზმის უფროს, ირჩევდნენ ასეულის უფროსსაც. ამ წესით გურიაში სამი ოთხი თვის განმავლობაში ჩამოყალიბდა მებრძოლი ანუ წითელი რაზმი. დრო გამოშვებით ხდებოდა უკვე ჩამოყალიბებული რაზმის შემოწმება ყოველი მხრით. ყველა კრებაზე ისმებოდა საკითხი იარაღის შეძენის შესახებ. რაზმელების მეტმა ნაწილმა თვითონ შეიძინეს იარაღი. რაზმელებმა შეიკერა გურული ტანსაცმელი ჩაქურა წითელი „ჟილეტით“. ასეთ ტანსაცმელს რაზმელები იცვამდნენ საბრძოლველად წასვლის დროს ანუ დემონსტრაციაზე. 1905 წ. აგვისტოს თვეში ჩოხატაურის რაიონში გაიმართა მიტინგი რომელსაც დაესწრო 7-8000 კაცი. მიტინგს იცავდა შეიარაღებული წითელი რაზმი დათიკო შევარდნაძის მეთაურობით. მიტინგის დამთავრების შემდეგ დემონსტრაცია დაბა ჩოხატაურში ჩავიდა რევოლუციონური სიმღერით მივიდა ადგილობრივი პოლიციის ნაწილის წინ, წარმოსთქვეს ორატორებმა სიტყვა და დაიმალენ. ამ მიტინგს დაესწრო ცნობილი მეცნიერი ნიკო მარი, რომელიც გაკვირვებული იყო მიტინგის შინაარსით და წესრიგით, ამ დროს გურიაში ორგანიზებულად შეკავშირებული იყო 5-6000 მებრძოლი, ხოლო ვაზნიან თოფებით შეიარაღებული იყო 1000-1200 მებრძოლი. შეიარაღების მიზნით ხდებოდა სტრაჟნიკები, პოლიციელებზე, ჟანდარმებზე თავდასხმა და განიარაღება.
    1905 წ. ოქტომბრის თვეში რაზმელები ჩაესაფრენ სადგურ სუფსასა და ჯუმათის შუა მიმავალ მატარებელს, რადგანაც იცოდნენ, რომ მატარებლით იარაღი მიჰქონდათ. გააჩერეს მატარებელი გასტეხეს რონოდა და წაიღეს ოცდა ათი რევოლვერი. იმავე თვეში ბათომის კომიტეტის განკარგულებით რაზმელებმა სადგურ ნატანებსა და სუფსას შუა აყარეს რკინიგზის ლიანდაგი იმ მიზნით, რომ შეეჩერებიათ მატარებელი, რომელშიც იარაღი იყო. ამას წავაწყდი კაზაკების რაზმი. გაიმართა ბრძოლა კაზაკებსა და რაზმელებს შორის, რომლის დროსაც მოკლული იქნა რამოდენიმე კაზაკი. რაზმელებმა ჩაიგდეს ხელში რვა შაშხანა. ამ შეტაკებაში მოკლული იქნა სუფსის წითელი რაზმის უფროსი, საუკეთესო რევოლუციონერი და რაზმელების საყვარელი ამხანაგი თომა ბოლქვაძე. მსუბუქათ დაიჭრა ერთი რაზმელი.
    გურიის კომიტეტმა და სამხედრო შტაბმა გადასწყვიტეს განიარაღება ოზურგეთის მაზრის სტრაჟნიკებისა. ამ დავალების შესასრულებლად ავარჩიე ათი საუკეთესო რაზმელი: სერაპიონ დათუნაიშვილი, ნესტორ ერქომაიშვილი, ილარიონ მენაბდე, დიმიტრი გოგიტიძე, კვაშალი, ვლადიმერ დუმბაძე და სხვები. როცა ღამის პირველ საათზე დანიშნულ ადგილზე თავი მოიყარა ათმა რაზმელმა, მხოლოდ მაშინ განუცხადე თუ რისთვის დავიბარე და გავაცანი განიარაღების გეგმა, რაზმელები უსიტყვოდ დამთანხმდნენ. მაზრის პოლიცია მოთავსებული იყო იმ შენობის მეორე სართულში, სადაც ამჟამად ქ. მახარაძის საბჭოთა [გარუკვეველია] სტრაჟნიკები ზედა სართულში იყვნენ დაბინავებული. თითეულ რაზმელს მიეცა ცალკე დავალება. წინასწარ მიღებული ზომების შედეგად შენობაში შესასვლელი კარები დაკეტილი არ იყო. ფრთხილად შევედით შენობაში. მეორე სართულის შესასვლელ კარებში გავჩერდი, რომ თვალი მედევნებია ორივე მხარეზე. ორმა რაზმელმა ჩაფარი გუშაგი შეიპყრეს, რომელიც დაძინებულ ჩაფრების საწოლ ოთხას იცავდა და კარებში სთვლემდა. სხვები ოთახში შევიდნენ და მრისხანეთ შესძახეს: „ადგილიდან არ დაიძრათ, ხმა არ ამოიღოთ თორემ ამოგწყვეტთო“. იარაღიც მიაგნეს გამოიტანეს ოცდა ექვსი ბერდანკა, ბევრი ვაზნები, რამოდენიმე ხანჯალი, სავსე პატარა ტომარი, რომელშიც ვაზნები ეგონათ, სინამდვილეში კი მამასახლისების ხმარებიდან გამოსული ბეჭდები აღმოჩნდა. მახარაძეში, სადაც ახლა ფოსტაა, სტალინის ქუჩაზე გველოდებოდა სანდო მეეტლე სიმონ გორგოშიძე თავისი ეტლით. მოტაცებული თოფები და სხვა ეტლში ჩავყარეთ, ორი რაზმელი გავიყოლე და სოფელ დვაბზუში ღლონტისას მივედით. იარაღი ვაზნებით განაწილდა საზოგადოების რაზმებმზე და ჩაბარდა მეთაურებს. მხოლოდ დილით გაიგო სტრაჟნიკების განიარაღება. მეფის მთავრობის დროს გურიის აღმოსავლეთის ნაწილი შეადგენდა ერთს საბოქაულოს, რომლის სამმართველო იმყოფებოდა ჩოხატაურში ერთი ბოქაულით და რამოდენიმე „სტრაჟნიკით“.
   საბოქაულოს განიარაღება გადასწყვიტა ადგილობრივმა ორგანიზაციამ და წითელმა რაზმმა. განიარაღების დროს მოკლულ იქნა ერთი სტრაჟნიკი დაიჭრა ორი. ბოქაული გაგუა და რამოდენიმე სტრაჟნიკი რაზმელებმა ტყვედ წაიყვანეს. გაიგო რა ეს მაზრის უფროსმა ლაზარენკომ, 18 ოქტომბერს გაემგზავრა ჩოხატაურში. მას ახლდა და მის განკარგულებაში იყო პლასტუნების ერთი ასეული ოფიცრებით და ხუთმეტამდე სტრაჟნიკი. ყველა დარწმუნებული იყო, რომ ლაზარენკო ჩოხატაურის საბოქაულოს მოსახლეობას სასტიკად დასჯიდა, რასაც ლაზარენკო არ ფარავდა. ჩოხატაურში ის დარწმუნდა, რომ თუ რეპრესიებს მიმართავდა, ის აღმოსავლეთ გურიიდან ჯარით ცოცხალი ვერ დაბრუნდებოდა. მიუხედავად ცდისა ლაზარენკომ ტყვედ წაყვანილი ბოქაული გაგუა და სტრაჟნიკები ვერ აღმოაჩინა. მან იგრძნო თავისი უძლურება შეიარაღებული და აბობოქრებული რევოლუციის წინაშე და არჩია დაუყოვნებლივ უკან ოზურგეთში დაბრუნება. 1905 წ. 20 ოქტომბერს ლაზარენკო ჩოხატაურიდან სამხედრო წყობით ოზურგეთისაკენ დაძრა.
    სანამ მაზრის უფროსი ჯარით ჩოხატაურში იდგა და გატაცებულ ბოქაულს სტრაჟნიკებით ეძებდა, გურიის ყველა კუთხეში, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ გურიაში კრებები იმართებოდა და იყო გაცხარებული მსჯელობა პლასტუნებზე თავდასხმის შესახებ. წითელი რაზმელები მეტს აქტივობას იჩენდნენ და თავდასხმას მხარს უჭერდნენ. თავდასხმისათვის მოხერხებული ადგილი ნასაკირალის გზის მიდამოები იყო. და ამიტომ შეიარაღებულმა ხალხმა ჯგუფ-ჯგუფად იწყო თავის მოყრა ნასაკირალის მიდამოებში. გურიის წითელი რაზმის მებრძოლნი ვარგებული იარაღით ნასაკირალის გზის პირად ჩასაფრებული ელოდნენ თავისი უფროსის განკარგულებას. ხიდისთავის რაზმის უფროსი დათიკო შევარდნაძე იყო. მან თავის რაზმს შემოუერთა ჩოხატაურის რაზმელები და 20 ოქტომბერს ნასაკირალის უღელტეხილზე, შარა გზის პირად მოხერხებულ ადგილზე ლაზარენკოს პლასტუნებს ჩაუსაფრდა. შევარდნაძესთან ჰყავდა ყუმბარების მსროლელებიც. საჭიროა აღვნიშნო, რომ ქვემო იმერეთში, სოფელ კულაში, გიორგი ნინუას სახლში ამზადებდნენ ყუმბარებს, ნედლ მასალას, სპილენძს და სხვას აწვდიდა რკინიგზელი იოსებ მშვიდობაძე /ცოცხალია და თბილისში ცხოვრობს/ დამზადებული ყუმბარებით იგივე მშვიდობაძე ბათომის კომიტეტის განაწილებით ამარაგებდა ორგანიზაციებს, მათ შორის გურიის კომიტეტსაც.
    ლაზარენკომ იცოდა, რომ ნასაკირალზე მოსალოდნელი იყო ჯარზე თავდასხმა, ამიტომ მისი რაზმი მიდიოდა საბრძოლველად გამზადებული. უკვე დაღამებული იყო, რომ ჯარი ნასაკირალის აღმართს შეუდგა. ავანგარდში ფრთხილად მიდიოდა რამოდენიმე პლასტუნი და „სტრაჟნიკები“, შემდეგ პლასტუნები გაშლილი ცეპით მიიწევდნენ წინ. ჩასაფრებული რაზმელების გულის ფანცქალით მოელოდნენ ბრძოლის დაწყების ნიშანს. ლაზარენკოს ავანგარდი გაუსწორდა შევარდნაძის ჩასაფრებულ რაზმს, თითქმის გაასწრო კიდევაც, რომ გასროლილი ყუმბარის მქუხარე გრგვინვამ აცნობა ყველას ბრძოლის დაწყება. გაისმა ყველა მხრიდან სხვა და სხვა სისტემის თოფების ხმა. პლასტუნები გზის პირად ფერდოებზე მოხერხებულად ბუჩქებში ჩაწვნენ და ამით აიცილეს სეტყვასავით დაშენილი რაზმელების ტყვიები. აჩქარდა ყუმბარის მტყორცნელი. მხოლოდ მტრის ავანგარდი მოექცა წითელი რაზმის ცეცხლში. ღამე ხელს უშლიდა დამცემლებს მტრის მიგნებაში და ხელს უწყობდა მტერს თავდაცვისათვის. პლასტუნები სროლით ეშვებოდნენ დაღმართში, ბახვის წყლის ნაპირისაკენ. მეორე დღეს უთენია ლაზარენკო რაზმით გადავიდა ბახვის წყლის მარჯვენა ნაპირზე და ავიდა იქვე აღმართულ გორაკზე „ნაცხავატევზე“, რომელიც სხვა გორაკებს დაჰყურებდა ზევითგან. ნასაკირალზე შეტაკების მეორე დღეს დილით კარგად შეიარაღებულმა რაზმელებმა თავი მოიყარეს ერთს გორაკზე საიდანაც შეიძლებოდა თვალყური ედევნებიათ „ნაცხავატევზე“ გამაგრებული მტერისთვის. გაიმართა მსჯელობა, გაეგრძელებიათ ბრძოლა თუ დაშლილიყვნენ. შევარდნაძე, ფეოდოროვი /გემი „პოტიომკინის“ ყოფილი მეზღვაური, რომელმაც რამოდენიმე დღე დაჰყო გურიაში და აქტიურ მონაწილეობას იღებდა რევოლუციურ მოძრაობაში/ და კიდევ რამოდენიმე მებრძოლი ბრძოლის გაგრძელების და „ნაცხავატევზე“ იერიშის მიტანის მომხრე იყო. უმრავლესობა წინააღმდეგი იყო ლაზარენკოსთან შეტაკებისა. უმრავლესობის აზრმა გაიმარჯვა. რაზმელები თავის სოფლებში წავიდნენ. როგორც გამოირკა, თავდასხმის დროს მეტრმა დაკარგა 13 მოკლული და დაჭრილი. არც ერთი წითელი რაზმელი არ დაზარალებულა. „ნაცხავათევზე“ გამაგრებულმა ლაზარენკომ შეტაკების მეორე დღეს ხუთი პლასტუნი ოზურგეთში გაგზავნა გარნიზონის უფროსთან. გზაში რაზმელებმა ხუთივეს იარაღი აჰყარეს. ორი პლასტუნი მოკლული იქნა. სამი კი უიარაღოთ ჩავიდა ოზურგეთში. როცა ოზურგეთის გარნიზონმა გაიგო ნასაკირალზე შეტაკების ამბავი, მთელი სამხედრო ძალებით საბრძოლველად მომზადებულმა ნასაკირალისკენ გაეშურა. გზაში არავის წინააღმდეგობა არ გაუწევია. გარნიზონი შეუერთდა „ნაცხავათევზე“ დამწყვდეულ ლაზარენკოს რაზმს და შეერთებული ძალით ოზურგეთისაკენ დაბრუნდნენ. დაბრუნებულებმა დასწვეს სოფელი დვაბზუს მოსახლეობის სახლკარი. ვინც კი ხელში მოხვდებოდათ უმოწყალოდ სცემდნენ - აპატიმრებდნენ. 1905 წლის მიწურულში, როდესაც გურიაში ხალხის მართვა-გამგეობა იყო გაბატონებული, ხოლო მთავრობის ორგანოები ფაქტიურად გაუქმებული, რევოლუციონური მოძრაობის კერა ბათუმი სამხედრო უწყებამ ჩაიგდო ხელში და რეაქციონერების თავშესაფარად გადააქციეს. ბათომის გარნიზონი ოცნებობდა მიწვდომოდა მეზობელ გურიას და გაესრისა რევოლუციური მოსახლეობა. ამ დროს გურიის კომიტეტმა და სამხედრო შტაბმა საჭიროდ დაინახეს სადგურ ნატანებში წითელი რაზმის ასეული გაეგზავნა. რაზმი დაბინავდა ნატანებში და შეკვეთილის მიმართულებით ნახევარი კილომეტრის მანძილზე ნატანებიდან სადარაჯო დააარსა. შეკვეთილის მახლობლად კაზაკების ნაწილი იდგა. სამი კაცისაგან შემდგარი ჯგუფი კაზაკებისა უიარაღოთ ხშირად მოდიოდა ნატანებში თითქოს სურსათისთვის, სინამდვილეში კი დასაზვერავად და ადგილების შესასწავლად. სადგურში მოსულ კაზაკებს რაზმელები უხვად უმასპინძლდებოდნენ კარგი საჭმელებით, ღვინით და არყით და თან უხსნიდნენ თუ რისთვის იბრძვის არამცთუ მარტო ქართველი ხალხი, არამედ მთელი რუსეთის ყველა ხალხი მათ შორის დიდი რუსის ხალხიც. არწმუნებდნენ, რომ ასეთი მოძრაობა მოდებულია მთელს იმპერიაში და ყველას მიზნად აქვს დასახული მშრომელი ხალხის კეთილდღეობა. კაზაკები უსმენდნენ ყურადღებით. ზოგს სჯეროდა კიდევაც ნათქვამი, ზოგის სახე კი გვიჩვენებდა, რომ არაფრად სიამოვნებდა გაგონილი. ნატანებში ასეულის მისვლამდის შეკვეთილში მდგომარეობის გასაგებად წასულიყო სამი უიარაღო გლეხი: იასონ თავაძე, სიო მკურნალიძე და კალენიკე ჩანჩიბაძე. ჩანჩიბაძე დაბრუნდა, თავაძე და მკურნალიძე აღარ დაბრუნებულან. აი ამ ორი უგზო უკვლოთ დაკარგული გლეხების შესახებ რაზმელები ეკითხებოდნენ ნატანებში მოსულ კაზაკებს, მაგრამ ვერაფერი ვერ გამოარკვიეს, გარდა იმისა, რომ ორი გლეხი მართლაც ენახათ ვიღაც კაზაკებს შეკვეთილის მიდამოში. 1906 წლის ზაფხულში შეკვეთილის მახლობლად ჭაობში ნახეს ორი კაცის ჩონჩხები. მოვლენები დიდი სისწრაფით მიმდინარეობდა. რევოლუციურ აქტებთან ერთად ადგილი ჰქონდა აქა იქ ბნელი ძალების მოქმედებასაც, განსაკუთრებით რკინიგზაზე. საჭირო იყო რევოლუციას ეჩვენებია „ხულიგნებისათვის“ თავისი ორგანიზებული ძალა, აელაგმა ნაძირალები, რომლებიც თავისი მოქმედებით ცდილობდნენ მოძრაობისთვის სახელი გაეტეხათ, ხელი შეეშალათ.
    დეკემბრის თვის მეორე ნახევარში გურიის სამხედრო შტაბმა კომიტეტთან შეთანხმებით სასწრაფოდ შეკრიბა რაზმის ორი ასეული და სადგურ ნატანებიდან თბილისისაკენ გაემგზავრა. რკინიგზაზე და მის მახლობელ ადგილებში რევოლუციური წესრიგის დასაცავად ორ ასეულს ახლდა თავისი უფროსები და სამხედრო შტაბის უფროსი გრ. დუმბაძე. სადგურებში რაზმს აღფრთოვანებით ხვდებოდნენ მუშა-მოსამსახურეები და მახლობელ სოფლის მშრომელები. იმართებოდა მიტინგები. რაზმის ხელმძღვანელები განუმარტავდნენ მსმენელებს, რომ რაზმი გამოწვეულია წესრიგის დასაცავად. მატარებელი შესდგებოდა შვიდი რონოდისაგან. ხუთში მოთავსებული იყო რაზმელები, ერთში სურსათი და საჭირო იარაღები. მეშვიდე რონოდაში რაზმის უფროსები და სამხედრო შტაბის უფროსი გ. დუმბაძე. თუმცა რკინიგზა გაფიცული იყო, მაგრამ სპეციალური დანიშნულების მატარებლები თავისუფლად დადიოდნენ. რაზმელები მტკიცედ და შეგნებულად ასრულებდნენ უფროსების განკარგულებას, იცავდნენ დისციპლინას. რაზმმა იცოდა, რომ მოსალოდნელი იყო ქუთაისიდან კაზაკების თავდასხმა მატარებელზე, ლიანდაგის გაფუჭება, ამიტომ მუდამ ფხიზლად იყვნენ. რაზმი ზესტაფონში მივიდა სადაც ორი-სამი დღე დარჩა. ამ დროს ზესტაფონში ჩამოვიდა იმერეთ-სამეგრელოს პარტორგანიზაციის განკარგულებაში მყოფი წითელი რაზმი ას ოცი კაცისაგან შემდგარი. რაზმს ხელმძღვანელობდა ამხ. გიორგი ელისაბედაშვილი.ერთს საღამოს ზესტაფონის ორგანიზაციამ ორივე რაზმის ხელმძღვანელები დუმბაძე და ელისაბედაშვილი მიიწვია სადგურის თახში თათბირზე. სხვა საკითხთა შორის განსახილველი იყო ხორაგაულის, წიფისა და სხვა სადგურებში მყოფი ჯარის ნაწილების განიარაღება, ქუთაისში თავგასული ჯარის ნაწილების განიარაღება, ზესტაფონის ხაზინიდან ფულის გატანა. გურიისა და იმერეთ-სამეგრელოს რაზმებმა იკისრა სადგურებში მყოფი ჯარის ნაწილების განიარაღება, ზესტაფონის რაზმს დაევალა ხაზინიდან ფულის გატანა. ქუთაისის ჯარის ნაწილების განიარაღების შესახებ რაზმებს უნდა ემოქმედათ თანახმად ქუთაისიდან მიღებული დირექტივისა. ისიც იყო თათბირი დასრულდა, რომ სადგურის ბაქანიდან მოისმა გახშირებული სროლა. რაზმების უფროსები მაშინვე ბაქანზე გაჩდნენ. სასწრაფო განკარგულება გასცეს და სროლაც შეწყნარდა. მძიმედ დაჭრილი აღმოჩნდნენ გურიის რაზმელები სუფსელი აროშიძე /მკერავი/ და დვაბზუელი თომა ლომინაძე, მსუბუქად სამსონ ბურჯანაძე. სამნივე მუხლში და მუხლს ქვევით იყვნენ დაჭრილი. როგორც გამოირკვა, ლიანდაგზე სადგურის წინ მდგარი მატარებლის მეორე მხრიდან გამოსროლილი ტყვიით იყვნენ დაჭრილი სამივე რაზმელი. ვინ იყო დამცემი გურიის რაზმზე ვერ გამოვარკვიეთ. უმრავლესობა იმ აზრისა იყო, რომ ადგილობრივმა „ხულიგნებმა“ ისარგებლეს სიბნელით და ზესტაფონის სადგურის რკინიგზის ლიანდაგების თავისებური განლაგებით, პანიკის შექმნის მიზნით ასტეხეს სროლა. რაზმელი აროშიძე ქუთაისის საავადმყოფოში გარდაიცვალა, ლომინაძე ხანგრძლივი მკურნალობის შემდეგ განიკურნა, მსუბუქად დაჭრილი ბურჭულაძე მწყობირდან არ გამოსულა.
    ზესტაფონში გამართულ თათბირის გადაწყვეტილება ქუთაისის კომიტეტს ეცნობა. ნაშუაღამევს გურიის რაზმი მატარებელში ჩამქრალი სინათლით გავიდა ზესტაფონიდან და ნელი სვლით სადგურ შორაპანში მივიდა. აქ ამხ. ელისაბედაშვილთან ერთად შემუშავდა გეგმა სადგურებში ჯარის ნაწილების განიარაღებისა. ისიც იყო მატარებელი რაზმებით ხარაგოულისკენ უნდა წასულიყო, რომ გურიის სამხედრო შტაბის უფროსმა დუმბაძემ ქუთაისიდან მიიღო დეპეშა. მას წინადადება ეძლეოდა გურიის რაზმი უკან დაეხია, სადგურ რიონსა და აჯამეთის შუა მოხერხებულ ადგილზე გამაგრებულიყო. იმავე ღამეს მატარებელი რაზმით დანიშნულ ადგილზე მივიდა. მეორე დღეს ქუთაისიდან მივიღე ცნობა, რომ ქუ [გაურკვეველია] ზესტაფონში ყოფა, განიზრახეს გზის გაფუჭება და რაზმზე თავდასხმა. როცა გურიის რაზმი ქუთაისისკენ წამოვიდა გიორგი ელისაბედაშვილი რაზმით ხარაგაულისკენ გაემგზავრა ჯარის ნაწილების გასაიარაღებლად. სამი დღის განმავლობაში გურიის რაზმი რიონსა და აჯამეთის შუა სხვა და სხვა ადგილზე იდგა და მახლობელ ადგილებს ზვერავდა. რაზმს კავშირი ჰქონდა ქუთაისის და სამტრედიის ორგანიზაციებთან. რაზმელები ზვერავდნენ ქუთაისიდან მომავალ შარა გზებს. გურიის წითელ რაზმს გაცილებით მეტი სახელი ჰქონდა გავარდნილი, ვიდრე სინამდვილეში იყო. ამბობდნენ: ვითომც ათასზე მეტი მეფის ჯარიდან გამოპარული სამხაზიანი შაშხანით შეიარაღებული ჯარისკაცი წითელ რაზმშიაო და ამიტომ ქუთაისის მახლობლად გურიის რაზმელების გამოჩენა დიდს შთაბეჭდილებას ახდენდა ქუთაისის თავაშვებულ გარნიზონზე. გაიგო თუ არა გარნიზონმა გურიის რაზმით „გატენილი“ მატარებლის ქუთაისთან მიახლოვება კაზაკები და ჯარის კაცები მშვიდობიანად დაიჭირეს თავი როგორც ყაზარმებში, ისე ქუჩებში. სხვა დროს კი დღისით და განსაკუთრებით ღამით გამოდიოდნენ ყაზარმიდან ქუჩებში იჭერდნენ და სცემდნენ მოსახლეობას, შედიოდნენ ბინებში სცარცვავდნენ მცხოვრებლებს. შორაპნიდან სამტრედიის სადგურამდე და რკინიგზის მახლობელ სოფლებში სრული წესრიგი და სიწყნარე სუფევდა. ქუთაისში და მახლობლად რევოლუციური წესრიგი იყო, რადგანაც წესრიგის დამრღვეველებმა იცოდნენ რომ „ერთი მატარებელი“ გურული რაზმელებით „გატენილი“ სულ რამოდენიმე კილომეტრზე იყვნენ ქუთაისიდან. რაზმელებს მოსწყინდათ „უსაქმოდ“ ყოფნა. სურსათმაც იკლო. ზოგი თბილისში დასახმარებლად წასვლას ნატრულობდა, ზოგი ქუთაისზე ილესავდა კბილებს და შაშხანების ხელში ჩაგდებაზე ოცნებობდა, ზოგს კი გურია ენატრებოდა. უმოქმედო რაზმის გაჩერება აღარ შეიძლებოდა. ვაცნობე ქუთაისს მდგომარეობა. გვირჩია გურიაში დაბრუნება. 25 დეკემბერს ნატანებში ჩავედით, იქიდან სიმღერით ოზურგეთისაკენ თავის სოფლებში წავიდნენ.
    1906 წლის 9 იანვარს პეტერბურგის /დღევანდელი ლენინგრადი/ სისხლიანი წლის თავზე ქალაქ ოზურგეთში /დღევანდელი მახარაძე/ ქალაქის ბაღში სადაც ამ ჟამად თეატრი შენდება, გაიმართა ჯერ გურიაში არ ნახული მიტინგი და მიტინგის დამთავრების შემდეგ შეიარაღებული დემონსტრაცია. დილის ათი საათიდან ხალხმა იწყო დენა სოფლებიდან ოზურგეთისაკენ სიმღერით. მზიანი და თბილი დღე იყო. გურიის რეოლუციური სამხედრო შტაბის განკარგულებით მიტინგს დაესწრო ერთი ათასი შეიარაღებული წითელი რაზმი მეთაურებით. სხვა და სხვა პარტიის ორატორები ერთი მეორეს ეჯიბრებოდნენ. ეხებოდნენ 9 იანვრის პეტერბურგში მშვიდობიანი დემონსტრაციის დახვრეტას და სხვა საჭირბოროტო საკითხებს. სტუდენტმა ფირცხალაიშვილა ტრიბუნიდან სიტყვით მიმართა ბაღის მახლობლად ყაზარმის ფანჯრებში გადმომდგარ ჯარის კაცებს. დამთავრდა მიტინგი გაიმართა დემონსტრაცია, რომელსაც ცხენზე წინ მიუძღოდა წითელი რაზმის შტაბის უფროსი გ. დუმბაძე. დემონსტრაციას იცავდა წითელი რაზმის ათასეული, რომლის რკალში მოქცეული იყო დემონსტრაციის მონაწილენი. წინ სიმღერით მოდიოდა რაზმის ავანგარდი, ბოლოში არიერგარდი, გვერდებს იცვდა გაშლილი „ცეპით“ რაზმელები. დემონსტრაცია გამოვიდა ბაღიდან და გაემართა სტალინის ქუჩით დასავლეთისაკენ, შემდეგ მოუხვია მარცხნით ქუჩაზე, აქედან მარჯვნით, გაიარა კიროვის ქუჩა და ბაღის ბოლოში ისევ მარცხნით მოუხვია და ჩავიდა მაღაზიებს შუა ქუჩაზე. იბრუნა პირი აღმოსავლეთისაკენ და შეჩერდა პატარა მოედანზე სადაც ამ ჟამად „სოიუზტრანსის“ მანქანები დგებიან, ხოლო მაშინ ბაზარი იყო. ორატორებმა მოკლე სიტყვები წარმოსთქვეს.
    მეორე დღეს 10 იანვარს /1906 წ./ ქალაქის რევოლუციურ თვითმმართველობას სხდომა ქონდა. ელვისებური სისწრაფით მოედო ქალაქს საზარელი ამბავი: მეფის დამსჯელი ექსპედიცია გურიაში მიდის „წესრიგის“ აღსადგენადო და სადგურ ნატანებში უკვე ჩამოვიდაო. არ გასულა ერთი საათი, რომ დასავლეთის მხრიდან ცა წითლად შეიღება. სულ ადრე გამოირკვა რომ სადგურ ნატანებში ჩამოსული დამსჯელი ჯარი პოლკოვნიკი კრილოვის მეთაურობით სწვავდა ყველა კერძო შენობებს, იჭერდა და სცემდა განურჩევლად ყველას, ვინც კი ხელში მოხვდებოდა. დამსჯელი რაზმის მოახლოება და ნატანების გადაწვა მთელ გურიას მოედვა. ხალხი ფეხზე დადგა...რაზმელები დაუძახებლად თავს იყრიდნენ ასეულის უფროსებთან და ეკითხებოდნენ „სად და როდის წავიდეთო“. რასაკვირველია მასსამ არ იცოდა, რომ მთელ რუსეთს საშინელი რეაქცია ეუფლებოდა, რომ რევოლუციის ცენტრები მეფის მთავრობის ხელში იყო, რომ ქალაქებში მუშების სისხლი იღვრებოდა, რომ რევოლუციის მონაწილეებს ხვრეტდენ და ეჭვდადებულებს ციხეებში ამწყვდევდნენ, რომ ამიერკავკასიის მეტ ნაწილებში დამსჯელი ჯარის ექსპედიციები თარეშობდნენ.
    ოზურგეთში ხმა გავრცელდა, დამსჯელი რაზმის უფროსი პოლკოვნიკი კრილოვი თხოულობს მაზრის ადმინისტრაციის და მოქალაქეთა წარმომადგენლებს მოსალაპარაკებლადო. ქალაქის მოსახლეობის მცირე ჯგუფმა „აირჩია“ ყოფილი ოფიცერი გიორგი ბერიძე, აფთიაქების მესაკუთრე /ყოფილი ქალაქის თავი/  ვასილ ხუნდაძე კრილოვთან მოსალაპარაკებლად. ამ ორ პირს მაზრის ადმინისტრაციამ /რომელიც სინამდვილეში არც კი არსებობდა/ მიუმატა ბოქაულის მოვალეობის აღმასრულებელი გიორგი დგებუაძე /ახლაც ცოცხალია/ დგებუაძე პოლიციის მოხელე იყო, მაგრამ გურიის მოძრაობის ხელმძღვანელებთან ჰქონდა საიდუმლო კავშირი და სანდო პირიც იყო. დეპუტაცია წარუდგა კრილოვს და სთხოვა ეპატიებია გურულებისათვის „შეცოდებვანი“. კრილოვმა „დეპუტაცია“ მიიღო და განუცხადა „თუ გურიის მოსახლეობა ჩემს ჯარს მაზრაში შესვლის და ყოფნის დროს წინააღმდეგობას არ გაუწევს, 17 ოქტომბრის მანიფესტის საფუძველზე მიიღებენ ჩემს მოთხოვნას, ე.ი. ჯარში გაწვეულები წავლენ ჯარში, სახელმწიფო გადასახადს შეძლების მიხედვით ნაწილ-ნაწილად გადაიხდიან, მაზრის ადმინისტრაციას და სახელმწიფო დაწესებულებებს ბოიკოტს მოხსნიან, მაშინ მე არავითარ რეპრესიულ ზომებს არ მივიღებო, პირიქით წარსულს ვაპატიებ და დავივიწყებო, პასუხს მოვსთხოვ მხოლოდ ჩემი ჩამოსვლის და დაბანაკების შემდეგ ჩადენილი დანაშაულობისათვის. კრილოვმა ბოქაულის მოვალეობის ამსრულებელს გიორგი დგებუაძეს ჩააბარა „პაკეტი“ და უბრძანა დაბრუნებისთანავე გადაეცა ოზურგეთში მყოფი ჯარის ნაწილის უფროსისათვის. დეპუტაცია დაბრუნდა კმაყოფილი. ოზურგეთში მოედანზე, მოსახლეობის ნაწილი შეგროვილი მოუთმენლად ელოდა მას. გაიგეს რა, რომ კრილოვი 17 ოქტომბრის მანიფესტის ნიადაგზე დგას და სურს მშვიდობიანი გზით იმოქმედოს მაზრაში, დამშვიდებული წავიდნენ ოჯახებში.იყვნენ „ურწმუნო თომები“ რომლებიც კი თხოულობდნენ: „მჯერა“ კრილოვის მშვიდობიანი სიტყვები, მაგრამ გადაბუგული ნატანები მაკვირვებსო.
    დგებუაძემ კრილოვის „პაკეტი“ მარქსისტების კლუბში მოიტანა, სადაც მას გურიის კომიტეტის წევრი და წითელი რაზმის შტაბის უფროსი ელოდებოდნენ. პაკეტი დიდი სიფრთხილით გაიხსნა. კრილოვის ბრძანებაში, რომელიც ოზურგეთის გარნიზონის სახელზე იყო ეწერა с момента получения сего приказа ваш отряд входит в состав моего карательного отряда предлагаю арестовать главарей революционного движения и вооруженного восстания....ხელს აწერდა სამჯელის რაზმის უფროსი პოლკოვნიკი კრილოვი. პაკეტი ფრთხილად დაიბეჭდა, დაუბრუნდა დგებუაძეს და ეთხოვა გადაეცა დანიშნულებისამებრ ერთი საათის შემდეგ. ამ ერთი საათით ისარგებლეს ოზურგეთში მყოფმა მოძრაობის ხელმძღვანელებმა და გავიდნენ ქალაქიდან მაშინვე. 1905 წლის ბოლოში რევოლუციონური მოძრაობა გურიაში იმდენად ლეგალური იყო, რომ ადმინისტრაცია მაზრისა ოფიცრები და უნტეროფიცრებიც კი ყველა ხელმძღვანელს იცნობდნენ და რომ დგებუაძეს „პაკეტი“ პირდაპირ მიეტანა დანიშნულებისამებრ ყველა ხელმძღვანელს ოზურგეთში მყოფს დაიჭერდენ. როცა ოზურგეთის ჯარის უფროსს აცნობეს, რომ ქალაქში არც ერთი ხელმძღვანელი მოძრაობისა აღარსად სჩანს, სადღაც გაქრნენო ის გაკვირდა, აღშფოთდა და ეჭვი დგებუაეზე მიიტანა, რაც დგებუაძეს კინაღამ სიცოცხლედ დაუჯდა.
    1906 წ. 11 იანვარს პოლკოვნიკი კრილოვი დამსჯელი ჯარით ნატანებიდან შარა გზით ოზურგეთისკენ წამოვიდა. ჯარი სამხედრო საბრძოლო წესით მოდიოდა. ქალაქში რომ შემოვიდა, უკვე დაღამებული იყო, ცხრა საათი იქნებოდა. /ალბათ განზრახ/ სრულიად მოულოდნელად ქალაქში მაღაზიებს ცეცხლი გაუჩნდა სხვადასხვა ადგილას ერთსა და იმავე დროს. მაღაზიის პატრონები მიცვივდნენ თავისი ქონების გადასარჩენად, დასაცავად, მაგრამ ჯარისკაცები მათ იჭერდნენ და ულმობლად სცემდნენ. როცა ხანძარი შენობას მძლავრად მოედებოდა, ნაწილი ჯარის კაცებისა მიცვინდებოდნენ და ვითომც ცდილობდნენ ცეცხლის ჩაქრობას, ქონების გადარჩენას. ნაცრად აქცია ოზურგეთის ყველა მაღაზიები ქონებით გარდა იმ ათიოდე მაღაზიისა, რომლებიც სამ სართულიან ქვის ყაზარმის უკან იყო გაშენებული და მათი დაწვა ყაზარმისთვის საფრთხეს წარმოადგენდა. მეორე და მესამე დღეს დასწვეს ის საცხოვრებელი სახლები, რომელიც მოძრაობის მონაწილეს ეკუთვნოდა, ანუ რომელშიც შემჩნეული პირი ცხოვრობდა.
    ასე აასრულა პოლკოვნიკმა კრილოვმა თავისი დაპირება. როცა კრილოვმა ოზურგეთის გადაწვით გული მოიჯერა შეუდგა მაზრის ადმინისტრაციის აღდგენას და 17 ოქტომბრის მანიფესტის საფუძველზე მოქმედებას. საზოგადოებიდან /თემიდან/ იწვევდა მოსახლეობას, აწყობდა სოფლის ყრილობებს, რომლებზედაც მხოლოდ მოხუცებულები ესწრებოდნენ. მოითხოვდა მთავრობასთან შერიგებას ე.ი. მთავრობის დაწესებულებებზე ბოიკოტის მოხსნას, ჯარში გაწვეულების ჯარში წასვლას, გადასახადების ხაზინაში შეტანას, იარაღის ჩაბარებას და მოძრაობის ხელმძღვანელების გაცემას. კრილოვი ხან ემუქრებოდა, ხან ლმობიერად ელაპარაკებოდა. მოხუცებულები ჰპირდებოდნენ მოთხოვნილების ასრულებას, აქა იქ გადასახადის ნაწილიც გადაიხადეს, ნაწილი ახალგაზრდობისა ჯარში წავიდა, რამოდენიმე ათეული უვარგისი სატენი თოფებიც ჩააბარეს. არ ყოფილა შემთხვევა მოძრაობის მონაწილე გაეცათ ანუ ვარგებული თოფი ჩაებარებიათ.
    გავიდა 1906 წ. პირველი თვეები, მიწყნარებულმა ფერცვლილმა რეაქციონერებმა თავი წამოყვეს, კრილოვის მიერ აღდგენნილ ადმინისტრაციის გვერდში ამოუდგნენ, ამოძრავდნენ. გაჩაღდა „ნადირობა“ რევოლუციურ მოძრაობაში შემჩნეულ პირებზე. საპყრობილეები დაჭერილებით გაივსო. აღდგენილი ადმინისტრაცია და სასამართლო მოქმედებდა სწრაფად და მარტივად. უსჯიდნენ კატორღას და დიდი ვადებით თავისუფლების აღკვეთას. შავბნელი რეაქცია [გაურკვეველია] თავისუფლების მოტრფიალე გურიას. იატაკქვეშ ჩამძრალმა მოძრაობამ მთავრობის რეპრესიებზე წითელი ტერორით უპასუხა. [გაურკვეველია] რამდენიმე ჯაშუში და რეაქციონერი: ანთაძე, ღლონტი და [გაურკვეველია]. მოძრაობის ხელმძღვანელების ნაწილი გურიიდან სხვადასხვა ქალაქებში წავიდ და იქ იბრძოდა არალეგალურად კარგი [გარუკვეველია]. ზოგიერთი სპარსეთში გადავიდნენ სპარსეთის რევოლუციის დასახმარებლად. იბრძოდნენ სათარხანის რაზმში. მათი ძვლები სპარსეთის მიწამ შეინახა. ასეთი მწარე წილი ერგო წითელმთის წითელი რაზმის სამხედრო შტაბის წევრს ვლადიმერ [გაურკვეველია] დუმბაძეს. მან არამცთუ გამარჯვებული საქართველო ვერ იხილა, მისი განიერი და მაგარი მკერდი გურიის მიწამ ვერ დაფარა...ვინც გურიაში დარჩა არალეგალურ ცხოვრებაზე გადავიდა და ფარულად მუშაობდა. წითელი რაზმი ფორმალურად დაიშალა. 1906 წ. ზაფხულში მე გურია დავტოვე და შუა აზიაში შევაფარე თავი, საიდანაც დიდი ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ დავბრუნდი თავისუფალ გურიაში

ნაბეჭდი ავტობიოგრაფია (ივლისი, 1955 წ.) დაცულია ოზურგეთის ისტორიული მუზეუმის ფონდში

 

 გრიშა დუმბაძე მარცხნივ