რატომ ვუჭერ მხარს დეცენტრალიზაციას?

ბლოგ-პოსტების სერია დაწერილია დეცენტრალიზაციისა და თვითმმართველობის რეფორმის შესახებ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)-ის ბლოგისთვის EMC-ის ბლოგების ლინკები:

ნაწილი I

ნაწილი II

ნაწილი III

ნაწილი IV

 

 

მგონი იმ იშვიათ ადამიანთა რიცხვს მივეკუთვნები, ვისაც საქართველოში თვითმმართველობის განხორციელების სჯერა. მათ შორის, ვისაც ვიცნობ და ვისთანაც სახელმწიფო მოწყობაზე მისაუბრია, ისინი სჭარბობენ, რომლებიც ძლიერი ცენტრალური ხელისუფლების მომხრეები არიან. რამდენიმე თვის წინ გამოქვეყნებულმა  საქართველოს მთავრობის „დეცენტრალიზაციისა და თვითმმართველობის რეფორმის სტრატეგიამ“ ამ საკითხებზე დისკუსია განაახლა. შევეცდები დავასაბუთო, რატომ ვუჭერ მხარს დეცენტრალიზაციას.

რას ითვალისწინებს რეფორმა?

სტრატეგია ითვალისწინებს ადგილობრივი თვითმმართველობის ახალ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ მოწყობას: თვითმმართველი ქალაქების რაოდენობის ზრდას, ხოლო სოფლების გაერთიანებას თემებში და მათ ბაზაზე მუნიციპალიტეტების ფორმირებას. ეს გულისხმობს, რომ დაიშლება არსებული რაიონები. მოზრდილი ქალაქები, რომლებიც ამჟამად რაიონული ცენტრებია, მიიღებენ თვითმმართველი ქალაქების სტატუსს და გაუთანაბრდებიან არსებულ თვითმმართველ ქალაქებს (ბათუმს, ქუთაისს, ფოთს, რუსთავს). არსებული მუნიციპალიტეტების ნაცვლად კი შეიქმნება ახალი, მცირე მუნიციპალიტეტები, რომლებშიც რამდენიმე სოფელი და თემი იქნება გაერთიანებული. ახალი მოწყობის შედეგად, არსებული 65 თვითმმართველი ერთეულის ნაცვლად შესაძლოა 200 ან 300 თვითმმართველი ერთეული გაჩნდეს.

მეორე, რასაც სტრატეგია ითვალისწინებს სამხარეო მოწყობაა. ამჯერად ჩვენ სამხარეო მოწყობა არ გაგვაჩნია. არსებობს სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორის თანამდებობა, მაგრამ ის თვითმმართველობის ნაწილი არ არის. გუბერნატორი სახელმწიფოს წარმომადგენელია და მას სახელმწიფო ზედამხედველობის განხორციელება ევალება. გუბერნატორსა და მის აპარატს არ გააჩნიათ საკუთარი უფლებამოსილებები და ბიუჯეტი. სტრატეგია ითვალისწინებს მხარეებში წარმომადგენლობითი ორგანოს - სამხარეო საბჭოს გაჩენას. მხარეებს ექნებათ საკუთარი უფლებამოსილებები და საკუთარი დამოუკიდებელი ბიუჯეტი.

მესამე მნიშვნელოვანი ცვლილება კი ფისკალური დეცენტრალიზაციაა. ამჟამად საგადასახადო კოდექსით განსაზღვრული 6 გადასახადიდან ერთი, ქონების გადასახადი, ადგილობრივ ბიუჯეტში ირიცხება. სამხარეო ბიუჯეტი, როგორც უკვე აღვნიშნე, არ არსებობს. დანარჩენი 5 გადასახადი კი ცენტრალურ ბიუჯეტში მიემართება. სტრატეგია ითვალისწინებს საგადასახადო შემოსავლების ახალ განაწილებას, ადგილობრივ, სამხარეო და სახელმწიფო ბიუჯეტებს შორის. ქონების გადასახადი დარჩება ადგილობრივ გადასახადად. საშემოსავლო გადასახადი გაიყოფა ადგილობრივსა და სამხარეო ბიუჯეტს შორის, ხოლო მოგების გადასახადი სამხარეო და სახელმწიფო ბიუჯეტს შორის. ცენტრალურ ბიუჯეტში ჩაირიცხება ე.წ. არაპირდაპირი გადასახადები: დღგ, საბაჟო და აქციზი.

მუნიციპალიტეტების და თვითმმართველი ქალაქების გამგებლები/მერები პირდაპირი წესით აირჩევიან. საკრებულოები პროპორციული პრეფერენციული ერთადერთი გადასაცემი ხმის სისტემით. სამხარეო საბჭოები დაკომპლექტდებიან მხარეში შემავალი მუნიციპალიტეტების საკრებულოების წარმომადგენლებისგან.

სხვა საკითხებზე, როგორიცაა კომპეტენციათა გამიჯვნა, თვითმმართველი ერთეულის ორგანოთა მოწყობა და მოქალაქეთა მონაწილეობის ფორმები სტრატეგიაში ნაკლები ყურადღებაა გამახვილებული.

ოპტიმალური ზომის მუნიციპალიტეტები

„რიცხოვნობით რაც უფრო პატარაა პოლიტიკური გაერთიანება, მით უკეთ ამჩნევენ მისი წევრები პრობლემების ერთობლივად გადაჭრის საჭიროებას. შესაბამისად, უფრო მარტივია თითოეული მათგანის ინფორმირება, დარწმუნება და, ასევე ალტერნატიული არჩევანის შეთავაზება. ეს კი, თავის მხრივ, განაპირობებს გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში საზოგადოების თითქმის ყველა წევრის თანამონაწილეობას. პატარა გაერთიანებაში ცალკეული მოქალაქის წვლილი საერთო საქმეში უფრო დიდია, ასევე, უფრო დიდია ცალკეული მოქალაქის შეხების ხარისხი (სარგებელი და ხარჯები) ამ საერთოსთან, რაც აძლიერებს მოქალაქეთა მოტივირებულობის, კომპეტენტურობისა და მზადყოფნის ხარისხს, პირადად მიიღონ მონაწილეობა ადეკვატური გადაწყვეტილებების მიღებაში.“

Leonhard Neidhart: Die politische Schweiz

ციტირებულია წიგნიდან „შვეიცარია, როგორც განსაკუთრებული შემთხვევა“

პაულ ვიდმერი, თბილისი, 2012

რას ვუჭერ მხარს? შესაძლოა, არც ისე მნიშვნელოვან კრიტერიუმად მოეჩვენოს ვინმეს, მაგრამ თავდაპირველად სწორედ ეს უნდა ვთქვა: რეფორმის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პლუსად ურბანული და სასოფლო დასახლებების მართვის გამიჯვნა მიმაჩნია. მტკიცედ მჯერა, რომ სოფელს და ქალაქს საკუთარი, ერთმანეთისგან განცალკევებული თვითმმართველობა სჭირდება.

არსებული რაიონების პირობებში არც ქალაქი ჰგავს ქალაქს, არც სოფელი სოფელს. მაგალითად ოზურგეთი ავიღოთ. ერთ რაიონში მოქცეული 29 სოფელი და ერთი ქალაქი ერთმანეთის განვითარებას უშლის ხელს. სოფელი ქალაქს ექაჩება უკან, ქალაქი კი სოფელს არ აძლევს განვითარების შესაძლებლობას.

ოზურგეთის რაიონის ბიუჯეტი, რომელიც ბოლო წლებში 12-17 მილიონის ფარგლებშია, უმეტესწილად ქალაქზეა ორიენტირებული, მისი უდიდესი ნაწილი ქალაქში იხარჯება. ბოლო წლებში ოზურგეთში ადგილობრივი სახსრებით გაცილებით მეტი გზა დაიგო, ვიდრე სოფლებში. კულტურული ღონისძიებებისთვის ყოველწლიურად გამოყოფილი დაახლოებით მილიონი ლარი ქალაქში იხარჯება, დასუფთავების მუნიციპალური სამსახური ქალაქს ემსახურება და ა. შ. ეს იმ დროს, როცა მოსახლეობის უმრავლესობა სოფელში ცხოვრობს და სოფლის მეურნეობით არსებობს.

ქალაქსა და სოფელს სხვადასხვა ამოცანები უდგათ წინ. სოფლისთვის სოფლის მეურნეობა და მასთან დაკავშირებული მომსახურება (გზა, დაზღვევა, სესხები, შხამქიმიკატები და ა. შ.) არის პრიორიტეტული. გარდა ამისა, გურიაში გვაქვს ტერიტორიები, რომლებსაც სპეციფიური ინტერესები გააჩნიათ. მაგალითად ასეთია საკურორტო პოტენციალის მქონე ზღვისპირა დასახლებები: ურეკი, შეკვეთილი, გრიგოლეთი.

ოზურგეთისთვის კი შიდასაქალაქო ინფრასტრუქტურა, განაშენიანების გეგმის მიღება, ტრანსპორტის რეგულირება, გამწვანება და სხვა ურბანული საკითხებია მნიშვნელოვანი. ოზურგეთი კი თან ქალაქია და თან არც არის ქალაქი. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენი ქალაქი ქალაქს დაემსგავსოს. ამისთვის მას საკუთარი თვითმმართველობა, საკუთარი მერი თუ გამგებელი, საკუთარი საკრებულო, საკუთარი სამსახურები სჭირდება. შესაბამისად, თვითმმართველი ქალაქების რაოდენობის გაზრდა აუცილებელია.

თვითმმართველი ქალაქების რაოდენობის გაზრდა, რის აუცილებლობაზეც უკვე ვთქვი, თავისთავად იწვევს ახალი მუნიციპალიტეტების ფორმირების აუცილებლობას. ცხადია, რომ ოზურგეთის, ან ნებისმიერი სხვა რაიონის არსებობა აზრს კარგავს, თუ მას რაიონულ ცენტრს, ამ შემთხვევაში ოზურგეთს - გამოვაკლებთ. მუნიციპალიტეტების ფორმირების საჭიროება ცხადია და გარდაუვალი.

აქ, შესაძლოა, გაჩნდეს იდეა, რომ 2002 წლის მოდელს დავუბრუნდეთ - როცა ყველა სოფელს საკუთარი თვითმმართველობა ჰქონდა. მაგრამ 2002-2006 წლებში მოქმედმა მოდელმა თავად დაგვანახა ამის საწინააღმდეგო არგუმენტები: თვითმმართველობები არ იყვნენ და ვერც იქნებიან თვითკმარები და ეფექტიანები.

შესაბამისად, აუცილებელია სოფლები რაღაც კრიტერიუმების მიხედვით გაერთიანდნენ მუნიციპალიტეტებში. ეს არ უნდა ნიშნავდეს სოფლების გაუქმებას, მათი თვითმყოფადობის დაკარგვას. სოფლები უნდა არსებობდნენ იურიდიული პირების სახით და გააჩნდეთ საკუთარი ქონება. ამჯერად სოფელს იურიდიული სტატუსი და ქონება არ აქვს. მაგრამ ყველა სოფელი თვითმმართველი ერთეული მაინც ვერ იქნება.

ბევრი ფიქრობს, და სამართლიანადაც, რომ ეს არ იქნება მარტივი. რაიონები ამ სახით 1930 წლიდან არსებობს. მოსახლეობა ამას შეჩვეულია. იდენტობები რაიონების მიხედვით არის ჩამოყალიბებული. მაშ რა კრიტერიუმებით შეიძლება მოხდეს მუნიციპალიტეტების ფორმირება ისე, რომ მოსახლეობისთვის ნაკლებად მტკივნეული, ხოლო რეფორმისთვის ეფექტიანი იყოს? ესენია ისტორიული, გეოგრაფიული, ეკონომიკური, დემოგრაფიული და კულტურული მახასიათებლები.

ისტორიული ერთობა მნიშვნელოვანია. საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებამდე სასოფლო საზოგადოებები არსებობდა. გურიაში 25 სასოფლო საზოგადოება იყო. მაგალითად მიქელგაბრიელის სასოფლო საზოგადოება აერთიანებდა სოფლებს: ნატანებს, საღვთოს (ახლანდელი ზემო ნატანები), შრომას, ხრიალეთს. ასკანის სასოფლო საზოგადოება აერთიანებდა მთისპირს, გვაბრათს (ახლანდელი ასკანა), ფიჩხიჯვარს (ახლანდელი მზიანი), ოქროსქედს (ახლანდელი მშვიდობაური), ვანისქედს, უკანავას და ციხისუბანს (ეს სოფელი აღარ არსებობს). მათ შორის ჩამოყალიბებულია საერთო კულტურული კავშირები, საერთო ფოლკლორი, საერთო იდენტობა. ასე რომ გარკვეული ისტორიული საფუძველი არსებობს და მასზე დაყრდნობა აუცილებელია. სამწუხაროდ, წარმოდგენილ სტრატეგიაში მუნიციპალიტეტების ფორმირების ჩარჩო-კრიტერიუმებში ისტორიული კრიტერიუმი მოხსენიებული არ არის.

აგრეთვე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმებია მოსახლეობის რაოდენობა და სიმჭიდროვე. ოზურგეთის რაიონის მოსახლეობა დაახლოებით 80 ათასია. ჩვენთან არსებული სიმჭიდროვის მიხედვით მუნიციპალიტეტის იდეალური „ზომა“ 10-15 ათასი მოსახლე იქნებოდა.

კიდევ ერთი ფაქტორი გეოგრაფიაა. საერთო მიკროკლიმატი თვითმმართველობას სოფლის მეურნეობაში ადეკვატური გადაწყვეტილებების მიღებაში შეუწყობს ხელს. გზები, ტერიტორიული სიახლოვე მოქალაქეებს გაუადვილებს თვითმმართველობის განხორციელებას. მუნიციპალური ორგანოები მოქალაქეებისთვის ხელმისაწვდომ მანძილზე უნდა იყოს, როგორც სერვისების მისაღებად, ისე სხდომებში და განხილვებში მონაწილეობის მისაღებად.

გასათვალისწინებელია ეკონომიკური მახასიათებლებიც. რა ქონება შეიძლება ჰქონდეს მუნიციპალიტეტს, სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები, ტექნიკა, რა საწარმო მუშაობს, რა საქმიანობას მისდევს მოსახლეობა. ყველა სოფლის პასპორტი უნდა შეიქმნას და ეს ინფორმაცია აღიწეროს, რათა გამოყენებულ იქნეს მუნიციპალიტეტების ფორმირების დროს.

ნაბიჯი რეგიონალიზმისკენ

„ადგილობრივი თვით-მმართველობა ორგანიულად აერთებს მთელს ერსა, ანვითარებს საერთო ეროვნულ თვითშეგნებას, რადგანაც ამ შემთხვევაში კერძო ადამიანი, კერძო ქალაქი, კერძო პროვინცია და შტატი - ყველანი გრძნობენ, რომ მთელი მათი საერთო ორგანიზაცია არსებობს მათსავე დასაცველად და არა ადამიანი, ქალაქი და შტატი - სახელმწიფო ფეტიშის თაყვან-საცემად.“

მიხაკო წერეთელი, ერი და კაცობრიობა, 1910 წ.

ისტორიულად საქართველოს ყოველთვის მხარეებად იყო დაყოფილი. ამა თუ მხარის წარმომადგენლობა ქართველის იდენტობის მნიშვნელოვანი ნაწილია. გურულები ამაყობენ თავისი გურულობით, ისევე, როგორც საქართველოს სხვა მხარეებში დაბადებულები. საქართველოს მხარეებს, გარდა მოსახლეობის საერთო იდენტობისა, საერთო გეოგრაფია, ისტორია და ეკონომიკა გააჩნიათ. 

მიღმა ამისა, არსებობს საკითხები, რომლებიც თავისი არსით რეგიონული მნიშვნელობისაა. ასეთი ბევრია, თუმცა თვალსაჩინოებისთვის ორ ყველაზე პოპულარულ თემას დავასახელებ: სოფლის მეურნეობა და ტურიზმი. სოფლის მეურნეობა მოსახლეობის 50 პროცენტზე მეტისთვის უმთავრესია: ისინი სოფელში ცხოვრობენ და სოფლის მურნეობას ეწევიან. ტურიზმი ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული თემაა. ბევრი მასში ხედავს მომავალი ეკონომიკური ზრდის საწინდარს. ამ სფეროებში, განსაკუთრებით კი სოფლის მეურნეობაში ცენტრალიზებული პოლიტიკის წარუმატებლობის რისკი მაღალია. სოფლის მეურნეობა დღემდე რჩება დარგად, რომელშიც საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობაა დასაქმებული (ოფიციალური სტატისტიკით თვითდასაქმებულები). აგრარული სექტორის ინფრასტრუქტურის ადეკვატური განვითარება შესაბამისი რეგიონული საჯარო ხელისუფლებების როლის გაზრდის გარეშე წარმოუდგენელია.

ასეთივეა გზები. საქართველოში არსებული გზების კლასიფიკაციის მიხედვით არსებობენ საერთაშორისო, შიდასახელმწიფოებრივი და ადგილობრივი გზები. თუმცა აშკარაა, რომ ზოგიერთ გზას რეგიონული მნიშვნელობა აქვს. მაგ: ლანჩხუთი-ოზურგეთი, ჩოხატაური-ოზურგეთი და ა. შ. იგივე შეიძლება ითქვას კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის შესახებ. გურულ სიმღერაზე, როგორც კულტურის არამატერიალურ ძეგლზე, მხოლოდ რეგიონულ დონეზე შეიძლება პოლიტიკის განხორციელება, თორემ მუნიციპალიტეტების დონეზე ეს აბსოლუტური სისულელე გამოვა. დეტალურად კომპეტენციების საკითხს შესაბამის ქვეთავში შევეხები.

ყველაფერი ეს ერთ რამეზე მიუთითებს; აუცილებელია რეგიონულ დონეზე თვითმმართველობის არსებობა. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ეს გახდება მცირე მუნიციპალიტეტების ფორმირების შემდეგ. 

ზოგიერთი რეგიონალიზმში სეპარატიზმის საფრთხეს ხედავს. არადა, პირიქითაა. სეპარატიზმს ცენტრალიზმი წარმოშობს, სიტუაცია, როდესაც ადამიანს არ შეუძლიათ საკუთარი საქმეები თავად მოაგვარონ. 

სამწუხაროდ, რეგიონული მოწყობა სტრატეგიაში მხოლოდ ნაწილობრივაა ასახული. რეფორმა რეგიონულ დონეზე თვითმმართველობის მხოლოდ ნაწილობრივ ამოქმედებას ითვალისწინებს. მისი მიხედვით რეგიონის წარმომადგენლობითი ორგანო არა არჩევითი, არამედ ასოცირებული იქნება. ასოცირებული ნიშნავს, რომ მისი წევრები იქნებიან მხარეში შემავალი მუნიციპალიტეტების საკრებულოების წარმომადგენლები. ეს სულ არარაობას ჯობს, თუმცა პირდაპირ, მოსახლეობის მიერ პარტიული პროპორციული სისტემით არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანო გაცილებით აჯობებდა. წარმომადგენლობითი ორგანო თავისი არსით პოლიტიკური ორგანოა, მასში პოლიტიკურ პარტიებს წარმომადგენლები უნდა ჰყავდეს და ასეთი მნიშვნელოვანი ორგანო მოსახლეობის მიერ უნდა იყოს არჩეული. ამას არა მხოლოდ თვითმმართველობის განვითარების, არამედ პარტიული სისტემების განვითარების მხრივაც დიდი მნიშვნელობა აქვს. ვიმედოვნებ, რომ თუ 2014 წლისთვის არა, მომავალში მაინც ეს საკითხი უფრო აქტიურად დადგება დღის წესრიგში და სამხარეო დონეზე თვითმმართველობის ელემენტები კი არა, რეალური თვითმმართველობა გვექნება.

კომპეტენციათა ადეკვატური განაწილება

„რაც სახელმწიფოს საერთო ვითარებას არ შეადგენს, იგი თვითმმართველობის უცილო კუთვნილებაა. თვითმმართველობა თავის ადგილას ყოველი შინაურის საქმის გამგებელია და მეოხე“

ილია ჭავჭავაძე, ცხოვრება და კანონი, 1877 წ

ადგილობრივი თვითმმართველობა საქართველოს კონსტიტუციითა და ევროპული ქარტიის მიხედვით, მარტივად რომ ვთქვათ, ასე განიმარტება: მოქალაქეების მიერ ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების გადაწყვეტა საკუთარი პასუხისმგებლობით. 

რა შეიძლება იყოს ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხი საქართველოში არსებულ დასახლებათა უმრავლესობაში, სოფელი იქნება ეს თუ ქალაქი: გზა, წყალი, ელექტროენერგია, გაზიფიკაცია, დასუფთავება. სკოლა, სოფლის ექიმი, საბავშვო ბაღი, სოფლის მეურნეობა. თითქოს მარტივია, თვითმმართველობის ფუნქციები სწორედ ამ პრობლემათა გადაწყვეტისკენ უნდა იყოს მიმართული, მაგრამ ასე არ ხდება. სულაც, პირიქითაა. სკოლა სოფელს არ ეკუთვნის, განათლების სამინისტროს დაქვემდებარებაშია, იგივე ეხება ამბულატორიას - ის ჯანდაცვის სამინისტროს ეკუთვნის. წყლის მიწოდებაზე პასუხისმგებელი საქართველოს სოფლების უმრავლესობაში საქართველოს წყალმომარაგების კომპანიაა, ელექტროენერგიისა და გაზიფიკაციის საკითხებში თვითმმართველობას არანაირი კომპეტენციები არ გააჩნია და ა. შ.

მაგალითად წყალმომარაგება ავიღოთ. უცნაურია, რომ მთელი ქვეყნის მასშტაბით, მიუხედავად გეოგრაფიისა, მოსახლეობის რაოდენობისა, სიმჭიდროვისა, წყლის მოხმარების საჭიროებისა, წყლის მიწოდებაზე ერთი სახელმწიფო კომპანიაა პასუხისმგებელი. მაშინ როცა სამხედრო გაწვევა, რაც თავისი არსით სახელმწიფო ფუნქციაა, თვითმმართველობებზეა დელეგირებული. ალბათ სწორედ ამის ბრალია, რომ თითქმის მთელი ქვეყნის მოსახლეობისთვის წყალმომარაგება დღემდე პრობლემას წარმოადგენს.

შესაბამისად, მოქმედი სისტემის ერთ-ერთ მთავარ ხინჯს წარმოადგენს ის, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობა არ არის პასუხისმგებელი იმ პრობლემების მოგვარებაზე, რაც თავისი არსით ადგილობრივი მნიშვნელობისაა. სწორედ ამიტომ თვითმმართველობის რეფორმის ამოსავალი კომპეტენციათა ადეკვატური გამიჯვნა უნდა იყოს. თუ სახელმწიფო დეცენტრალიზაციისკენ ნაბიჯს გადადგმას აპირებს, ეს ნაბიჯი პირველი დონის თვითმმართველი ერთეულისთვის ისეთი უფლებამოსილებების მინიჭება უნდა იყოს, რაც თავისი არსებით ადგილობრივია. 

რატომღაც კომპეტენციათა განაწილებას სამთავრობო სტრატეგიაში ნაკლები ყურადღება აქვს დათმობილი. არადა აზრი არ აქვს მსჯელობას, როგორი იქნება თვითმმართველობა ადმინისტრაციულად მოწყობილი - იქნება მსხვილი თუ მცირე ზომის მუნიციპალიტეტები, იქნებიან ისინი შერეულნი თუ დაიყოფიან დასახლების ურბანულობის მიხედვით - თუკი არ მოხდა მთავარი: არსებითად ადგილობრივი მნიშვნელობის კომპეტენციების გადაცემა ადგილობრივი თვითმმართველობებისთვის. 

თვითმმართველობის უფლებამოსილებებში, ჩემი აზრით, აუცილებლად უნდა შევიდეს ამჟამად სახელმწიფო ხელისუფლების უფლებამოსილებას მიკუთვნებული ზოგიერთი სფერო, როგორებიცაა კომუნალური მომსახურებები, სასოფლო ამბულატორიების მართვა, ადმინისტრაციული და ფინანსური უფლებამოსილებები ზოგადი განათლების სფეროში და სხვ. 

გარდა ამისა, არსებობს რიგი საკითხებისა, რომელთა გადაწყვეტა ერთი მხრივ ადგილობრივ თვითმმართველობას არ შეუძლია ფინანსური, ადამიანური რესურსების უკმარობის თუ სხვა მიზეზის გამო, ხოლო მეორე მხრივ ცენტრალური ხელისუფლება არაეფექტიანად ახორციელებს. ასეთი უფლებამოსილებები შუა რგოლის, რეგიონული დონის თვითმმართველობას უნდა მიენიჭოს. ასეთი უფლებამოსილებები, ჩემი აზრით, შეიძლება იყოს ნარჩენების გადამუშავება, ტყის და წყლის რესურსების მართვა, სტიქიური უბედურებების პრევენცია, ქარსაფარი ზოლები, რეგიონული მნიშვნელობის გზები, კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა, რეგიონული განვითარების სოციალურ-ეკონომიკური გეგმები, კურორტების მართვა, ტურიზმი, სოფლის მეურნეობის პოლიტიკა და სხვ.

კომპეტენციათა დეცენტრალიზაცია სავარაუდოდ დღის წესრიგში დააყენებს რიგი სახელმწიფო დაწესებულებების რეორგანიზაციის ან თუნდაც გაუქმების საკითხს. ეს ის გარდაუვალი ხარკია, რაც სახელმწიფომ რეალური თვითმმართველობის სასარგებლოდ უნდა გაიღოს. 

ბუნებრივია, ყოველივე ამას დასჭირდება შესაბამისი ფინანსები, თუმცა ფისკალური დეცენტრალიზაცია ცალკე განხილვის თემაა.

ფუნქციების შესაბამისი შესაძლებლობები

„მუნიციპალური ავტონომია ფინანსურ და ფისკალურ ავტონომიაზეა აგებული … მუნიციპალურ გადასახადებს საშემოსავლო გადასახადების ერთი მესამედი მიაქვს უშუალოდ გადასახადების გადამხდელებისგან. ამგვარად, მუნიციპალურ ხელისუფლებას „საკუთარი ფული" აქვს, რაც ადგილობრივი სახელმწიფო სამსახურების ხარჯებზე მიდის და რასაც გადასახადების გადამხდელები აკონტროლებენ, რომლებიც იგივე მომხმარებლები და ამომრჩევლები არიან.“

შვეიცარიული მოდელი

ადგილობრივი მმართველობა, ღია დემოკრატია და საგადასახადო კონკურენცია შვეიცარიაში

რობერტ ნეფი

ციტირებულია წიგნიდან რეფორმები და თავისუფლება, 2007, ახალი ეკონომიკური სკოლა - საქართველო

2006 წელს, როცა თვითმმართველობის რეფორმა ხორციელდებოდა, ერთ-ერთი ძირითადი არგუმენტი, რაც მაშინდელი რეფორმის სასარგებლოდ ისმოდა, თვითმმართველობების ფინანსური თვითკმარობის მიღწევის შესაძლებლობა იყო. 2002 წლის მოწვევის თვითმმართველი ერთეულები თვითკმარები არ იყვნენ. მათ მიზერული ბიუჯეტი გააჩნდათ. მაშინდელი რეფორმის მომხრეთა მთავარი არგუმენტი სწორედ ეს იყო: გამხსხვილებულ თვითმმართველ ერთეულებს ბიუჯეტიც „მსხვილი“ უნდა ჰქონოდათ. ეს ერთადერთი წონადი არგუმენტი იყო და ის თითქოს გამოდგებოდა თვითმმართველობის მოქალაქეებისაგან დაშორების კომპენსაციად.

2006 წლისა და 2010 წლის მოწვევის საკრებულოების მუშაობამ პრაქტიკულად დაგვანახა, რომ თვითმმართველობა მოსახლეობას მართლაც დაშორდა, ფინანსური „გამსხვილება“ კი არ მომხდარა, რეფორმას შედეგად თვითმმართველობების ფინანსური დამოუკიდებლობის ზრდა არ მოჰყოლია. 

მეტიც, თვითმმართველობის საკუთარი შემოსავლები არათუ არ გაიზარდა, არამედ შემცირდა. საშემოსავლო გადასახადიც, რომელიც 2007 წლამდე ადგილობრივ ბიუჯეტებში ირიცხებოდა, სახელმწიფო ბიუჯეტისკენ მიემართა. 2010 წლის მონაცემებით საქართველოს ნაერთ ბიუჯეტში ადგილობრივი შემოსავლების წილი მხოლოდ 2,5 პროცენტი იყო. 

თვითმმართველობები მთლიანად გახდნენ დამოკიდებულები სახელმწიფო ბიუჯეტიდან მიღებულ გამოთანაბრებით, მიზნობრივ თუ სპეციალურ ტრანსფერებზე. ადგილობრივი ბიუჯეტების მონაცემები აჩვენებს, რომ ეს ტრანსფერები საარჩევნო წლებში მეტი იყო, ვიდრე არასაარჩევნო წლებში. გამოთანაბრებითი ტრანსფერის არსი ისაა, რომ შედარებით ნაკლები შემოსავლების მქონე თვითმმართველი ერთეულები შედარებით მეტი შემოსავლის მქონე ერთეულებს გაუთანაბროს. მოქმედი სისტემა კი ისეთია, რომ ყველა მუნიციპალიტეტი არის ამ ტრანსფერის მიმღები.

ბუნებრივია, ადგილობრივ თვითმმართველობას საკუთარი ფუნქციების შესასრულებლად შესაბამისი ფინანსები სჭირდება. მითუმეტეს დასჭირდება შესასრულებლად იმ გაზრდილი უფლებამოსილებებისა, რაც წინა ნაწილშია აღწერილი. არსებული სისტემა კი არ იძლევა საშუალებას, რომ თვითმმართველობამ მოქალაქეებს ადეკვატური სერვისები შესთავაზოს. შესაბამისად, აუცილებელია ფუნდამენტური ცვლილებები ფინანსებისა და ქონების განაწილებაში.

სწორედ ამიტომ ვფიქრობ რომ აუცილებელია განხორციელება დეცენტრალიზაციის სტრატეგიაში გათვალისწინებული საგადასახადო შემოსავლების ახალ განაწილებისა. სიახლე გულისხმობს, რომ საშემოსავლო და მოგების გადასახადები გახდებიან ზიარი გადასახადები, რომელთაგან საშემოსავლო გადასახადი ჩაირიცხება ადგილობრივსა და სამხარეო ბიუჯეტში, ხოლო მოგების გადასახადი სამხარეო და სახელმწიფო ბიუჯეტში.

საშემოსავლო გადასახადის „დაბრუნება“ ადგილობრივი თვითმმართველობისკენ სწორი გადაწყვეტილებაა. ადამიანები კონკრეტულ დასახლებებში ცხოვრობენ, საჯარო სერვისებს კონკრეტულ დასახლებებში იღებენ და კონკრეტულ დასახლებაში არსებული პრობლემები აწუხებთ, კონკრეტულ დასახლებაშივე გამოიმუშავებენ საკუთარ გასამრჯელოს, შესაბამისად საშემოსავლო გადასახადი ადგილობრივი შინაარსისაა და სრულიად გამართლებულია მისი მიმართვა ადგილობრივი თვითმმართველობის ბიუჯეტებისკენ.

მეორე მნიშვნელოვანი საკითხი ადგილობრივი და რეგიონული ერთეულებისთვის ქონების გადაცემაა. ეს საკითხი ერთხელ და საბოლოდ უნდა მოგვარდეს. მიუხედავად ჯერ კიდევ 2005 წლიდან არსებული საკანონმდებლო ბაზისა, მუნიციპალიტეტების ტერიტორიაზე არსებული უძრავი ქონების დიდი ნაწილის მესაკუთრე კვლავ სახელმწიფოა. პარადოქსულია, მაგრამ ქალაქ ოზურგეთში ისეთი შენობები, როგორიცაა კინოთეატრი ან მუზეუმი სახელმწიფო ხელისუფლების კუთვნილებაა. ადგილობრივი ქონების მართვა თვითმმართველობის შემოსავლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილად უნდა იქცეს. 

ბუნებრივია, თვითმმართველობის შემოსავლების წყაროები ამით არ უნდა შემოიფარგლებოდეს და ეს ფუნქცია კვლავ უნდა შეასრულონ ქონებისა და სათამაშო ბიზნესის გადასახადებმა (სათამაშო ბიზნესის გადასახადს კანონის ენაზე მოსაკრებელი ეწოდება, თავისი არსით კი - გადასახადია) სხვადასხვა მოსაკრებლებმა და ტრანსფერებმა, მათ შორის გამოთანაბრებითმა ტრანსფერებმა, რომლის გამოანგარიშების წესი უნდა შეიცვალოს და მართლაც გამოთანაბრებისკენ იყოს მიმართული.

სტრატეგიაში დასახული მიზანი, რომ 2017 წლისთვის თვითმმართველობის ფინანსები საჯარო ფინანსების 33%-ს შეადგენდეს, საკმაოდ ამბიციურია, თუმცა აუცილებელი რეალური თვითმმართველობის დასამკვიდრებლად.

ყოველივე ამის გათვალისწინება აუცილებელია რეალური თვითმმართველობის დამკვიდრებისთვის. შესაბამისი პოლიტიკური პასუხისმგებლობის, ადმინისტრაციული ბერკეტებისა და ფინანსური რესურსების გარეშე ადგილობრივი თვითმმართველობა  არ იარსებებს და ის ისევ მხოლოდ ქაღალდზე არსებული იქნება.