ამხანაგობები გურიაში

დღეს, როცა ადგილობრივი ინიციატივა ნებისმიერი ტიპის საქმეში იშვიათობას წარმოადგენს და როცა რამდენიმე ადამიანის ძალისხმევის გაერთიანება და ორგანიზება როგორც სამოქალაქო, ისე კომერციული მიზნებით იშვითად და ისიც მხოლოდ გარე ფაქტორების მიერ წახალისების (სახელმწიფო, დონორი ორგანიზაციები) შემთხვევაში ხდება, საინტერესო იქნება იმ მაგალითების გახსენება, რომლებიც თედო სახოკიას აქვს აღწერილი თავის „მოგზაურობებში“. ესაა ოთხი მაგალითი ამხანაგობისა, ანუ კომერციული მიზნით შექმნილი გაერთიანებებისა, რომლებიც დღეს ბიზნეს-ასოციაციებს ან კოოპერატივებთან შეიძლება მივამსგავსოთ

მეეტლეთა ამხანაგობა

1880-იანი წლებიდან საჭირ-ბოროტო საქმე გახდა ნატანებიდან ოზურგეთამდე მგზავრობის მოწესრიგება. მოგეხსენებათ, ოზურგეთში რკინიგზა მხოლოდ 1924 წელს შევიდა. მანამდე კი ქალაქის უახლოესი რკინიგზის სადგური ნატანები იყო. იქიდან ან იქამდე მგზავრს ეტლით ან დილიჟანსით უნდა ემგზავრა.

მეეტლეთა თავგასულობას ზღვარი არ ჰქონდა, უნდოდა წაიყვანდა მგზავრს, უნდოდა -არა, უნდოდა, თუმანს გადაახდევინებდა. დამშლელი არ ჰყავდა. ეს განსაკუთრებით ტვირთად აწვებოდა ვაჭრებს.

ზოგიერთმა მეეტლემ გადაწყვიტა ამხანაგობის დაარსება. ჩამოაყალიბეს „გურულ მეეტლეთა ამხანაგობა“, რომელსაც შემოკლებით კამპანიას ეძახდნენ. ეს იყო პირველი ამხანაგობა გურიაში.

წილის ფული თითოეული წევრისთვის 20 მანეთი დანიშნეს. დაადგინეს მგზავრობის საფასური: კაცზე 10 შაური ეტლით, ხოლო ექვსი შაური დილიჟნით მგზავრობისას. ოპონენტები ამბობდნენ ამხანაგობა წააგებსო, მაგრამ ზარალის ნაცვლად ამხანაგობამ ორნაირად მოიგო: ერთი ახეირა პაის პატრონები, რომელთა რიცხვი დღითიდღე იზრდებოდა, მეორე მხრვივ მგზავრს გაუიაფა და გაუადვილა მგზავრობა.

მეეტლეთა ამხანაგობა საქველმოქმედო საქმიანობასაც ეწეოდა. 1890 წელს კრებამ გადაწყვიტა, რომ ყოველწლიურად 120 მანეთი (8600 ლარი) შეეწირა ოზურგეთის ქალთა სკოლისთვის.

1895 წელს ამხანაგობას უკვე 250 წევრი ჰყავდა, ამხანაგობა ისე გაძლიერდა, რომ ქალაქში შეიძინა 2000 კვადრატული მეტრი მიწის ნაკვეთი, დაიქირავა კვალიფიციური ოსტატები და პატარა საწარმო ააგო, სადაც შეიძლებოდა როგორც ძველი ეტლის შეკეთება, ასევე ახლის დამზადება.

ასე აღწერდა ნინო ნაკაშიძე ოზურგეთის მეეტლეთა ამხანაგობას

„მაღაზიების წინ ქუჩის ორივე მხარეს ქვაფენილზე დადიოდა სავაჭროდ და სასეირნოდ მოსული ხალხი. შუაზე კი მოემართებოდა მოკენჭილი სუფთა ქუჩა ურმების, ომნიბუსების და ეტლების სასიარულოდ, იქით და აქეთ ქუჩის პირას მირაკრაკებდა გაყვანილ თხრილებში ბაზრის წყალი და ცლიდა ბაზარს ნაგვისა და ჭუჭყისაგან... ქუჩა მუდამ სუფთად გამოიყურებოდა. დუქნების ბოლოს გამართული იყო ეტლებისა და დილიჟანსების დასაქირავებელი კანტორა, რომელიც დაარსებული იყო ამხანაგობის მიერ რაჟდენ წუწუნავას ხელმძღვანელობით.

ოზურგეთის ამხანაგობას ჰყავდა ეტლები და დილიჟანსები სადგურ ანტანებამდის მიმავალი მგზავრებისთვის. ერთი ადგილი ეტლში და დილიჟანსში 10 შაური ღირდა. ეს დიდი შეღავათი იყო, რადგანაც მაშინ ნატანებიდან ოზურგეთამდე ტრანსპორტი არ დადიოდა, 18 ვერსის გავლა ფეხით უხდებოდა კაცს. კერძო ეტლით სიარული ძალიან ძვირი ჯდებოდა. ამიტომ ხალხი მადლობელი იყო რაჟდენის, რომელიც სულ მუდამ ტრიალებდა თავის კანტორაში.“

სავაჭრო-სამრეწველო ამხანაგობა „შუამავალი“

გურიაში აბრეშუმის ჭია ყოველთვის კარგად ხარობდა, დიდძალი აბრეშუმის მოწევა შეიძლებოდა, მაგრამ ამით გურია ვერ სარგებლობდა. გურიაში ნაქსოვი აბრეშუმი ადგილობრივ ბაზარს არ სცილდებოდა და არც აქაურების მიერ ტლანქად ამოღებულ ძაფს ჰქონდა გასავალი.

ჩარჩები გურულებისგან მარტო აბრეშუმის ჭიის პარკს ყიდულობდნენ. ფუთ პარკში 4-5 მანეთს იძელოდნენ და 5 თუმნად ყიდდნენ. ე.ი. მწარმოებელი ჯერდებოდა იმის მეათედს, რასაც გადამყიდველი იღებდა

სწორედ აბრეშუმის პარკის შესყიდვა გაიხადა პრიორიტეტად გურიის სავაჭრო-სამრეწველო ამხანაგობა „შუამავალმა“, რომელიც 1893 წელს დაარსდა კონსტანტინე თავართქილაძის, იაგორ თაყაიშვილისა, ვასილ ხუნდაძის თაოსნობით. ხუნდაძე შემდგომში ქალაქ ოზურგეთის თავიც იყო. ამხანაგობას კონსტანტინე თავართქილაძე ხელმძღვანელობდა, მის შემდეგ კი სოლომონ ჭეიშვილი.

ამხანაგობას მიზნად ჰქონდა გურიაში მეაბრეშუმეობის გავრცელება და წარმოების განვითარება, რათა აბრეშუმი არა როგორც ნედლეულის, არამედ მზა ნაწარმის სახით გაყიდულიყო და ფული გურიაშივე დატრიალებულიყო. მოგების 30% ქველმოქმედებას უნდა მოხმარებოდა.

ამხანაგობამ დააწესა საწევრო ერთი თუმანი. თავიდან მხოლოდ 500 მანეთი შეგროვდა, რაც საკმარისი არ იყო. ამხანაგობამ საქმის დასაწყებად ისესხა 8000 მანეთი და მოქმედება დაიწყო დაბა ლანჩხუთიდან, სადაც თავს იყრიდნენ აბრეშუმის პარკის მყიდველები. ამხანაგობამ დიდი წინააღმდეგობა გაუწია ჩარჩ ვაჭრებს და დაიწყო პირდაპირ მოსახლეობისგან აბრეშუმის პარკის შესყიდვა.

პირველ წელიწადსვე ამხანაგობამ აბრეშუმის პარკის ფასი ერთი-ორად ასწია. ფუთი პარკის ფასი 4-5 მანეთიდან 10 მანეთამდე გაიზარდა. ჩარჩი იძულებული იყო ამ ფასად ეყიდა პარკი. ამით ისარგებლა გლეხმაც და ამხანაგობამაც, რომელსაც პირველივე წელიწადს 1300 მანეთი მოგება დარჩა. პირველივე წლის წარმატების შემდეგ „შუამავალმა“ ლანჩხუთში გახსნა სახელოსნო აბრეშუმის ძაფის ამოსართავად, გამოიწერა მანქანები ხონის მეაბრეშუმეობის ამხანაგობისგან და სოფლის ქალებს წმინდა ძაფის ამოღება შეასწავლა, ასევე გახსნა ძაფსახვევი სახელოსნო და სკოლა დვაბზუში, სადაც დავით მამულაიშვილმა შესწირა მიწა „შუამავალს“. დვაბზუს სახელოსნოში 30-40 ქალი სწავლობდა და მუშაობდა. მეორე წლისთვის „შუამავალმა“ 4000 მანეთის საღი თესლი უფასოდ დაურიგა ხელმოკლე სოფლელებს. შემდეგ წელს შუამავალმა 16 000 მანეთის პარკი იყიდა, გაუშვა ფარდულებში და დამზადებული ფუთი 43 მანეთად გაყიდა. სუფთა მოგება 4000 მანეთი დარჩა.

გარდა აბრეშუმისა, „შუამავალმა“ დაიწყო გლეხებისგან თაფლის, თაფლის სანთლის, ვაშლის, მსხლის, ბროწეულისა და თხილის შესყიდვა და იქაც ასწია ფასები. თუ თხილის ფასი წინა წლებში ფუთი მაქსიმუმ ექვსი აბაზი იყო, შუამავალი 13 აბაზად ყიდულობდა, თაფლის სანთლის ფასი 16-18 მანეთიდან 22 მანეთზე ასწია. „შუამავალმა“ თხილი 2200 მანეთისა იყიდა, ვაშლი, მსხალი და ბროწეული 2400 მანეთისა, სანთელი 1200 მანეთისა, თაფლი 1600 მანეთისა. ყოველივე ეს ამხანაგობას რუსეთის ქაალაქებში გაჰქონდა.

„შუამავალს“ პარკი გაჰქონდა მარსელში. იქ იყო მისი ძირითადი საწყობი. 1900 წელს მარსელის საწყობში შუამავალს 184 ათასი კილო პარკი ჰქონდა დასაწყობებული. ყვითელი პარკის ფასი 8 ფრანკი, ხოლო თეთრისა - 7,5 ფრანკი იყო. 1901 წლის აპრილისთვის მარსელის საწყობში 647 ათასი კილო პარკი იყო.

„შუამავალს“ მოწინააღმდეგეებიც ჰყავდა. მაგ ალექსანდრე თოიძე, რომელიც თბილისში შუამავლის აგენტად შეარჩიეს, არ დასთანხმდა ამ  პოზიციას, რადგან მისი აზრით ვაჭრები  ოზურგეთის მაზრაში პრობლემას არ ქმინდნენ და საჭირო იო არა სავაჭრო, არამედ საექსპორტო ამხანაგობის დაარსება. (მისი წერილი). მისმა უარმა გამოიწვია პოლემიკა ალექსანდრე თოიძესა და კონსტანტინე თავართქილაძეს შორის გაზეთების ფურცლებზე.  (ივერია 1895, N226 და ივერია 1895, N227).

„შუამავალმა“ გურიაში მეაბრეშუმეობა მომგებიან საქმედ აქცია. 1895-დან 1898 წლამდე ამხანაგობის წევრთა რიცხვი 200-დან 500-მდე გაიზარდა. 1897-1902 წლები დიდი მოგების წლები იყო. 1897 წელს „შუამავლის“ სამეგრელოს განყოფილებაც დაარსდა. 1899 წელს ამხანაგობის ბრუნვა 152 ათასი მანეთი იყო, წმინდა მოგება 7555,69 მანეთი. თითოეულ წევრს, რომელსაც 20 მანეთიანი პაი ჰქონდა, მოგება 7-8 მანეთი უწევდა, მაგრამ ამხანაგობამ დაადგინა მხოლოდ 12% მოგება გამოეტანათ და დანარჩენი საბრუნავ თანხად დაეტოვებინათ.  მოგების 20% სარეზერვოდ, ხოლო 20% საქველმოქმედოდ იქნა გადადებული. ამხანაგობამ ასევე დაადგინა ლანჩხუთში გაეხსნათ ისეთივე სახელოსნო, როგორიც დვაბზუში მოქმედებდა. 1903 წლისთვის ამხანაგობის მუშაობა შეწყდა. მიზეზი მმართველების არაკომპეტენტურობა იყო.

შემნახველ-გამსესხებელი ამხანაგობა

ეს უკანასკნელი ამხანაგობა სახოკიას ცნობით არც ისე წარმატებული იყო. წარუმატებლობის ძირითადი მიზეზი  მენეჯმენტის გაუმართაობა ყოფილა. სახოკია წერდა, ამხანაგობის მმართველობა ერთსა და იმავე ხალხს ჩაუვარდა ხელში და გამგეობის და სარევიზიო კომისიის წევრობაც კი არ იყო გამიჯნულიო. ამხანაგობის მუშაობა ისე ჩავარდა, რომ მოსახლეობამაც კი არ იცოდა თუ საკრედიტო საზოგადოება არსებობდა ოზურგეთში.

ლანჩხუთის სამეურნეო საზოგადოება

საზოგადოება დაარსდა 1913 წელს. მისი მიზანი იყო სოფლად მოეწვია ნასწავლი აგრონომები და ინსტრუქტორები, რომლებიც ლექციებს წაიკითხავდნენ და პრაქტიკულ გაკვეთილებს ჩაატარებდნენ.

ცენტრალური წიგნის მაღაზია

მაღაზია საამხანაგო წესით გაიხსნა. ამ ამხანაგობის წევრები უმეტესად მასწავლებელნი იყვნენ.  ყოველი წევრი იხდიდა თითო თუმანს. ამხანაგობის მიზანი იყო გურიის სკოლების, წიგნსაცავების, სასოფლო კანცელარიების მომარაგება ყოველგვარი სახელმძღვანელო და საკითხავი წიგნებით, საკანცელარიო ნივთებით. ამხანაგობას ერთი მხრივ სურდა გაეადვილებინა დასახელებული ნივთების შეძენა და მეორე მხრივ, ეს ნივთები შედარებით იაფად უნდა მიეწოდენინა მუშტარისთვის. ამ მხირვ გურია დიდ გაჭირვებაში იყო. თუ რვეული თბილისში ორ კაპიკად იყიდებოდა, გურიაში ის შაური ან მეტიც ღირდა. უბრალო წიგნი თბილისიდან უნდა გამოეწერა ადამიანს. ეს ერთი მხრივ დამატებითი ხარჯი იყო ფოსტის მომსახურების გამო, მეორე მხრივ ერთი თვე მაინც აგვიანდებოდა წიგნის ჩამოსვლას. ამხანაგობის დამაარსებლებმა კი გადაწყვიტეს, პირდაპირ თბილისთან და რუსეთის მექარხნეებთან დაეჭირათ საქმე და შუამავლის გარეშე იქიდან დაებარებინათ მასალა, რომ თვითონაც იაფად გამოსულიყვნენ და მუშტარისთვისაც მცირედი გასამრჯელო გამოერთმიათ.

მასალები თედო სახოკიას წიგნიდან „მოგზაურობანი“