კოლექტივიზაცია ოზურგეთის მაზრაში

კოლექტივიზაცია ოზურგეთის მაზრაში

შთაბეჭდილებანი

ფილიპე მახარაძის წერილი, გაზეთი „კომუნისტი“ N65, 1930 წელი

    ამ ხანებში მე მომიხდა ოზურგეთის მაზრაში ყოფნა ორჯერ. პირველად დავყავი იქ სამი დღე (თებერვლის 17-20 რიცხვებში) ხოლო მეორედ რვა დღე (მარტის 8-15 რიცხვებში). იქ ყოფნის დროსმე ვინახულე როგორც მთლიანი კოლექტივიზაციის რაიონები, ისე ის რაიონებიც, სადაც მთლიანი კოლექტივიზაცია არ ტარდება, არამედ მიმდინარეობს ჩვეულებრივი კოლმეურნეობრივი მშენებლობა. ყველგან, სადაც კი მოვხვდი, გაიმართა ფართო საუბარი გლეხკაცობასთან. საუბარი ეხებოდა განსაკუთრებით მთლიანი კოლექტივიზაციის საკითხებს.

    მე მინდა ამ წერილში გავაცნო მკითხველებს ის შთაბეჭდილება, რომელიც მე მივიღე გურიაში კოლექტივიზაციის საქმესთან საკმარისად ახლო გაცნობის შემდეგ. ლაპარაკია კოლექტივიზაციის პირველ ნაბიჯებზე, პირველ ცდებზე. ამ პირველმა ნაბიჯებმა უნდა განსაზღვრონ შემდეგში კოლექტივიზაციის მსვლელობა, მისი შეფერხება თუ წარმატება, ე.ი. მისი განვითარების ნელი თუ სწრაფი ტემპი.

    თავისთავად იგულისხმება, თუ რამდენად საინტერესოა მთლიანი კოლექტივიზაციის ეს პირველი ნაბიჯები კერძოდ გურიაში, მიუხედავად იმ შეცდომებისა და დეფექტებისა, რასაც იქაც ჰქონდა და აქვს ადგილი და რის სრულებით თავიდან აცილება პირველ ხანებში მაინც შეუძლებელი იყო.

    ოზურგეთის მაზრაში ამჟამად არსებობს დაახლოვებით 40-41 თემი. აქედან 18 თემში ტარდება მთლიანი კოლექტივიზაცია. ეს თემები შემდეგია: ნიგოითი, ლანჩხუთი, შუხუთი, ჩიბათი, ლესაჭინათი, ჯურუყვეთი, ნიგვზიანი, ნინოშვილი, ჯუმათი, ჩოჩხათი, სუფსა, ნატანები, გურიანთა, სილაური, ძიმითი, მამათი, აცანა და ნაგომარი. გარდა ამისა, მთლიანი კოლექტივიზაცია ტარდება კიდევ ორ სოფელში: ბუკისციხეში და ზემო ფარცხმაში (ჩოხატაურის რაიონი). უნდა ითქვას, რომ მთლიანი კოლექტივიზაციის თემები გურიაში საერთოდ წარმოადგენენ როგორც ეკონომიურად, ისე მოსახლეობის მხრივაც შედარებით უფრო მძლავრ რაიონებს. ისინი შედარებით უფრო მდიდარია როგორც საყანე (სახნავ-სათესი) მიწებით, ისე ჩაის, მანდარინის, ლიმონის, რამის და სხვა მაღალი კულტურებისათვის გამოსადეგი მიწებითაც. ყველა ეს პირობები, რა თქმა უნდა, საკმარისად ხელსაყრელ ნიადაგს ქმნიან სოფლის მეურნეობის კოლექტივიზაციისათვის; ამიტომ ამ რაიონების გადასვლა პირველ რიგში მთლიან კოლექტივიზაციაზე მიზანშეწონილად უნდა ჩაითვალოს. მთლიანი კოლექტივიზაციის თემებიდან მე ვერ ვინახულე მხოლოდ სამი: ნიგვზიანი, ნინოშვილი და ჯუმათი. სამაგიეროდ მე ვინახულე შემდეგი თემები არა მთლიანი კოლექტივიზაციისა: ჩოხატაური, ხიდისთავი, ბახვი, ასკანა, დვაბზუ, შემოქმედი და ლიხაური. უნდა ითქვას, რომ ამ უკანასკნელმა თემებმაც კოლექტივიზაციის მხრივ საერთოდ საკმარისად კარგი შთაბეჭდილება მოახდინეს ჩემზე. ზოგიერთი ამათგანი (ლიხაური, შემოქმედი, დვაბზუ) თითქმის მზად არიან მთლიან კოლექტივიზაციაზე გადასასვლელად, ასე რომ მთლიან კოლექტივიზაციის გატარებას თითქმის არც ერთ ამათგანში რაიმე საგრძნობი დაბრკოლება არ შეხვდება. ალბად ბევრს ასეთი ჩემი შთაბეჭდილება ეჩვენება გადამეტებულად და შეფერადებულად, მეც ბევრი ვიფიქრე ამაზე, სანამ ასეთ დასკვნას გამოვიტანდი, მაგრამ ბოლოს მაინც ამ დასკვნაზე გავჩერდი.

    იყო თუ არა ძალდატანება, ან ქონდა თუ არა ადგილი გაუგებრობას და შეცდომებს მთლიან კოლექტივიზაციაზე გადასვლის დროს ოზურგეთის მაზრაში, - უთუოდ შემეკითხებიან მკითხველები. აშკარაა, იყო ერთიც და მეორეც, და გასაკვირიც იქნებოდა, რომ არ ქონებოდა მათ ადგილი. ასე, მაგ. ალაგ-ალაგ ადგილი ჰქონდა მუქარასაც და დაშინებასაც. იყო შემთხვევები, როცა მომხსენებელი ეუბნებოდა კრებას, რომ ვინც კოლექტივში არ შევა და სახნავ-სათეს მიწასთან ერთად არ გააერთიანებს ეზოსაც და არ შეიყვანს კოლექტივში ხარს, ძროხას და სხვა წვრილფეხა საქონელსაც, იგი გადაირიცხება შავსიელთა რიცხვში და როგორც ასეთი კოოპერატივიდან აღარაფერს მიიღებსო. ერთ მომხსენებელს (მიმაგრებულს) კრებაზე განუცხადებია, რომ სულერთია გსურთ თუ არა თქვენ კოლექტივში შესვლა, საბჭოთა ხელისუფლება მაინც შეგიყვანთ თქვენ იმაშიო. იმავე დროს მომხსენებლები მეტის მეტად ჩქარობდნენ, არ აძლევდნენ გლეხებს დროს, რომ დაფიქრებულიყვნენ; მთლიან კოლექტივიზაციაზე გადასვლის შესახებ მოხსენების მოსმენის შემდეგ მაშინვე ხდებოდა ხელების აწევით ასეთი დიდი საკითხის გადაჭრა. იყო დიდი გაურკვევლობა ძროხების და ეზოების გაერთიანების საკითხში, და უკანასკნელ დროს ამას დაერთო კიდევ ლაპარაკი აბრეშუმის კოლექტიურად მოყვანაზე. ამ საკითხებში სულ უაკნასკნელ დრომდე ზოგიერთ ადგილას არ ყოფილა სწორი ხაზი: ადგილობრივი ხელმძღვანელები და მიმაგრებულები ხშირად განაგრძობდნენ ურჩობას და არ ასრულებდნენ ცენტრის და მაზრის ორგანოების დირექტივებს. ეზოების საკითხს განსაკუთრებით ართულებდა ის გარემოება, რომ ალაგ-ალაგ ეზოების ფარგლებში გაშენებულია ისეთი ძვირფასი კულტურა, როგორიც არის, მაგ. ჩაი, მანდარინა, ბამბუკი, თხილი და სხვ., რაც ხშირად მცირე ფართობზედაც შედარებით გვარიან დიდ შემოსავალს იძლევა; ეს ადგილობრივმა ამხანაგებმა დაუშვებლად მიიჩნიეს და ასეთი ეზოების, თუმც ნორმაზე ნაკლებიც, კოლექტივში გადარიცხვა მოინდომეს. ამ ნიადაგზედაც წარმოიშვა გაუგებრობა. გარდა ამისა, როგორც ზევით ვთქვი, უკანასკნელ დროს გაავრცელეს კიდევ ხმა აბრეშუმის მოყვანაც უთუოდ კოლექტიურად უნდა მოეწყოსო . ამ გარემოებამაც, რა თქმა უნდა, გამოიწვია გლეხებში, განსაკუთრებით ქალებში უკმაყოფილება. აბრეშუმის კოლექტიურად მოყვანა სავსებით ადგილობრივ ხელმძღვანელობის „შემოქმედება“ იყო, რადგანაც ასეთი წინადადება მათთვის არავის მიუცია. იყო აგრეთვე სწორი ხაზის, სხვა მრავალი გამრუდება და გადამახინჯებები, მაგრამ ყველაზე აქ აღარ შევჩერდები.

    სიმართლე მოითხოვს ვთქვა, რომ „მემარცხენეობას“, ანუ ყველაფრის დაუყოვნებლივ გაერთიანების სურვილს ოზურგეთის მაზრის სინამდვილეში დიდი გასავალი არ დაურჩა. არა თუ წვრილფეხა საქონელი და ძროხები არ იქნენ გაერთიანებული, არამედ ფაქტიურად ხარ-კამეჩებიც, რომლებიც უნდა გაერთიანებული ყოფილიყვნენ, ზოგჯერ ყოფილ პატრონების ხელში დარჩა. რაც შეეხება აბრეშუმის ჭიის მოყვანის გაერთიანებას, ამაზე ჯერ-ჯერობით მხოლოდ ლაპარაკი იყო, რადგანაც სეზონი აბრეშუმის ჭიის გამოყვანისა ჯერ არ დაწყებულა. განკულაკების ნიადაგზედაც რაიმე შესამჩნევ გადახრებს ადგილი თითქმის არ ჰქონია. რადგანაც ასეთი შემთხვევები შედარებით ძლიერ მცირე იყო. საერთოდ ჩვენ ვხედავთ, რომ გურიაში კოლექტივიზაციის საქმე ნორმალურად მიმდინარეობს. არ ყოფილა შემთხვევა, რომ სადმე კოლექტივიზაციის წინააღმდეგ გამოსულიყვნენ. შეკითხვები და სიტყვიერი გამოსვლები, რასაც ადგილი ჰქონდა გლეხთა კრებებზე გამართულ საუბრების დროს, ეხებოდა უმეტეს ნაწილად პრაქტიკულ საკითხებს: შრომის ორგანიზაციას კოლექტივებში, ხელფასის საკითხს, საექიმო დახმარებას, მიწის მოწყობას, ყანების დათესვის თავის დროზე უზრუნველყოფას, გზების გაყვანას, დავრდომილთა და ქვრივ-ობლების უზრუნველყოფას და სხვადასხვა. კოლექტივიზაციის მოწინააღმდეგენი და მტრები არიან, რა თქმა უნდა, გურიაშიც, მაგრამ ასეთები შეადგენენ შედარებით უმნიშვნელო ჯგუფებს. კოლექტივიზაციის ტალღა დღეს გურიაში იმდენად დიდია, რომ უკმაყოფილო ელემენტები ვერ ბედავენ ამის წინააღმდეგ ხმის ამოღებას.

    როგორ მოხდა ეს? რით აიხსნება კოლექტივიზაციის ასეთი წარმატება გურიაში, გურიის გლეხკაცობაში? უმიზეზოდ არაფერი ხდება. ამასაც აქვს თავისი მიზეზები. სასწაული არ ხდება. ჩვენ ვიცით, რომ გურიის გლეხკაცობამ განვლო დიდი რევოლუციონური სკოლა. 1905 წლის რევოლუციაში იგი თამაშობდა მოწინავე როლს. გურიის გლეხკაცობამ უკვე 1905 წ. რევოლიუციის დროს აუგო წესი თვითმპყრობელობას, სამღვდელოებას და თავად-აზნაურობას. მას აღფრთოვანებდა თავისუფლების, ძმობის და თანასწორობის ლოზუნგები. მისი როლი ამ რევოლიუციაში იმდენად დიდი და ცნობილი შეიქნა, რომ როცა საქართველოს სხვა მაზრის ან რაიონის გლეხებს ეკითხებოდნენ: „რას თხოულობთ თქვენო“, - უკანასკნელები ერთხმად აცხადებდნენ: „ჩვენ ვთხოულობთ იმას, რასაც გურული გლეხები მოითხოვენო“. 1905 წლის რევოლიუცია დამარცხდა, მაგრამ რევოლიუციონური ტრადიციები გურულ გლეხებში დღემდე დარჩა, თუმცა მენშევიკები მუდამჟამ ცდილობდნენ ამ ტრადიციების ჩახშობას. და აი 1905 წლის რევოლიუციის ტრადიციებს ჩვენ ვხედავთ გურულ გლეხებში ახლა, კოლექტივიზაციის ხანაში. ჩემ შეკითხვაზე, როგორ უყურებთ კოლექტივიზაციას, ხომ არ შეგაშინათ ამ ამბავმა-მეთქი, ხშირად ვღებულობდი ასეთ პასუხს: „კოლექტივიზაციამ არამც თუ არ დაგვაშინა, არამედ ჩვენ სწორედ ახლა ვხედავთ 1905 წლის რევოლუციის ლოზუნგების განხორციელებასო. " ამას ამბობდნენ მოხუცი 60-70 წლის გლეხები, კოლექტიურ სამუშაოზე გამოსულნი ბარებით და ნიჩბებით, რაც უდიდეს აღფრთოვანებას იწვევდა ყველაში. ეს უკვე გულისხმობს დიდ შეგნებას, რაც ერთი უპირველესი პირობაა სოფლის მეურნეობის კოლექტივიზაციის განსახორციელებლად. ასეთ პირობებში კოლექტივიზაციას თითო-ოროლა მოწინააღმდეგეც რომ აღმოუჩნდეს, ეს ამ საქმეს ვერას დააკლებს.

    როგორც ვთქვი ზევით, გურიაშიც არიან კოლექტივიზაციის მოწინააღმდეგენი, რომლებიც უთუოდ ფარულ აგიტაციას ეწევიან, რომ სახელი გაუტეხონ ამ დიდ საქმეს. მაგრამ აშკარად გამოსვლას ისინი ვერ ბედავენ, რადგანაც გრძნობენ, რომ გურული გლეხების დიდ უმეტესობაში ისინი ნიადაგს ვერ ჰპოვებენ. ამიტომ კრებებზე, აქა-აქა-იქ ისინი ნიღაბ ამოფარებულნი გამოდიოდნენ. აი მათი გამოსვლის ნიმუშები 1) კოლექტივიზაცია ნამეტანი აჩქარებით ხდება 2) ჯერ ნიადაგი უნდა მომზადებულიყო; 3) კოლექტივის შექმნა შეიძლება მხოლოდ ჩაის დასამუშავებლად; ყანების გაერთიანება კი შეუძლებელიაო. ასეთ საბუთების დარღვევისათვის დიდი თავის ტეხა არ იყო საჭირო. დაეს მით უფრო, რომ თვით გლეხები თავიანთ სიტყვებში ცხადჰყოფდნენ მათ უნიადაგობას. ასე, მაგ. თვით გლეხები უმტკიცებდნენ ამ ვაჟბატონებს, რომ სინამდვილეში ყანების გაერთიანება უკვე ხდება თვით გლეხების ინიციატივით, და არა ძალდატანებით, რომ კოლექტივები ეწყობიან და ვითარდებიან, და მაშასადამე, აქ არავითარ ხელოვნურ აჩქარებაზე ლაპარაკი არ შეიძლება. პირიქით, რამდენიმე თემში განზრახ შეჩერებულია მთლიან კოლექტივიზაციაზე გადასვლა, იმ მოსაზრებით, რომ ამხანად ვერ გაწვდებიან ყველა თემებს ხელმძღვანელობის უზრუნველყოფის მხრივ.

    აქ არ შეიძლება რამდენიმე სიტყვით არ შევჩერდე სოფელ გულიანის (ჩოჩხათის თემი) მაგალითზე. როცა ჩოჩხათის თემში მთლიანი კოლექტივიზაცია ტარდებოდა, სოფ. გულიანის გლეხებს გაუცხადებიათ, რომ ისინი აარსებენ სას.-სამ. კომუნას, რომ ისინი ერთიანდებიან კომუნაში. მივლინებულ ამხანაგს ამაში დაუნახავს კოლექტივიზაციის მტრების მხრით ერთნაირი ოინი კოლექტივიზაციის ჩაშლის მიზნით და ამიტომ მას აეკრძალა კიდეც კომუნის შექმნა. გლეხები დამორჩილებოდნენ, თუმცა კომუნის შექმნისთვის მზადება დიდიხანია ჰქონებიათ. მე განგებ ვინახულე ეს სოფელი, გლეხები, ქალი და კაცი, დიდი პატარა სამუშაოზე იყვნენ ერთად გასული. ჩვენ ყველანი წამოვჯექით იქვე მიწაზე. გაიმართა საუბარი, რომლის დროს სავსებით გამოირკვა, რომ გულიანის გლეხები უკვე რამდენიმე წელიწადია გაერთიანებული არიან კოლექტივში, რომ იმათ კოლექტივს ჯილდოც კი მიუღია ორი ტრაქტორი მეურნეობის სანიმუშოდ დაყენებისათვის, რომ კომუნაზე გადასასვლელად მათ უკვე მოუმზადებიათ ყველა წინასწარი პირობები, რომ აქ არავითარი „ოინი“ არაა, არამედ სრულიად შეგნებული ნებისყოფაა. ასე ფიქრობს და მსჯელობს სოფ. გულიანის მთელი გლეხობა, პარტიულები და უპარტიოები. განა შეიძლება ასეთ პირობებში კომუნიზმის წინააღმდეგ წასვლა? რა თქმა უნდა, არა. ეს იყო, რასაკვირველია, გადაჭარბებული სიფრთხილის შედეგი. შემდეგ მე გადმომცეს, რომ ჩოჩხათის თემში სხვა სოფლებიც ასევე მომზადებული არიან კომუნის შესაქმნელად, მაგრამ ჯერ-ჯერობით თავს იკავებენ და მხოლოდ სასოფლო-სამეურნეო არტელში არიან გაერთიანებულიო.

    ასეთია საერთოდ მდგომარეობა გურიაში კოლექტივიზაციის ფრონტზე. როგორც ვიცით, გურიის გლეხობა საერთოდ დიდი ხანია ეწეოდა საზოგადოებრივი ხასიათის მუშაობას სხვა დარგში. ჯერ კიდევ მეფის დროს გაერთიანებული შრომით, თავისი ნებით იგი გამოდიოდა საზოგადო სამუშაოზე გზების გასაყვანად; ამგვარივე შრომით იგი აგებდა შენობებს სკოლებისთვის, სამკითხველო-წიგნთსაცავებისთვის და სახალხო სახლებისთვის. ამიტომ ყანების დამუშავება გაერთიანებული შრომით, სახნავ-სათესი მიწების და სასოფლო-სამეურნეო იარაღების გაერთიანება მისთვის შედარებით ადვილი გასაგებია. ამიტომ სოფლის მეურნეობის კოლექტივიზაციას იქ მტკიცე ნიადაგი აქვს. 

    არ ვიტყოდი, რომ შეცდომებს და დეფექტებს ადგილი აქაც არ ჰქონდეს, რომ ყველაფერი უკვე გამოსწორებულია და ყველაფერი რიგზეა მოწყობილი. მაგრამ საქმე თანდათან ეწყობა და უმჯობესდება, გაურკვევლობა ჰქრება, პროვოკაციას ნიადაგი ეცლება. შეერთებული მუშაობა გაჩაღებულია. მე ბევრჯერ მქონდა შემთხვევა ასეთი მუშაობა მენახა. ეს მომენტები დაუვიწყარი დარჩება ჩემს მეხსიერებაში. ეს იყო დიდებული სანახაობა. იჭრება და იტეხება საუკუნოების განმავლობაში უხმარი და უვარგისი ადგილები, რაც რამ ეკლნარი და ჯაგნარი არის. აქ უნდა გაშენდეს უმეტეს ნაწილად ჩაის პლანტაციები. ერთი მხრით გაერთიანებული და შეკავშირებული გლეხობის კოლექტივები და მეორე მხრით უზარმაზარი საბჭოთა მეურნეობები. თქვენ ხედავთ, რომ ადამიანი იმარჯვებს ბუნებაზე, სძლევს სტიქიას, სძლევს საუკუნოების განმავლობაში განმტკიცებულ ზნეჩვეულებებს, ძველ ყოფა-ცხოვრებას. ქალი და კაცი, დიდი და პატარა - ყველანი ჩაბმული არიან ამ დიად მუშაობაში. ჩვენ თვალწინ ხდება მართლაც უდიდესი გარდატეხა, უდიდესი რევოლიუცია ვის ძალუძს, ეს არ შეამჩნიოს, ეს არ დაინახოს - მხოლოდ გაქვავებულ ადამიანებს ან ჯიუტობით დაბრმავებულთ. იცვლება დრო, იცვლება ხალხის ზნე-ჩვეულება, ყოფა-ცხოვრება, ფსიხოლოგია. ასეთია ცხოვრების გარდაუვალი კანონი. ის, რაც მე ვნახე გურიაში, მაძლევს საბუთს ვსთქვა, რომ გურიის გლეხობა კოლექტივიზაციის საქმეში წინ მიდის და მე დარწმუნებული ვარ, რომ ამ მოძრაობაში ითამაშებს ისეთსავე როლს, როგორიც მან ითამაშა 1905 წლის რევოლუციონურ მოძრაობაში, მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ იგი უთუოდ გაიმარჯვებს