ევგენი მოროხოვეცი გურიის რესპუბლიკის შესახებ

ნაწყვეტები წიგნიდან Крестьянское движение и социал-демократия в эпоху Первой русской революции (1926)

     1902 წლის მარტში ბათუმის გაფიცვის შემდეგ ბათუმიდან სამშობლოში გასახლებულ იქნა 300-ზე მეტი მუშა, უმეტესწილად გურულები, პატარა გურია (ქუთაისის გუბერნიის ოზურგეთის მაზრა) ამგვარად გაივსო პროპაგანდისტებით და აგიტატორებით, რომლებიც დაუყოვნებლივ შეუდგნენ რევოლუციურ მუშაობას. უფრო ადრე გურიაში მუშაობდნენ ბათუმის ჯგუფთან დაკავშირებული ცალკეული სოციალ-დემოკრატები, რომლებიც გლეხებს შორის ავრცელებდნენ სოციალ-დემოკრატიულ ლიტერატურას და ეწეოდნენ ზეპირ პროპაგანდას. საქმემ მაშინვე მიიღო ფართო მასშტაბი და სოციალ-დემოკრატების ხელში გადავიდა 1901 წელს მოუსავლიანობის გავლენით სტიქიურად დაწყებული გლეხთა მოძრაობის ხელმძღვანელობა. 1902 წლის გაზაფხულზე მთელ რიგ სოფლებში ს. დ. ხელმძღვანელობით ტარდებოდა ღამის კრებები ტყეში, რომლებშიც ასეულობით გლეხი მონაწილეობდა. კრებებზე იმუშავებდნენ მემამულეებისთვის წარსადგენ ეკონომიკურ მოთხოვნებს (საიჯარო ქირის დაწევა, სხვადასხვა გადასახადების გაუქმება), მიიღებოდა გადაწყვეტილებები მოთხოვნების დაკმაყოფილებამდე მემამულეების ბოიკოტის შესახებ, სამღვდელოების სასარგებლო „დრამის ფულის“ გადახდაზე უარის თქმის შესახებ.
    გურიიდან მოძრაობა გადავიდა იმერეთსა და სამეგრელოში (ქუთაისის, ზუგდიდის, სენაკის მაზრები) და ყველგან ვლინდებოდა იმავე ფორმებში. ქუთაისის გუბერნატორ სმაგინის მიერ კაზაკების და ჯარიკაცების მეშვეობით გლეხებთან სასტიკმა ანგარიშსწორებამ გლეხებს თვალსაჩინოდ დაანახა კავშირი „ეკონომიკასა“ და „პოლიტიკას“ შორის, ხოლო მასობრივმა დაპატიმრებებმა (მხოლოდ გურიაში იქნა დაპატიმრებული დაახლოებით 250 გლეხი) დაჭერილი გლეხები ციხის კედლებში შეახვედრა პარტიულ მუშაკებს, მისცა მათ შესაძლებლობა გაევლოთ ასე ვთქვათ სისტემატიური კურსი სოციალ-დემოკრატიული პროპაგანდისა.

---

    1903 წლის მაისში კავკასიის საკავშირო კომიტეტმა გამოუშვა დიდი პროკლამაცია „გურიის გლეხობას“, პროკლამაცია პოპულარული ფორმით გადმოსცემდა სოციალ-დემოკრატიის პროგრამა-მინიმუმს და პროგრამა-მაქსიმუმს, იწვევდა გლეხებს რსდმპ დროშის ქვეშ ქალაქის პროლეტარიატის მხარდამხარ თვითმპყრობელობასთან საბრძოლველად ორგანიზებისთვის, მიუთითებდა ლიბერალური ბურჟუაზიის მიმართ კრიტიკული დამოკიდებულების აუცილებლობაზე, მკვეთრად გმობდა ბრძოლის ტერორისტულ მეთოდებს. ამ პროკლამაციამ დიდ წარმატებას მიაღწია გლეხებს შორის. შახნაზარიანის სიტყვებით გამოშვებული 10 000 ეგზემპლარი სწრაფად გავრცელდა, საჭირო გახდა ახალი გამოცემა, რომელიც დაიბეჭდა 60 000 ტირაჟით და ისიც სწრაფად დარიგდა.

---

    დაარსებიდან მალე (1903 წლის მაისშივე) გურიის კომიტეტმა მოიწვია გურიის სოფლის მუშაკთა I ყრილობა, გლეხების მონაწილეობით, რომელთაგან მომავალში შესაძლოა გამოსულიყვნენ პარტიული მუშაკები. ყრილობაზე განიხილეს „კომუნისტური მანიფესტი“, განხილულ იქნა პარტიის პროგრამა და ტაქტიკა, ტერორის და ორგანიზაციული საკითხები. ამგვარად ყრილობა ნახევრადპროპაგანდისტულ ხასიათს ატარებდა, რაც მისი უჩვეულო შემოადგენლობით აიხსნება. ყრილობაზე მეტი ყურადღება დაეთმო ორგანიზაციულ მუშაობას და შედეგად შემუშავებულ იქნა ორგანიზაციის დეტალური სტრუქტურა. პირველად უჯრედს წარმოადგენდა წრე (10 ადამიანი), იგივე „ათეული“; ყველა ათეულიდან თითო წარმომადგენელი შეადგენდა სასოფლო საზოგადოების ორგანიზაციას; საზოგადოების ორგანიზაციების დელეგატები კი რაიონულს. მთელი გურია დაიყო 5 რაიონად, თითოეულში 5-6 სასოფლო საზოგადოებით. თითოეულ რაიონში დაინიშნა კომიტეტის წარმომადგენელი, რაიონული წარმომადგენლები ინშნავდნენ საკუთარ წარმომადგენელს სასოფლო საზოგადოებაში. პარტიული ორგანიზაციის პარალელურად ყრილობამ შექმნა გლეხთა რევოლუციურ-დემოკრატიული ორგანიზაციები, რომლებიც იმავე გეგმით იყო მოწყობილი და მუშაობდა ს. დ. ხელმძღვანელობით. ტაქტიკის საკითხში ყრილობა მკაცრად შეეწინააღმდეგა გურიაში ძალიან გავრცელებული ტერორისტული აქტებს, ხედავდა რა მათში „მასების რევოლუციური აქტივობის შეუფასებლობას“ და მათ უარყოფით გავლენას კლასობრივი შეგნების გაღვივებასა და მასობრივ ბრძოლაზე.

    ყრილობის შემდეგ კომიტეტი შეუდგა პარტიული წრეების და გლეხთა კომიტეტების ორგანიზებას მთელ გურიაში. თავიდან მუშაობას წრიული ხასიათი ჰქონდა, კომიტეტმა კონსპირაციული მიზნებიდან გამომდინარე უარი თქვა მასობრივი შეკრებებისა და ღია დემონსტრაციების მოწყობაზე, სანამ ახალ შექმნილი ორგანიზაციები არ გაძლიერდებოდა. შემოდგომით მუშაობა გაიშალა, სექტემბერში სხვადასხვა ადგილებში ხდება დიდი მიტინგები, რომლებზეც იკრიბებოდა ასეულობით და ზოგჯერ ათაასობით გლეხი. დაიწყო ძლიერი აგიტაცია წვევამდელ ახალგაზრდობაში გაწვევის პერიოდში დემონსტრაციის მოსაწყობად. 4 ნოემბერს სოფ. ჩოხატაურში გაიმართა წვევამდელთა (70 ადამიანი) დემონსტრაცია წითელი დროშებით და შეძახილებით „ძირს თვითმპყრობელობა“. ჩოხატაურის დემონსტრაციამ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ამიერკავკასიაში. მისი გავლენით შედგა წვევამდელთა ასეთივე გამოსვლები ბათუმში და სიღნაღშიც (ტფილისის გუბ.) კი. ამავდროულად მიმდინარეობდა მემამულეების მშვიდობიანი ბოიკოტი, რაც მათ დათმობებზე წასვლას აიძულებდა.

    1904 წლის 13 იანვარს გურიის კომიტეტმა გამართა გურიის პარტიული მუშაკების II ყრილობა. მასზე განხილული და მიღებული იქნა რსდმპ II ყრილობის პროგრამა. ყრილობის მუშაობაში ცენტრალური ადგილი ეკავა მემამულეებთან და ცარიზმთან ბრძოლის მეთოდების საკითხს; დაიგეგმა მოქმედების შემდეგი პროგრამა 1) სამთავრობო დაწესებულებების, ჩინოვნიკების და სამღვდელოების, ასევე „საზოგადოების სამარცხვინო წევრების“ ბოიკოტი 2) გადასახადების და დრამის ფულის გადახდაზე, ასევე სახელმწიფო, საბატონო და საეკლესიო მოვალეობების შესრულებაზე უარი 3) მემამულეების და სახაზინო მიწების რევოლუციური დაკავება.

    1904 წლის განმავლობაში ყველგან ტარდება მრავალრიცხოვანი კრებები (150-დან 1500 ადამიანამდე), რომლებზეც მიიღება რეზოლუციები მემამულეების და მთავრობის ბოიკოტის შესახებ' მთელ გურიაში ყალიბდება გლეხთა რევოლუციური კომიტეტები. ხელისუფლების ორგანოები, არ ჰქონდათ რა საკმარისი ძალა რევოლუციური მოძრაობის ღიად დასათრგუნად, დროდადრო აწყობდნენ ჩასაფრებებს და სცემდნენ და ესროდნენ უიარაღო გლეხებს. 20 აპრილს სტრაჟნიკების რაზმი ბოქაულ კვაშალის მეთაურობით თავს დაესხა ტყეში სოც-დემ. გლეხების კრებას სოფ. ლანჩხუთთან ახლოს, რა დროსაც მოკლეს გურიაში პოპულარული ორი რევოლუციონერი, კოსტა ჩაჩავა და იოსებ ებრალიძე. მოკლულ რევოლუციონერებს მოუწყვეს ცერემონიული დაკრძალვა, რომელზეც ახლო სოფლებიდან მრავალმა გლეხმა მოიყარა თავი, გაიშალა წითელი დროშა, მღეროდნენ რევოლუციურ სიმღერებს, ს.დ. ორატორები წარმოთქვამდნენ სიტყვებს. პირველი მაისი (ძველი სტილით) გურიაში აღინიშნა შეიარაღებული დემონსტრაციებით, რომლებსაც ზოგან თან ახლდა სისხლიანი შეტაკებები. მაგალითად 2 მაისს 400 გლეხს, რომელიც სოფ. ხიდისთავიდან წითელი დროშებით და რევოლუციური სიმღერებით მიემართებოდა სურებიდან და ჩოხატაურიდან დაძრული  ამხანაგებისკენ, სტრაჟნიკების თავს დაესხნენ და დაახლოებით ასჯერ ესროლეს,  შეტაკების შედეგად დაიჭრა რამდენიმე ადამიანი და მოკვდა ორი ცნობილი მუშა - ესე კალანდაძე და ფოცხიშვილი.

    1904 წლის ნოემბერში, გაწვევის დროს, მოეწყო მიტინგები და დემონსტრაციები (300-დან 4000 ადამიანამდე) ლოზუნგებით „ძირს თვითმპყრობელობა!“ „ძირს მუდმივი ჯარი!“ „გაუმარჯოს სახალხო მილიციას!“; გლეხები უარს აცხადებდნენ წვევამდელების ჩაბარებაზე, ხდებოდა შეტაკებები კაზაკებთან და პოლიციასთან; 10 დეკემბერს ბათუმში მოხდა სისხლიანი შეტაკება ახალწვეულებსა და კაზაკებს შორის, რაც ორ საათს გაგძრელდა.

 

    ---

    1905 წლის 9 იანვრის შემდეგ, როცა მთელი რუსეთი გაფიცვებმა მოიცვა, საქართველოში და განსაკუთრებით გურიაში გლეხთა მოძრაობა ახალი ძალით გაჩაღდა. ყველგან ტარდება მღელვარე მიტინგები, შეიარაღებული დემონსტრაციები, მღვდლებს უკრძალავენ მეფისთვის ლოცვას, მეფის პორტრეტებს ანადგურებენ, სისტემატურად ხდება თანამდებობის პირების დათხოვნა და გადაყენება, იკეტება სოფლის კანცელარიები და სხვა დაწესებულებები, რომლებშიც ანადგურებენ ყველა საქმეს და შემდეგ წვავენ თავად შენობებს. 10 დღეში, 1-დან 10 მარტამდე ოფიციალური ცნობებით ქუთაისის გუბერნიაში დაწვეს 16 სასოფლო კანცელარია მისი საქმეებითურთ.

    18 თებერვალს ოზურგეთის მაზრაში გამოცხადდა საგანგებო მდგომარეობა, რომელიც შემდეგ მთელ ქუთაისის გუბერნიაზე გავრცელდა. სადგ. ნატანებში 8-ათასიანი ჯარით ჩავიდა განსაკუთრებული უფლებამოსილებებით აღჭურვილი გენ. ალიხანოვ-ავარსკი. სანამ შეუდგებოდა რეპრესიებს, კავკასიის დროებითმა მმართველმა გენ. მალამამ ქუთაისის ლიბერალების შუამდგომლობით დაავალა სახელმწიფო მრჩეველ სულთან კრიმ-გირეის „მოსახლეობის საჭიროებების გამორკვევა“. 5-დან 23 მარტამდე სულთან კრიმ-გირეიმ მოიარა გურიის 10 სასოფლო საზოგადოება, სადაც მიმდებარე სოფლებიდან მოსული გლეხების უზარმაზარი მასების თანდასწრებით, იგი გაესაუბრა გლეხებიდან არჩეულ დეპუტატებს. დეპუტატები ყველგან წარუდგენდნენ მას მსგავსი შინაარსის წინასწარ შემუშავებულ მოთხოვნებს. მოვიტან ამ მოთხოვნების შეჯამებას ვ. კალანდაძის და ვ. მხეიძის ბროშურიდან:

    1. ყველა საეკლესიო და სამონასტრო მიწის კონფისკაცია და მათი გადაცემა მშრომელი ხალხის უსასყიდლო სარგებლობაში.
    2. როგორც მემამულეების, ასევე ხაზინის სანადელო მიწების გადაცემა გლეხობის სრულ განკარგულებაში. ეს მიწები უნდა გადაეცეს გლეხებს უსასყიდლოდ, გლეხებისგან აკრეფილი გამოსასყიდები მათ სრულიად უნდა დაუბრუნდეთ
  3. გლეხთა არჩევითი კომიტეტების შემოღება მიწის რეფორმის გასატარებლად. კომიტეტების არჩევნები უნდა იყოს საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი და ფარული.
   4. ყველა ირიბი გადასახადის გაუქმება და პროგრესული საშემოსავლო გადასახადის შემოღება, განსაზღვრულ ნორმაზე ნაკლები შემოსავალი უნდა გათავისუფლდეს ყველანაირი დაბეგვრისგან
  5. წოდებების გაუქმება და კანონის წინაშე სრული თანასწორობის შემოღება. გადაადგილების თავისუფლება და საპასპორტო სისტემის გაუქმება.
  6. თვითმმართველობის ორგანიზებაში მოსახლეობის სრული დამოუკიდებლობა სოფლებში, საზოგადოებებსა და ოკრუგებში
  7. სიტყვის და ბეჭდვის თავისუფლება, შეკრების, გაფიცვების და კავშირების თავისუფლება, სინდისის თავისუფლება
    8. პიროვნების და საცხოვრებლის ხელშეუხებლობა
    9. მოსამართლეების არჩევითობა და ჩინოვნიკების ანგარიშვალდებულება ხალხის წინაშე
    10. მუდმივი არმიის გაუქმება და საყოველთაო შეიარაღების შემოღება
   11. ეკლესიის სახელმწიფოსგან გამოყოფა. სამღვდელოების შენახვა უნდა დაეკისროს მხოლოდ იმ პირებს, კავშირებს და საზოგადოებებს, რომლებსაც სურთ სამღვდელოების მომსახურებით სარგებლობა
   2. საერო სკოლები. სამღვდელოების ჩამოცილება განათლების და ახალგაზრდობის აღზრდისგან
   13. 16 წლის ასაკამდე ორივე სქესის ბავშვებისთვის სავალდებულო, საყოველთაო და უფასო განათლება.[4]
    14. დამფუძნებელი კრების მოწვევას საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი და ფარული კენჭისყრის საფუძველზე, სქესის, ეროვნების და სარწმუნოების განურჩევლად
  15. პოლიტკურ საქმეებზე და მემამულეებთან და სამღვდელობასთან გლეხობის ბრძოლისთვის ყველა დაპატიმრებულის და გადასახლებულის დაუყოვნებლივ გათავისუფლება.

    როგორც ვხედავთ ყველა ეს მოთხოვნა წარმოადგენს გურიის გლეხების მიერ კარგად გათავისებული სოციალ-დემოკრატიის პროგრამა-მინიმუმის გამეორებას. ლიბერალი გუბერნატორი სტაროსელსკიც აღნიშნავს, რომ ს. დ. პროგრამის მოთხოვნები „ღრმად ჩაიბეჭდა ყველა გლეხის შეგნებაში“, რომ ისინი გახდა „მათი პოლიტიკური მსოფლმხედველობის განუყოფელი ნაწილი“. „რევოლუციამ - წერდა ის - 2-3 წლის განმავლობაში სასწაული მოახდინა: მან მოსახლეობის გონებრივი და მორალური განვითარების საერთო დონე აწია ისეთ სიმაღლეზე, რომელიც მიუღწეველი ჩანდა მათთვის საუკეთესო პირობებში 10 წლის მშვიდობიანი მუშაობითაც.

     გურიის პარტიული მუშაკების მე-3 ყრილობის დროისთვის (1905 წლის მარტი) უკვე ჩამოყალიბდა გურიის გლეხობის რევოლუციურ-დემოკრატიული თვითმმართველობის მყარი ორგანიზაცია, რომელიც აგებული იყო მე-2 ყრილობის (1904 წლის იანვარი) მიერ დადგენილი გეგმით და რომელმაც შეცვალა მოსახლეობის მიერ ბოიკოტირებული სახელმწიფო დაწესებულებები. გურიის მთელი მოსახლეობა დაიწყო ათეულებად, თითოეული ათეული ირჩევდა ათისთავს, ათი ათისთავი ირჩევდა ასისთავს, მსხვილი სოფლების ასეულები ირჩევდნენ სოფლის წარმომადგენელს, სასოფლო საზოგადოებაში შემავალი სოფლების წარმომადგენლები ირჩევდნენ საზოგადოების წარმომადგენელს, საზოგადოების წარმომადგენლები ირჩევდნენ რაიონულ წარმომადგენელს. მთელი გურია, რომელიც შედგებოდა 25 სასოფლო საზოგადოებისგან, დაიყო 7 რაიონად. უმაღლესი ორგანო იყო სახალხო კრება, რომელსაც იწვევდა პარტიის გურიის კომიტეტი და რომელსაც ესწრებოდა ორივე სქესის 15-20 ათასი ადამიანი. ამ კრებებზე ყალიბდებოდა ახალი წესრიგი მიწის, სასამართლოს და მმართველობის საკითხებზე. 

    მემამულეების ყველა მიწა ფაქტობრივად დაიკავეს გლეხებმა; ყველა სასოფლო საზოგადოებაში ჩამოყალიბდა განსაკუთრებული არჩევითი კომისია, რომელიც ანაწილებდა მიწას გლეხებს შორის და ადგენდა საიჯარო ფასს მოსავლის შეფასების მიხედვით. სხვა კომისია აწესრიგებდა საძოვრებით სარგებლობას, ადგენდა ანაზღაურებას მსხვილფეხა და წვრილფეხა პირუტყვზე, აკვირდებოდა ყველით ვაჭრობის დადგენილი წესების შესრულებას. სპეციალური კომისია არეგულირებდა სახელმწიფო და სახაზინო ტყეებით სარგებლობას. სასამართლო პროცესს ატარებდა ან უშუალოდ სოფლის კრება, ან სპეციალურად თითოეული შემთხვევისთვის არჩეული კომისია; მხარეთა შეთანხმებით, საქმე შეიძლება გადაწყვეტილიყო არბიტრაჟით. მხარეებს შეეძლოთ აპელაციით მიემართათ სასოფლო საზოგადოების კრებისთვის; შემდეგი ინსტანცია იყო რაიონული ორგანიზაცია. გურიაში დაიხურა სახაზინო სკოლები, გაათავისუფლეს რუსიფიკატორი მასწავლებლები; სასკოლო საქმის ორგანიზების მიზნით აირჩიეს სპეციალური სასკოლო კომიტეტები; მასწავლებლებს იწვევდნენ „ქუთაისის გუბ. მასწავლებელთა კავშირის“ რეკომენდაციით მიერ; სწავლება მიმდინარეობდა ტფილისის პედაგოგიური ყრილობის, რომელშიც სოციალ-დემოკრატიის წარმომადგენლებიც მონაწილეობდნენ, მიერ შემუშავებული პროგრამის მიხედვით. ეკლესიის რუსიფიკაციის პოლიტიკა, სასულიერო პირების კავშირი მემამულეებთან, კულაკებთან და პოლიციასთან, დრამის ფული და მომსახურებაზე მაღალი ფასები - ეს ყველაფერი გლეხებს ეკლესიისგან განიზიდავდა; რელიგია პირად საქმედ გამოცხადდა; ქორწინებისა და დაკრძალვის საეკლესიო რიტუალები შეიცვალა სამოქალაქო აქტებით. შემოსავლის დაკარგვის გამო სასულიერო პირები ცდილობდნენ თავიანთი პოზიციის აღდგენას გლეხობის განწყობის გაზიარებით: 13 აპრილს ტფილისში ქართველი სამღვდელოების ყრილობამ გადაწყვიტა სოციალ-დემოკრატიის მოთხოვნებთან შეერთება, მაგრამ ამ მეთოდებითაც კი მღვდლები ვერ ავსებდნენ გურიის ცარიელი ეკლესიებს. მოპოვებული თავისუფლების დასაცავად გურულმა გლეხებმა შექმნეს რევოლუციური საბრძოლო რაზმები, რომელშიც, სხვათა შორის, შედიოდნენ ადგილობრივი წარმოშობის სამხედრო დეზერტირები; 1905 წლის ზაფხულში, სტაროსელსკის თქმით, გურიის წითელ რაზმებში სამლულიანი შაშხანით შეიარაღებული 200-მდე დეზერტირი იყო. გურიის სოფელში სოციალური ცხოვრება უჩვეულოდ ინტენსიური იყო. „შეხვედრა მოჰყვება შეხვედრას“, წერს პროფ. ნ. მარი - და გაგიკვირდებათ, როგორ ასწრებენ ყველგან საველე შრომით დატვირთული გლეხები, იღებენ აქტიურ მონაწილეობას დებატებში და სხედან საათობით, ხანდახან დღეებით, შეხვედრებზე. დღეს სასამართლოა, ხვალ - მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი საკითხების განხილვა ცნობილი ორატორის გამოსვლით, ზეგ უნდა გადაწყდეს ადგილობრივი საქმეები: სკოლის, საგზაო, მიწის და ა.შ. და ა.შ. „წმინდა საქმიანი შეხვედრები ხალხმრავალია. ბევრი ადგილობრივი საქმეა და ყველა მათგანი სასწრაფოა. იფიქრებ, რომ ძველი რეჟიმის დროს ხალხი სოფელში კი არ ცხოვრობდა, არამედ ეძინა, ახლახან გაღვიძებულმა სოფლის მცხოვრებლებმა კი დაინახეს, რომ მათ არ ჰქონდათ საჭირო გზები, მყარად ნაშენი სკოლები, მიწა და ა.შ.“ მაგრამ გურიის გლეხობა დიდ ინტერესს იჩენდა პრინციპული საკითხების მიმართაც. ნ. მარი საუბრობს „ბოლშევიკების“ და „მენშევიკების“  წარმომადგენლებს შორის გამართულ ხალხმრავალ დისპუტზე, რომელზეც „ბოლშევიკების“ მხრიდან გამოდიოდა გამოჩენილი ორატორი ხღვთის-წყალობა, რომელიც სარგებლობდა უზარმაზარი პოპულარობით. „ბევრი დამსწრე ამთქნარებდა, როგორც ჩვენთან ხდება ლექციებსა და დისპუტებზე, მაგრამ ბევრი სუნთქვაშეკრული უსმენდა... დებატები შუადღის ორი საათიდან დილის პირველ საათამდე გრძელდება და კრების დამსწრეების  უმეტესობა დასასრულამდე ჩერდებოდა.”

    მთელი ეს ინტენსიური სოციალური ცხოვრება მიმდინარეობდა სოციალ-დემოკრატიის უშუალო ხელმძღვანელობით და მონაწილეობით. ამას ზემოთ ნახსენები ლიბერალი პროფესორიც აღნიშნავს: „გურიაში ახლა არსებობს, ან ბატონობს მხოლოდ ერთი პარტია - სოციალ-დემოკრატიული. ამ დროისთვის მთელი მოძრაობა მის ძლიერ ხელშია“.

    გლეხობის რევოლუციური დემოკრატიული ორგანიზაციები მჭიდროდ იყო გადაჯაჭვული პარტიულთან. იმ 7 რაიონიდან, რომლებადაც მაშინ გურია იყო დაყოფილი, სამი რაიონი (ოზურგეთის, ხიდისთავის და ჩოხოტაურის) თავისი წარმომადგენლებს გზავნიდა გურიის კომიტეტში, რადგან ამ რაიონებში ყველა ამომრჩევი, გამონაკლისის გარეშე, სოციალ-დემოკრატი იყო. „კომიტეტს - წერს „ისკრას“ კორესპონდენტი - უხდებოდა განეხორციელებინა მრავალფეროვანი ფუნქციები, რომელიც ჩვეულებრივ ექვემდებარება სხვადასხვა სამთავრობო და საზოგადოებრივ დაწესებულებებს: დავები, ჩხუბები, სამართალწარმოება, ტექნიკური საკითხები, საოჯახო საქმეები, განქორწინება - ყველაფერი,  ცხოვრების სახელდობრ ყველა ასპექტი შედიოდა კომიტეტის საქმიანობის სფეროში.“ კომიტეტისადმი რწმენა - დასძენს კორესპონდენტი - უსაზღვროა;  [კომიტეტის] წარმომადგენლის ერთი სიტყვის გამო ისინი [გლეხები] მზად არიან ცეცხლსა და წყალში გადაეშვან“. გლეხობის პრაქტიკული ცხოვრების საკითხების განსახილველად კომიტეტს მოუწია დაენიშნა სპეციალური კომისია; სხვა კომისია - „სამხედრო-ტექნიკური“ - ევალებოდა მებრძოლების ორგანიზება. სამხედრო საქმის სწავლება, იარაღის მოპოვება და ა.შ. კომიტეტთან მჭიდრო კავშირში იყო გურიაში მიმოფანტული პროპაგანდისტებისა და აგიტატორების მრავალი ჯგუფი. პროპაგანდას ფართო მასშტაბები ჰქონდა.  „90 კომლიან სოფელში, - წერს იგივე კორესპონდენტი, - სულ მცირე 10 წრე მოქმედებს, თითოეული 10 კაცისგან შედგება და მინიმუმ 8-10 წრე მზად არის მოქმედებისთვის.“ ხშირად იმართება ღია მიტინგები, რომლებზეც 5000-მდე ადამიანს იკრიბება. სახსრების ნაკლებობა არ არის: გლეხები კისრულობენ სავალდებულო შენატანებს პარტიის სასარგებლოდ, საიდანაც მხოლოდ ღარიბები არიან გათავისუფლებული; თუმცა, არ არის საკმარისი ინტელექტუალური ძალები და გლეხების უზარმაზარი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად.

    1905 წლის აპრილში გამართულმა კავკასიის კომიტეტების კონფერენციამ არანორმალურად მიიჩნია პარტიული ორგანიზაციების ასეთი შერწყმა რევოლუციურ-დემოკრატიულ ორგანიზაციებთან და შესთავაზა გურიის კომიტეტს პარტიული დაწესებულებების რეორგანიზაცია; ამასთან ერთად აღნიშნილ იქნა, რომ გურიაში წმინდა დემოკრატიულ აგიტაციას ზედმეტი ყურადღება ეთმობა და გადაწყდა სოციალისტური პროპაგანდის გაძლიერება. ეს გადაწყვეტილებები გაითვალისწინა გურიის პარტიულ მუშაკთა მე-4 ყრილობამ, რომელიც 10-12 მაისს გაიმართა. ყრილობაზე მიღებულ იქნა ახალი ორგანიზაციული წესდება. რევოლუციურ თვითმმართველობაში მონაწილეობასთან დაკავშირებით ყრილობამ გადაწყვიტა, რომ პარტიას უნდა შეენარჩუნებინა მხოლოდ იდეოლოგიური ხელმძღვანელობა, ხოლო პარტიის მუშაკებს თავი უნდა შეეკავებინათ არჩევითი თანამდებობების დაკავებისგან და სასამართლო, ადმინისტრაციული და სხვა საკითხების გადაწყვეტაში უშუალო მონაწილეობისგან, რადგან ეს ხელს უშლიდა პარტიულ მუშაობას. გადაწყდა პროპაგანდისა და აგიტაციის მიმართულების შეცვლა: გლეხების მცირე ნაწილი, რომლებიც იძლევიან პარტიის წევრად გახდომის იმედს, უნდა მოეწყოს წრეებში, რომლებთანაც სისტემატიური პროპაგანდისტული სამუშაოები უნდა იწარმოებოდეს; დანარჩენი შეიკრიბნონ მხოლოდ მასობრივ ღონისძიებებზე, რომლებსაც უნდა მიეცეთ უფრო პროპაგანდისტული, ვიდრე აგიტაციური ხასიათი.

    გასული თვის მუშაობის შესახებ ადგილობრივი ანგარიშებიდან გამოვლინდა შემდეგი: 1) ჩოხატაურის რაიონში არის 3 მოწინავე წრე და 1 საშუალო წრე, თითოეულში 100-დან 200 კაცამდე; დამფუძნებელი კრების საკითხს მიეძღვნა 20 მასობრივი შეხვედრა, მოეწყო პირველი მაისის მიტინგი 2) ოზურგეთის რაიონში არ არსებობს მოწინავე წრეები, რადგან ორგანიზაცია გადატვირთულია საქმეებით, განსაკუთრებით მიწის; ჩატარდა პროგრამა-მინიმუმისადმი მიძღვნილი 5 შეხვედრა, თითო 150 - 200 კაციანი; ყრილობის წინ გაიმართა სოფლებისა და სოფლის საზოგადოებების წარმომადგენლების შეხვედრა ფრაქციული განხეთქილების საკითხზე; 3) სუფსიის რაიონში - 13 კაციანი ერთი მოწინავე წრე, შეიკრიბა 5-ჯერ; მოეწყო პროგრამა-მინიმუმთან დაკავშირებული 9 მასობრივი შეხვედრა, თითო 60 - 300 ადამიანით; 4) იანვრიდან ბახვის რაიონში მხოლოდ ორი მასობრივი შეხვედრა იყო; 5) ლანჩხუთის რაიონში - 1 მოწინავე, პროგრამა-მინიმუმის შემსწავლელი წრე; 6) ნიგოითის რაიონში არ არსებობს მოწინავე წრეები; მოეწყო პროგრამა-მინიმუმთან დაკავშირებული 4 კრება; 7) ხიდისთავის რაიონში - 1 მოწინავე წრე; მოეწყო რიგი სააგიტაციო შეხვედრებისა; უკანასკნელს, რომელიც დამფუძნებელი კრების საკითხს მიეძღვნა, ესწრებოდა 16000-მდე ადამიანი.

    ყრილობის შემდეგ მუშაობა გაძლიერდა: 6 ივნისს გამართული პროპაგანდისტებისა და აგიტატორების კონფერენციის მიხედვით, გასული 3 კვირის განმავლობაში ლანჩხუთის და ოზურგეთის რაიონებში მოეწყო 7 შეხვედრა (100-დან 1000 კაცამდე), ბახვის რაიონში - 12 (10-დან 200 კაცამდე), ხიდისთავის რაიონში - 13 (200 - 300 ადამიანი), ჩოხოტაურში - 17 (100 - 600 ადამიანი); ნიგოითის რაიონში მხოლოდ 2 შეხვედრა გაიმართა (ერთი 300 კაცით, მეორე 1500 კაცით); სუფსის შესახებ ინფორმაცია არ არის.

    

---

 

    ამავდროულად სოციალ-დემოკრატია აწყობდა ხალხმრავალ მიტინგებს რამდენიმე სოფლისა და სასოფლო საზოგადოების გლეხების მონაწილეობით. პროფ. ნ. მარი ნათლად გვიხატავს 21 აგვისტოს სოფელ საყვავის-ტყესთან (გურიაში) გამართულ მრავალათასიან მიტინგს. მიტინგზე გლეხები შეიკრიბნენ რამდენიმე სოფლიდან, შეხვედრის ადგილიდან საგრძნობლად მოცილებულიდანაც კი; მაგალითად, გამოცხადდა საყვავის-ტყიდან 45 ვერსის დაშორებით მდებარე სურების მთელი მოსახლეობა, სახლში მხოლოდ მოხუცები დარჩნენ. ორატორის პირველივე სიტყვიდან ხალხში სამარისებურმა სიჩუმემ დაისადგურა; წესების ოდნავი, თუნდაც უნებლიე, დარღვევა, კრების ენერგიული პროტესტს იწვევდა. ორატორები, გარდა პოლიტიკური სიტუაციის ზოგადი აღწერისა, თავიანთ გამოსვლებში ეხებოდნენ საკითხებს სახელმწიფო სათათბიროს, კავკასიის მეფისნაცვლის საქმიანობის, კავკასიაში ერობის შემოღების შესახებ, აკრიტიკებდნენ ადგილობრივი პოლიტიკური პარტიების პოზიციებს, მოუწოდებდნენ მთელ რუს ხალხთან ერთად თვითმპყრობელობასთან საბრძოლველად ერთიანი მოქმედებისთვის. მიტინგის შემდეგ შეკრებილებმა დემონსტრაციით სოფლების გავლით გადაინაცვლეს ჩოხოტაურში, იმავე წესრიგით, როგორც შეხვედრაზე, რევოლუციური სიმღერებით და დროშების ფრიალით; გზად უერთდებოდა გლეხთა ჯგუფები, ასე რომ დემონსტრანტების რაოდენობამ 7000-ს მიაღწია; ჩოხატაურში დემონსტრაციას ადგილობრივი მოსახლეობა შეუერთდა; გაიარეს რა მთელი დასახლება, მოაწყვეს თოფით და რევოლვერით გასროლების სერია და საკუთარი გზებით დაიშალნენ.

    15 ოქტომბრისთვის სრულიად რუსეთის პოლიტიკური გაფიცვის ტალღამ მოაღწია საქართველოში. გურულმა გლეხებმა ენერგიულად დაიწყეს მზადება შეიარაღებული აჯანყებისთვის. პოლიცია განაიარაღეს და გურიიდან გააძევეს. ჩოხატაურში ბოქაულმა წინააღმდეგობის გაწევა სცადა და მისი სადგომის აღება ძალით გახდა გაჭირო; ბოქაული და 13 სტრაჟნიკი განაიარაღეს და ტყვედ აიყვანეს. 20-21 ოქტომბერს, ნასაკირალის უღელტეხილზე ნამდვილი ბრძოლა გაიმართა მებრძოლებს, რომლებსაც სოციალ-დემოკრატები მეთაურობდნენ და კაზაკების და სტრაჟნიკების 150-კაციანი რაზმს შორის, რომელსაც მაზრის უფროსი ლაზარენკო მეთაურობდა და რომელიც ჩოხატაურში დაკავებული ბოქაულის გამოსახსნელად იყო მოსული; ბრძოლაში, ვ.კალანდაძის და ვ. მხეიძის სიტყვებით, დაიღუპა 70-მდე კაზაკი; რამდენიმე ადამიანი დაატყვევეს.

    გურიაში კვლავ გაგზავნეს გენ. ალიხანოვი 12 ათასიანი ჯარით, ტყვიამფრქვევებითა და ქვემეხებით. გურიის მოსალოდნელი დარბევის ამბავმა მთელი კავკასია შეძრა. სოციალ-დემოკრატიულმა ორგანიზაციებმა ქალაქებსა და სოფლებში მოაწყვეს ხალხმრავალი მიტინგები, რომლებზეც მიიღეს საპროტესტო რეზოლუციები და გამოითქვა მზადყოფნა იარაღით ხელში გურიის დასაცავად. „თუ ხელისუფლება - ამბობდა ერთ-ერთი რეზოლუცია - გადაწყვეტს გურიის დანგრევას, მაშინ ყველა აქ შეკრებილი, ს. დ. ორგანიზაციებთან ერთად და მათი ხელმძღვანელობით, მიიღებენ ყველა ზომას იმისათვის, რომ კავკასიის ქალაქებსა და სოფლებში დაიწყოს ყველაზე ფართო და აქტიური გამოსვლები ხელისუფლების ძალებთან დასაპირისპირებლად.“  2 ნოემბერს ტფილისში ცხენებით ჩავიდა ივრის ხეობის (კახეთში, თიანეთის მაზრა) სასოფლო საზოგადოებების 30 წარმომადგენელი და მეფისნაცვალს განუცხადეს, რომ „მათი ყველა საზოგადოება მზადაა სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე დაუდგეს გურულებს გვერდით“. „გურულები, – ამბობდნენ ისინი, – იყვნენ მაცნეები განმათავისუფლებელი მოძრაობისა კავკასიაში, რომელიც არ დაუშვებს მისი საუკეთესო შვილების განადგურებას.“

    გურულთა შეიარაღებული რაზმები ჩაერთნენ შემოსულ სამხედრო ნაწილებთან  სასტიკ პარტიზანულ ბრძოლაში, ანადგურებდნენ გზებს, უქმნიდნენ ყველანაირ დაბრკოლებას ჯარების მოძრაობას. „რიონიდან ბათუმამდე და ახალ-სენაკიდან ფოთამდე, - წერდა „Новое Обозрение“ - გზა ძლიერ დაზიანებულია. აყრილია რელსები, შპალები, ხიდები 10-12 ადგილას ძლიერ დაზიანებულია, ტელეგრაფი იმდენად საგრძნობლად დაზიანდა, რომ მის შეკეთებას ძალიან დიდი დრო დასჭირდება. მთელ გზაზე სამხედრო ინჟინრები გზის აღდგენაზე მუშაობენ, მაგრამ მათი ნამუშევარი, წინ ან უკან გადაადგილებისას, ისევ ნადგურდება“. სამოქალაქო ომის დაწყებით შეშინებულმა გუბერნატორმა სტაროსელსკიმ მეფისნაცვალს შუამდგომლობით თხოვნით მიმართა, გაეუქმებინა სადამსჯელო ექსპედიცია გურიაში; მსგავსი შუამდგომლობები შევიდა ქუთაისის საქალაქო საბჭოდან, ქუთაისის გუბერნიის თავადაზნაურობისგან, ქუთაისის ჩინოვნიკებისგან და ა.შ. 2 ნოემბერს მეფისნაცვალმა ქუთაისის გუბერნიაში სამხედრო მდგომარეობის გაუქმება გადაწყვიტა და ალიხანოვი მეორედ გაიხმო უკან.

 

---

 

    გურიაში, უკვე საყოველთაო გაფიცვის დასრულების შემდეგ, სოფლის საზოგადოებების წარმომადგენლებმა გუბერნატორს წარუდგინეს დადგენილება, რომელიც ამბობდა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მანიფესტი ხალხის ბევრ ძირითად მოთხოვნას არ აკმაყოფილებდა, გლეხები მაინც მზად იყვნენ სამთავრობო დაწესებულებების ბოიკოტის დასასრულებლად, თუმცა, იმ პირობით, რომ მთავრობა რეალურად შეასრულებს მანიფესტში მოცემულ დაპირებებს.  

---

    16 ნოემბერს, ოზურგეთში, სტაროსელსკისთან ერთად დანიშნულმა ვიცე-გუბერნატორმა ყოფშიძემ გურიის გლეხობის დეპუტატებს სიტყვით მიმართა, რომელშიც მოუწოდა მათ შეწყვიტონ სამთავრობო დაწესებულებების ბოიკოტი, რადგან გამოქვეყნებული მანიფესტით რუსეთში ყალიბდებოდა ახალი პოლიტიკური წყობა და უნდა შეიცვალოს ურთიერთობა ხალხსა და ხელისუფლებას შორის. დეპუტატებმა ამაზე უპასუხეს, რომ მზად არიან ბოიკოტი მოხსნან, თუ მანიფესტი რეალურად განხორციელდება; მაგრამ ვინაიდან ძველ წესრიგის მსახურ თანამდებობის პირებს არ შეუძლიათ ცხოვრებაში კონსტიტუციური წყობის პრინციპების გატარება, აუცილებელია მათი მოხსნა და ჩანაცვლება არჩეული და ხალხისთვის სანდო თანამდებობის პირებითა და მოსამართლეებით. ვიცე-გუბერნატორმა ასევე ვერ დაარწმუნა დეპუტატები გადასახადების გადახდასა და სამხედრო გაწვეულების ჩაბარებაშ.

    დეკემბრის დასაწყისში გურულებმა სრული სახე მისცეს საკუთარ რევოლუციური თვითმმართველობას ქალაქ ოზურგეთის დაკავებით. დანიშნულ დღეს ქალაქში გაჩნდა გლეხების მასა მიმდებარე სოფლებიდან; ქალაქის ცენტრალურ მოედანზე გაიმართა უზარმაზარი ყრილობა, რომელზეც გადაწყდა ქალაქის ხელისუფლების გადაყენება; აქვე საყოველთაო კენჭისყრით აირჩიეს ახალი პირები ქალაქის მეურნეობის სამართავად, რის შემდეგაც კრება დაიშალა.

 

---

 

    ცხადია, განსაკუთრებით დაზარალდა გურია ; ყველაზე რევოლუციური სოფლები — ხიდისთავი, სურები და სხვ.— მთლიანად განადგურდა; დაიწვა ქალაქი ოზურგეთიც.

---

    1907 წლის თებერვალში გაიმართა გურიისა და ქუთაისის კომიტეტების კონფერენცია, რომელმაც შეაჯამა გურიაში დამარცხების შემდეგ პარტიის წევრთა რაოდენობის სწრაფი ზრდა: 1906 წლის აპრილში, გამაერთიანებელი ყრილობის დროისთვის გურიაში მხოლოდ 800 წევრი იყო, სექტემბერში, ამიერკავკასიის ორგანიზაციების კონფერენციის დროს 1800, ხოლო 1907 წლის თებერვალში უკვე 7000.

 

---

 

    გურიის ს. დ. ორგანიზაციები ცდილობენ ორგანიზება გაუწიონ ხელისუფლების რეპრესიულ ზომებისთვის წინააღმდეგობას და შეაჩერონ შავი ასეულები.

 

---

 

    ფურცელი „ამხანაგები და მოქალაქეები“ (რსდმპ-ის სახელწოდებით, მაგრამ ორგანიზაციის ხელმოწერის გარეშე), რომელიც გამოქვეყნდა სოფლებისა და სოფლის საზოგადოებების ხარჯზე სტრაჟნიკების ჩაყენებასთან დაკავშირებით, მოუწოდებს არ დამორჩილდნენ ხელისუფლების ზეწოლას. გურიის კომიტეტის ხიდისთავის ორგანიზაციის პროკლამაცია „ამხანაგებს“ , რომელიც გამოიცა ადმინისტრაციის ბრძანების საპასუხოდ დრამის ფულის გაზრდის (8-10 მანეთი კომლზე) შესახებ, მოუწოდებს არ გადაიხადონ ეს თანხა და შეიარაღდნენ მომავლისთვის. ბრძოლისთვის. გურიის კომიტეტის პროკლამაცია „ამხანაგ გლეხებს“ მოუწოდებს, გააგრძელონ ბრძოლა პოლიციისა და ხელისუფლების ძალადობის წინააღმდეგ და მომავალ სათათბიროში მხოლოდ სოციალ-დემოკრატები აირჩიონ. ოზურგეთის ორგანიზაცია ბოიკოტს უცხადებს მის მიერ გამოცემულ ფურცელში დასახელებულ „რეაქციის მომხრე“ ოთხ ვაჭარს და ბოიკოტის დამრღვევებს სიკვდილით ემუქრება. 

    მთავრობას მოუწია გურიის სპეციალურ საგენერალ-გუბერნატოროდ გამოყოფა (1907 წლის ბოლოს) და რეპრესიების გაძლიერება, რათა საბოლოოდ დაემხო გურიის მოძრაობა.