სამსონ ფირცხალავა გურიის რესპუბლიკის შესახებ

სამსონ ფირცხალავას წერილი (ფსევდონომით „სიტყვა“) მოკლედ აჯამებს 1902-1904 წლებში გურიის გლეხთა მოძრაობას. წერილი გამოქვეყნდა ცნობის ფურცელში N2753, 1905 წლის 24 თებერვალს

გურიის ამბები*

საზოგადო ცნობები

    დღევანდელი მოძრაობა გურიაში დაიბადა პირ-და-პირ ეკონომიურ ნიადაგზე, რასაც ნათლად გვიმტკიცებს მოძრაობის მოკლე ისტორიული განხილვა: მიწის სიცოტავე, დიდი იჯარის ფასი, მძიმე გადასახადები, დრამის ფული - აი რაზე აღორძინდა უკმაყოფილება. მოძრაობა დაიწყო მოუსავლობის დროს და უპირველესად იმ ადგილებში, სადაც ხალხი ყველაზე უფრო გაჭირვებული იყო. მეტად მოუსავლიანი იყო 1901-1902 წლები. ქცევა ძლივს იძლევოდა 10-15 ფუთ სიმინდს, მაშინ როდესაც ჩვეულებრივი ქცევა იძლევა 40-60 ფუთს. მოუსავლობას სრულიად არ მიაქციეს ყურადღება და გლეხებისაგან თხოულობდნენ წინანდელ ღალას. გლეხი იძულებული იყო საკუთარის ადგილის შემოსავლისაგან ან ფულით დაეკმაყოფილებინა მემამულე და ვინც არ გადაიხადა ღალა, იმას დაუყოვნებლიც დავა აუტეხეს სასამართლოში საზოგადოდ გურიაში იჯარა მეტად შემავიწროვებელია გლეხისათვის.
    არსებობდა ორ-ნაირი სისტემა იჯარისა: ზოგიერთ ადგილებში მიწა იცემოდა 12-25 ფუთ სიმინდამდე საღალოთ, იმისდა მიხედვით, თუ სად როგორი მოსავალია; მოსავლიან წლებში შეიძლება რამე კიდევ დარჩენოდა გლეხს, მაგრამ მოუსავლიან წელს იგი მთლად ხელ-ცარიელი რჩებოდა და ხშირად თავისასაც ადებდა. მეორე სისტემა იყო შეფასების სისტემა, ე.ი. მემამულის მოურავები ჩამოუვლიან ყანებს და რასაც დაადგენენ, გლეხმა ის უნდა გადაიხადოს. ამავე დროს საჭირო იყო მოურავის მოქრთამვა, თორემ ისე გლეხს ორი წილი გადახდებოდა; გარდა იჯარის ფასისა, არსებობდა გადასახადი საძოვარ ადგილებისათვის, და ეგრედ წოდებული „სალეჟრობო“. „სალეჟრობო“ პირველად დაწესდა ახალ, უყ მიწაზე, მაგრამ მერე დარჩა ყველა მიწაზე. ამისათვის იხდიდა ცალკე გადასახადს ყოველ ქცევაზე. მერე კი „სალეჟრობო“ სრულიად უსამართლო შეიქმნა, რადგან ყველა ადგილები გაიკაფა.
    მოძრაობა დაიწყო ერთსა და იმავე დროს 1902 წ.: ს. ხიდისთავსა, ნიგოითსა, ჩოჩხათსა და გურიანთის სოფლებში. ხიდისთავში ყველაზე უფრო გაჭირვებულია გლეხობა მიწის სივიწროვით. სოფლელები ისე მჭიდროდ არიან დასახლებულნი, რომ ხიდისთავი ქალაქს მოაგონებს კაცს, ერთ ქცევაზე 4 მოსახლე სახლობს. აქ აცევა ადგილი 600-800 მანეთამდე ღირს. მამაკაცები თითქმის ყველანი გარედ არიან გასულნი საშოვარზე. ვინც სახლში რჩება, ის თავს უმთავრესად იმით ირჩენს, რომ სხვა-და-სხვა ხელობას მისდევს. საიჯარო მიწებიც ძლიერ ცოტაა ხიდისთავის მიდამოებში და გლეხები იძულებულნი არიან, შორს წავიდნენ მიწის ასაღებად 10-20 ვერსტამდე. გლეხებს არა ჰყოფნით მოსავალი და ყიდულობენ სიმინდს. მაგრამ უბედურება ისაა, რომ პირდაპირ მწარმოებლებისაგან ვერ ყიდულობენ სიმინდს და სხვა-და-სხვა ჩარჩებს უვარდებიან ხელში.
    ნიგოითში გლეხს ორი ქცევა თუ აქვს, მეტი არა. ადგილების მეტი ნაწილი ეკუთვნის მემამულეებს, რომელთაც თავისი მამულები 1895 წ. დააგირავეს სახელმწიფო ბანკში, სულ 1200 დესეტინა (230 000 მან.), და ამდენივე ქუთაისის საადგილმამულო ბანკში. ამ გარემოებამ გამოიწვია, რასაკვირველია, იჯარის ფასის მომატება: გლეხს უნდა მიეცა საზრდო მემამულესათვის და გაესტუმრებინა ბანკის ვალიც. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ნიგოითელი გლეხები ძლიერ ჰყავდათ დაბეჩავებული (დალახვრული) მემამულეებს და გლეხებმა უკანასკნელ დრომდის ვერ მოახერხეს დროებით ვალდებულობისაგან განთავისუფლება.
    გურიანთელ გლეხების მდგომარეობა უარესდებოდა კიდევ იმით, რომ აქ მემამულეების რიცხვი დიდი იყო და გლეხები უფრო იჩაგრებოდნენ. მემამულენი ატყუებდნენ გლეხებს მიწის მიზომის დროს, ატყუებდნენ საწყაოში საიჯარო სიმინდის მიღების დროს. გარდა ამისა მემამულე წინდაწინვე გაჰყიდიდა საიჯარო სიმინდს და გლეხი იძულებული იყო ვაჭრისთვის ჩაეტანა სიმინდი 20-25 ვერსტზე. გურიანთაში მომხდარა ამისთანა ამბავი: მიწა ყანიანად წაიღო წყალმა და მემამულემ პოლიციის შემწეობით მაინც წაიღო საიჯარო ფასი....
    ამას ზედ დაერთო უკმაყოფილება მღვდლების წინააღმდეგ, რომელნიც სრულებით არ შედიოდნენ გლეხების მდგომარეობაში და კიდევ მეტს თხოულობდნენ, ვიდრე წინად. გარდა სადრამო ფულისა გლეხს უნდა გადაეხადა ახლა სამარხი - 15 მან., ჯვარსაწერი - 15 მან. ნათვლა ზიარება და სხ. მღვდელმოქმედება - 5 მანეთამდე.
    სახელმწიფო გადასახადებმა მოიმატა; განსაკუთრებით მძიმედ დააწვა გლეხს კისერზე სააქციზო გადასახადი: გურიაში იზაბელას ღვინო მოდის მხოლოდ, რომელიც მალე ფუჭდება და ამიტომ გურულები ამ ღვინიდან არაყს ხდიან. ბოლო დროს სააქციზო გადასახადი ისე გადიდდა, რომ გლეხისთვის ყოვლად შეუძლებელი გახდა არაყის გამოხდა.
     როგორც ზევით ვთქვით, გურიის გლეხთა დიდი ნაწილი გარედ მიდის სამუშაოდ, უფრო ბათუმს. 1902 წელს ბათუმში გაფიცვა მოხდა და მრავალი მუშა გაიგზავნა სოფლებში. ამან კიდევ უფრო გააძვირა ცხოვრება და გააძლიერა უკმაყოფილება.
     ამ ნიადაგზე აღმოცენდა მოძრაობა. რასაკვირველია, შეუძლებელი იყო დღევანდელი მოძრაობა გურიაში, რომ ხალხი არ იყოს გონიერი, ცოცხალი ბუნების და შედარებით დაწინაურებული განათლების მხრივ. 1902 წლის მაისში მაჭუტაძის მოურავმა სოფ. ნიგოითში დაუჭირა გლეხებს საქონელი და მოსთხოვა საბალახო ფული. გლეხებმა უარი უთხრეს და საქონელიც გააშვებინეს. მემამულემ მიჰმართა პოლიციას , რომელმაც დაიჭირა რამდენიმე კაცი, როგორც მეთაურნი „ამბოხებისა“. ამ ამბავმა ძლიერ შეძრწუნა სოფლელები, რომელთაც დაინახეს პოლიციის მოქმედებაში მემამულის დაცვა და მათი აბუჩად აგდება.
     ამავე დროს ზემო დასახელებულის სოფლების გლეხებმა წარუდგინეს მემამულეებს ახალი, გლეხებისათვის შეღავათიანი, საიჯარო პირობები. მემამულეებმა მიჰმართეს პოლიციას, რომელმაც ხელახლა დაატუსაღა ახალი „მეამბოხენი“. ქუთაისიდან ჩამოვიდა გუბერნატორი საქმის გამოსაძიებლად, რომელსაც ჩოჩხათის საზოგადოებამ წარუდგინა შემდეგი მოთხოვნილებები: 1) მოისპოს არსებული წესი ღალისა, გაიცეს უფრო შეღავათიანის პირობებით, 2) მოისპოს საბალახოზე გადასახადი, 3) მოისპოს არაყზე აქციზი, 4) სასოფლო გზების კეთება და ეკკლესიების დარაჯობა სავალდებულო იყოს ყველა წოდებისათვის, 5) მიწის გამიჯვნის გადასახადები გადახდეს ყველა წოდებას, 6) მოისპოს დრამა-ფული. ამგვარი მოთხოვნილებები წარუდგინეს გლეხებმა სხვაგანაც. მაგრამ გლეხების თხოვნა არავინ განიხილა და ამის მაგიერ დატუსაღებულ იქნენ მათი წარმომადგენელნი
    ამის შემდეგ უფრო და უფრო გაძლიერდა რეპრესიული ზომები გლეხების წინააღმდეგ, ჩაუყენეს ეგზეკუცია. არავინ არ ფიქრობდა მათის ინტერესების და მშვიდობიანად, სამართლიანად საქმის გაკეთებას. გლეხებსა და მემამულეთა შორის უთახმოება უფრო გამწვავდა, რასაც ხელს უწყობდა პოლიცია. 1903 წელს მთელის გურიის გლეხობა გაიფიცა და არავინ არ აიღო იჯარით თავად-აზნაურობის მიწები. ამის შედეგი იყო უფრო მეტი გაჭირვება და შევიწროვება.
    ამ მოძრაობის დროს გლეხებისათვის სრულიად მოისპო სასამართლო, არც ერთი მათი საქმე, არც ერთი შეტაკება მემამულეებთან არ გადაეცა სასამართლოს: ყველაფერს სწყვეტდა და არჩევდა მარტო ადმინისტრაცია. გლეხები უკმაყოფილონი იყვნენ სასამართლოსი, რომელიც სწარმოებდა გაუგებარ ენაზე და უცხო კაცების მიერ, მაგრამ ასეთი სასამართლოც-კი მოისპო მათთვის.
    აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ 1902 წელს ადმინისტრაციის განკარგულებით დაიხურა ყველა ბიბლიოთეკა (12), რადგან წიგნებს და გაზეთებს აბრალებდნენ მოძრაობის აღორძინებას და განვითარებას....
    ამგვარად გაიზარდა და გაფართოვდა მოძრაობა, რომელიც პირველად შეიცავდა უბრალო ეკონომიურ მოთხოვნილებებს. მოძრაობის დროს გლეხობას თან და თან დაეკარგა პოლიციის და სასამართლოს პატივისცემა და ნდობა, უარჰყო ერთიც და მეორეც, როგორც გამოუსადეგარი, დაიარსა თავისი სამართალი და გამგებლობა. ამასთანავე წინ წამოაყენა უფრო ფართო ეკონომიური მოთხოვნილებები

აი, მოკლედ და გაკვრით ის გზა, რომელიც გაიარა გურიის მოძრაობამ.

სიტყვა

ოზურგეთი, 20 თებერვალი

 

    *გურიის ამბებისა და იქაურ მოძრაობის ვრცლად და დაწვრილებით შესასწავლად და საზოგადოებისათვის გასაცნობად, ჩვენმა რედაქციამ გურიაში გაჰგზავნა ორი თავისი თანამშრომელი. დღეს იბეჭდება ერთ თანამშრომლის პირველი წერილი. რედ.