ფრედერიკ ა. მაკკენზი: აჯანყება კავკასიაში

აჯანყება კავკასიაში არის ერთ-ერთი ბოლო თავი წიგნიდან „ტოკიოდან ტფილისამდე“ (1905), რომლის ავტორია კანადელი ჟურნალისტი ფრედერიკ არტურ მაკ-კენზი (1869-1931), რომელიც აშუქებდა რუსეთ-იაპონიის 1905 წლის ომს. აჯანყება კავკასიაში არის ამ წიგნის 30-ე თავი, სადაც მოთხრობილია 1905 წელს გურიაში რევოლუციური მოძრაობის შესახებ. როგორც შინაარსიდან ჩანს, დაწერილია მანამ, სანამ ნასაკირალის ცნობილი ბრძოლა და შემდეგ გურიის აოხრება მოხდებოდა, ანუ მთავარი ამბები ჯერ კიდევ წინაა.

წიგნის ციფრული ვერსია ხელმისაწვდომია აქ.

ამასობაში ქვეყანაში მთავრობა უნდა გამკლავებოდა გლეხთა გაფიცვას. 

ორი წლით ადრე გურულები, ესაა დიდი ტომი კავკასიის დასავლეთ საზღვარზე, შეეწინააღმდეგნენ მიწათმფლობელობის არსებულ პირობებს და უარი თქვეს მიწის დამუშავებაზე. მათი მიწა ძირითადად გამოიყენება სიმინდის კულტივაციისთვის და გადასახდელი არენდის ფორმა იყო მარცვლის განსაზღვრული რაოდენობა ყოველწლიურად. გლეხები აყენებდნენ პრეტენზიას, აშკარად სამართლიანად, რომ ცუდ სეზონებში მათ ვერ მოჰყავდათ რენტის გადასახდელად საკმარისი სიმინდიც კი. მათ ჰქონდათ სხვა საკამათო საკითხებიც. ქართული ტომები ამიერკავკასიაში არ არიან კეთილგანწყობილნი მთავრობის მიმართ. მათი ცხოვრება პატრიარქალურია, და ისინი უპირატესობას ანიჭებენ სოფლის უხუცესთა ადგილობრივ კანონებს, განსაკუთრებით ეწინააღმდეგებიან დაბეგვრას. საუკუნეების განმავლობაში მათ შეინარჩუნეს მუდმივი ომი დანარჩენ სამყაროსთან და დღესაც კი, როცა რკინიგზა გადის მათ ქვეყანაში და რუსული სამხედრო გზები აიოლებენ უცხოების გადაადგილებას, ისინი კვლავ საეჭვოდ უყურებენ უცხოებს. 

ტიპური გურული ცხვრის ტყავის გრძელ მოსასხამში

მათ შეითვისეს პროტესტის ყველა საშუალება მათი იჯარის პირობების წინააღმდეგ. მათ უბრალოდ უარი თქვეს მიწის დამუშავებაზე სანამ არ მიიღეს მოთხოვნილი დათმობები. საბოლოოდ მიწის მესაკუთრეებმა დათმეს და მნიშვნელოვნად შემცირებული ფულადი ფორმის რენტით ჩაანაცვლეს სიმინდის ძველებური გამოძალვა. მაგრამ ამასობაში გურულები, რომლებმაც აღმოაჩინეს საკუთარი ძალა, უფრო შორს წავიდნენ. მათ გადაწყვიტეს, რომ შეუძლიათ ყოფნა რუსეთის მთავრობის გარეშე.

„რისთვის გვახდევინებენ რუსები გადასახადებს?“ - კითხულობდნენ ადამიანები. „ისინი ამბობენ, რომ აშენებენ ჩვენს გზებს; მაგრამ ისინი ამას არ აკეთებენ. ისინი ჭამენ ჩვენს ფულს და უკან არაფერს გვიბრუნებენ. ჩვენ მოვაწესრიგებთ ჩვენს გზებს.“ ამგვარად, მათ დაიწყეს საკუთარი გზების მოწესრიგება და აქამდე ასე იქცევიან. ახლა როცა საჯარო თავშეყრას იხმობენ, გზების რემონტი მოჩვენებითი მიზანია, რაც ადამიანებს კარგ საბაბს აძლევს გასამართლებლად თუ ისინი ერთად შეკრებისას ჯარისკაცებს გადაეყრებიან. ყველაზე თვითნებური კაპიტანიც ვერ ბედავს ესროლოს გლეხს, რომელიც არემონტებს გზას სახლთან ახლოს.

ადამიანები უარს ამბობდნენ წაეღოთ მათი საქმეები რუსულ სასამართლოში, მათ დანიშნეს უხუცესთა საბჭოები, ვისაც მიმართავდნენ მათი ყველა დავის შემთხვევაში. რამდენიმე მიწისმესაკუთრე და სხვები, სიმართლე ითქვას, ცდილობდნენ მიემართათ რუსული ხელისუფლებისთვის. რათა შეეჩერებინათ პრობლემები, ისინი იყვნენ მოკლულები ტყვიით ან დანით. რამდენიმე მღდველი იყო ეჭვმიტანილი ხალხის გეგმების რუსებისთვის გათქმაში და კონფესიური საიდუმლოს გამჟღვანებაშიც კი. ისინიც, ასევე, იყვნენ მოკლულები.

ერთი გასაოცარი ნიშან-თვისება ამ აჯანყებისა იყო ის, რომ აჯანყებული მხარეები დროებით უფრო უსაფრთხო გახდნენ ჩვეულებრივი მოგზაურისთვის, ვიდრე მანამდე იყვნენ. გზები უკეთ იყო მოვლილი და ყაჩაღობაც — რაც როგორც წესი განიხილებოდა როგორც შედარებით უმანკო რელაქსაცია — იყო მკაცრად დასჯადი დროებითი ხელისუფლების მიერ.

ამგვარად, ახლახან ბერძენი ვაჭარი მოგზაურობდა ამ არეულ ქვეყანაში, როცა მისი ეკიპაჟი შეიპყრო ორმა კაცმა, რომლებმაც წაიღეს 1500 რუბლი (დაახლოებით 170 ფუნტი) მისგან. ვაჭარმა იჩივლა სოფლის უხუცესებთან. მათ შექმნეს საგამოძიებო კომიტეტი და შემდეგ კვირა დილით ორი სახლი იყო ალყაშემორტყმული შეიარაღებული ბრბოთი, მათი მეპატრონეები გამოათრიეს და სიკვდილის მუქარის ქვეშ აღიარებინეს ბრალი. სახლების სახურავებზე ძებნის შედეგად გამოჩნდა მოპარული ფულის უმეტესი ნაწილი.

იყო სადღესასწაულო კვირა დღე, როდესაც ყველა მიდის ეკლესიაში. როცა მსახურება მიმდინარეობდა, ყაჩაღები მიიყვანეს ეკლესიის პორტიკთან, გახადეს, მიაბეს იმ ეტლის სახელურებს, რომელიც მათ გაიტაცეს და შეაბეს ორ ცხენს. მეეტლე შეჯდა კოფოზე, და როცა სოფლელებმა დაიწყეს გამოსვლა ეკლესიიდან, მათრახის ტკაცანი გაისმა ამ ადამიანების მხრებზე და მათ დაიწყეს სვლა ყვირილით (ეს იყო მათი სასჯელის ნაწილი): „ჩვენ მოვიპარეთ ფული, ჩვენ მოვიპარეთ ფული“.

ისინი ბოლომდე უნდა დახარჯულიყვნენ, რათა მხარი აებათ ცხენებისთვის და არ გათრეულიყვნენ მიწაზე. მათი დაუძლურების ყველაზე უმნიშვნელო ნიშანიც კი იწვევდა მეეტლის მათრახს. საბოლოოდ ისინი გაათავისუფლეს, ცოცხალმკვდარ მდგომარეობაში, თანხა დაუბრუნეს ვაჭარს, ხოლო თითოეული დააჯარიმეს ორასი რუბლით თემის სასარგებლოდ. ყაჩაღობას ახლა ამ სოფელში ფასი აქვს დაკარგული.

სხვა შემთხვევაში ორმა ადამიანმა მოიპარა ძროხა. ასევე ისინიც წაიყვანეს ეკლესიის გარეთ სადღესასწაულო დღეს, მიაბეს ზურგით ერთმანეთს და შემდეგ საიმედოდ მიამაგრეს მათ მიერ მოპარულ ძროხის უკანა ნაწილზე. მათი სასჯელი იყო, რომ უნდა მდგარიყვნენ ასე უიმედოდ შეკრულები და გუნდივით ემღერათ: „ჩვენ მოვიპარეთ ძროხა“.

ადამიანები გამოვიდნენ ეკლესიიდან, როგორც წესი, დღესასწაულის აღსანიშნად გასროლეს პისტოლეტებით ცაში და მასხრად აიგდეს ძროხის ქურდები. მაშინ დენთს შეუჩვეველი და სროლებით ძლიერ შეშინებული ძროხა შეშლილად გავარდა. სანამ მის შეჩერებას შეძლებდნენ, კაცებს ფეხების რტყმისაგან ფორმა თითქმის დაკარგული ჰქონდათ.

რუსეთის ხელისუფლება ძალიან შეწუხებული იყო, რომ პროცესები უკიდურესობამდე არ მისულიყო. მნიშვნელოვანი სამხედრო ძალა იქნა მობილიზებული აჯანყებულ მხარეში ამბოხებების ჩახშობით ცნობილი გენერლის სარდლობით, მაგრამ ჯერჯერობით ჯარი უკანაა გაწვეული და საგანგებო რწმუნებულები თბილისიდან მიდიან ხალხთან, ცდილობენ გაიგონ მათი წუხილები და იპოვონ დამშვიდების საშუალებები.

ამავე თემაზე

ედუარდ იუონი: ერთი წელი ამბოხებულ გურიაში