შემოქმედელ გლეხთა აჯანყება 1850

XVII საუკუნის დასაწყისში, სამცხე-საათაბაგოს ოსმალეთის იმპერიის დაპყრობის შემდეგ გურიაში, შემოქმედის მონასტერში გადმოიტანეს ზარზმის ეკლესიის სიწმინდეები. სპეციალურად ამ სიწმინდეთა მოსათავსებლად ვახტანგ II გურიელმა შემოქმედის ეკლესიასთან ააგო მეორე, ღვთისმშობლის შობის ეკლესია და მას რამდენიმე კომლი აზნაური და ოთხმოცი კომლი გლეხი შესწირა. XVIII საუკუნის ბოლომდე შეწირულ გლეხებსა და აზნაურებს შემოქმედელი ეპისკოპოსი განაგებდა და ისინი საშემოქმედლო ყმებად იწოდებოდნენ.

1794-1820 წლებში შემოქმედის ეპარქიას და საშემოქმედლო ყმებსაც ქაიხოსრო IV გურიელი განაგებდა და ბეგარა-გადასახდებსაც იღებდა მათგან. 1820 წელს ქაიხოსრო იძულებული გახდა, ოსმალეთის იმპერიაში გაქცეულიყო, რადგან 1819-1820 წლებში იმერეთის აჯანყებას უჭერდა მხარს და აჯანყებულებს იფარებდა.  აჯანყების დამარცხებისა და ქაიხოსროს გაქცევის შემდეგ მისი მამულები ხაზინას დარჩა და გლეხები გადასახადებს უკვე სახელმწიფოს უხდიდნენ. 1829 წელს ქაიხოსრო ოსმალეთში გარდაიცვალა, მისი ცოლ-შვილი მეფის რუსეთის მთავრობას შეურიგდა, 1831 წელს სამშობლოში დაბრუნდა და გავლენიანი ნაცნობების წყალობით 1835 წელს მამულები დაიბრუნა.

საშემოქმედლო, ანუ მდინარე ბჟუჟის ხეობა სოფელ კვირიკეთიდან სოფელ უჩხუბის ჩათვლით, 160 კომლი, ქაიხოსროს შვილების, მალაქია და დიმიტრი გურიელების კუთვნილება გახდა.  (ეს ის დიმიტრია, რომლის მიერ აშენებული სასახლე დღესაც დგას ოზურგეთში). საშემოქმედლოს გლეხთა მდგომარეობა მკვეთრად გაუარესდა. სახაზინო და საეკლესიო გლეხები საბატონო გლეხებზე უკეთეს მდგომარეობაში იყვნენ, რადგან მებატონის თვითნებობას არ განიცდიდნენ. გურიელები კი არაადამიანურად ეპყრობოდნენ ყმებს, მონაწილეობდნენ ტყვეთა სყიდვაში და ა. შ. მაგალითად ცნობილია, რომ მათ ვინმე მახარობელ ჟღენტს წაართვეს ასული ფეფინა და მისცეს აზნაურ მდივანს. მდივანმა ეს ქალი ვიღაცას აჩუქა თუ მიჰყიდა. ასეთი ფაქტები ხშირი იყო.

დიმიტრი გურიელი მარჯვნივ

1850 წლის დასაწყისში  გლეხებმა გურიელების წინააღმდეგ საჩივარი აღძრეს ოზურგეთის სამაზრო სამმართველოში. წარმომადგენლებად აირჩიეს ბეჟუკი ივანეს ძე აბაშმაძე და სოფრომ გაბრიელის ძე სადრაძე.  მალაქიამ რომ საჩივრის შესახებ გაიგო, გაანადგურა მთავარი მტკიცებულება - შემოქმედის მონასტრის  დავთარი, მონასტრის დოკუმენტების სრული კრებული. დიმიტრი გურიელმა კი სცადა დაეპატიმრებინა ყმა ბ. სადრაძე, რომელიც სადავო საქმეზე სამაზრო სამმართველოში გამოცხადდა. დიმიტრიმ დაარბევინა ამ გლეხის სახლ-კარი, წაართვა ფული, საქონელი, ნივთები. ასევე მოექცნენ სხვა მომჩივან გლეხებს. გლეხების მიერ არჩეული რწმუნებულები - აბაშმაძე და სადრაძე - დააპატიმრეს და გაროზგვა მიუსაჯეს.

1841 წლის დიდი აჯანყებიდან მხოლოდ 9 წელი იყო გასული და გლეხებში  საპროტესტო განწყობა ჯერ არ მინავლებულიყო. მათ შეწყვიტეს ყმური ბეგარა-სამსახური და ხელახალი საჩივრით მიმართეს ქუთაისის გენერალ-გუბერნატორ გაგარინს და მეფის ნაცვალ ვორონცოვს. გაგარინმა მოუწოდა გლეხებს საქმის გადაწყვეტამდე ბატონებთან ემუშავათ, ხოლო ბატონებს - გლეხებისთვის ხელი არ შეეშალათ სამართლებრივი დავის წარმოებაში. გუბერნატორის მოწოდებას რამდენიმე აზნაური და გლეხი დაემორჩილა.

სიტუაცია ხელახლა დაძაბა გლეხების წარმომადგენლების დაპატიმრებამ. სამაზრო სამმართველოს წარმომადგენელი, ოთარ კალანდარიშვილი მივიდა გლეხების წარმომადგენლებთან, აბაშმაძესა და სადრაძესთან, რათა ისინი სამაზრო სამმართველოში წაეყვანა. მხარეები შელაპარაკდნენ და გლეხებმა დაჭრეს კალანდარიშვილი, რის გამოც ორივენი დააპატიმრეს.

აბაშმაძისა და სადრაძის დაპატიმრების გამო 1850 წლის სექტემბერში სოფელ კარისყურეში მცხოვრებმა 12 გლეხმა იარაღი აიღო და გომის ტყეს შეაფარა თავი. ეს გლეხები იყვნენ: გოგია მამაკაიშვილი, დიანოს სურგულაძე (ხელმძღვანელები), ნიკო მამაკაიშვილი, ნიკოლოზ, მახარობელ და ალექსანდრე ჟღენტები, ლაზარე, გოგია, ივანე გოლიაძეები, გერასიმე და გაბრიელ სურგულაძეები. მეთორმეტე, გაბრიელ გოლიაძე, მალევე ჩამოშორდა რაზმს და სამაზრო სამმართველოში გამოცხადდა, რის გამოც აჯანყებულებმა მას სახლი დაუნგრიეს. აჯანყებულებიდან წერა-კითხვის მცოდნე დიანოს სურგულაძემ პროკლამაციები მოამზადა და მოსახლეობას დაუგზავნა.

გავარდნილ გლეხებს სურსათით მოსახლეობა ამარაგებდა. მათთან მოსალაპარაკებლად თავად მაზრის უფროსი მივიდა, მაგრამ გლეხები მოლაპარაკებაზე არ გამოცხადდნენ. მაზრის უფროსმა შემოქმედის მცხოვრებთაგან შექმნა 15 კაციანი მილიცია, სათავეში ჩაუყენა პრაპორშჩიკი გიორგი ღლონტი და ტყეში დამალულებს თავს დაესხა. სროლაში ღლონტი დაჭრეს, მაგრამ გავარდნილები დამარცხდნენ და  ყველანი დააპატიმრეს.

1851 წლის 23 აპრილს ვორონცოვის ბრძანებით 10 დაპატიმრებული გლეხი სამხედრო ტრიბუნალს გადასცეს.  იმავე წლის 24 მაისისთვის უკვე 10 გლეხიდან 4 ცოცხალი აღარ იყო. 1853 წლის 23 მაისს საქმე დაიკარგა და 1854 წლის თებერვალში ძიება ხელახლა დაიწყო. სამხედრო სასამართლომ ყველა დამნაშავედ სცნო, მაგრამ იმ დროისთვის ცოცხალი მხოლოდ ლაზარე გოლიაძე იყო. მას დახვრეტა მიუსაჯეს, მაგრამ მეფისნაცვალმა დახვრეტა ერთი წლის პატიმრობითა და 50 როზგით შეუცვალა.

მასალები ქველი ჩხატარაიშვილის ნაშრომიდან