ნოე ჟორდანია - დემოკრატიის ძირითადი პრინციპები

წიგნიდან „დემოკრატია“, პარიზი, 1933

ხალხი სოციოლოგიური ცნებაა, დემოკრატია - პოლიტიკური.

ხალხის გადაქცევა თვითმართველ საზოგადოებად ანუ დემოკრატიათ შესაძლებელია მხოლოდ ამ სოციოლოგიური ერთეულის ბაზაზე, მის მიუცილებელ, ბუნებრივათ ბოძებულ, გარდაუვალ სოციალურ თვისებებზე. ამ ერთეულის ცენტრალური ფიგურაა ადამიანი, მისი ინტერესები, მისი მოთხოვნილებები, მისი საარსებო საშუალებები, მისი წარსული, აწმყო და მომავალი. მაშასადამე, ცხოვრების მტელი დაწყობილება, საზოგადოების მტელი ურთიერთობა უნდა ემსახურებოდეს აი ამ ადამიანს და მის მოთხოვნილებათ. მსაჯული ამ შემთხვევაში შეიძლება იყოს მხოლოდ ის, მხოლოდ მას შეუძლია გაზომოს ამ დაწესებულებათა სიავკარგე, მათი მიზანშეწონილობა და დანიშნულება.

რაკი ადამიანია საზომი ყველა სოციალური მოვლენის, ნივთის და იდეის, ცხადია, ამით აღიარებულია ისიც, რომ ის არის ტავისთავის პატრონი და ბატონი, თავის მოქმეების მომფიქრებელი, ხელმძღვანელი და გამტარებელი, თავისი კერძო თუ საერთო საქმეების ამწყობი და გამძღოლი. ეს მის არსებასთან შეკავშირებული, განუყრელი თვისებაა, ეს ასე ვთქვათ, ბუნებრივი მოვლენაა.

მაშასადამე, დემოკრატიის ძირითადი პრინციპია: ადამიანი და მისი სუვერენობა. ის სუვერენია ინდივიდუალურათ თავის კერძო, საოჯახო საქმეებში, სუვერენია კოლექტიურათ, სხვასთან ერთათ, საერთო, საზოგადო საქმეებში.

ყველა ანტიდემოკრატიული მიმდინარეობა, რაგინდ დიდი განსხვავება იყოს მათ შორის, შეერთებულნი არიან აი ამ ძირითადი პრინციპის უარისყოფაში. ისინი არ სცნობენ ადამიანის ამ ბუნებრივ უფლებებს და აღიარებენ აუცილებლობას ერთი ადამიანის პატრონობის და მართველობის, მის დაუკითხავათ და ნებადაურთველათ, მეორის მიერ, არის ეს უკანასკნელი გვირგვინოსანი, ფეოდალი, ბატონი თუ რჩეული პირი თუ პირები. ყველა ეს მიმართულება შეადგენს ერთ ბანაკს, დგანან ერთ საერთო პრინციპიალურ ხაზზე და დავა აქვთ ერთმანეთს შორის მხოლოდ კონკურენციის ნიადაგზედ, ებრძვიან ერთიმეორეს მეტოქის თავიდან მოსაშორებლათ და მარტოთ თავისთავის გასაბატონებლათ.

მონის მფლობელი არ სცნობდა მონის არავითარ უფლებას, ყმის ბატონი სცნობდა ყმის ზოგ საოჯახო უფლებას. ბურჟუაზია აღიარებს პროლეტართა სუვერენობას მათ კერძო საქმეებში, უარს ყოფს  მათ სუვერენობას პოლიტიკურ საქმეებში; ფაშისტი, ბოლშევიკი და მათი მიმყოლი დაჯგუფებანი აღიარებენ მხოლოდ თავის თავის ბატონობას ერზე და ერში. ერთი სიტყვით, იცვლება ბატონობის ხარისხი და ფორმა, იცვლება ბატონის ვინაობა, ხოლო არ იცვლება ბატონობა, პრინციპი სხვისი მართველობისა რჩება. ამ ხაზზე რაიმე კომპრომისი, რაიმეს დათმობა, როგორც მაგალითათ ანტიდემოკრატიული სოციალიზმის აღიარება, ნიშნავს დემოკრატიის უძლეველი პოზიციის შენგრევას, აზროვნების არევას და მოპირდაპირეთა იდეოლოგიისაკენ დაქანებას. საკმარისია ამ მოწინააღმდეგეთა ერთი დებულება იცნოთ, რომ მოხდეს იდეოლოგიის გათიშვა ადამიანისაგან, მისი საზოგადოების მაღლა დაყენება, რომლის წინაშე ხალხი ვალდებულია დაიჩოქოს, მას ემსახუროს და თავისისაარსებო ინტერესები მის სამსხვერპლოზე მიიტანოს. იდეალის ადამიანზე მაღლა დაყენება, დეე ხალხი დაიღუპოს, ოღონდ ჭეშმარიტებამ გაიმარჯვოსო - დამახასიათებელი თვისებაა ყველა სექტის, წინასწარმეტყველის და მხსნელის. ნათქვამია, საკმარისია ეშმაკს ცალი თითი გაუწოდოთ, რომ მთლათ დაგიპყროსო: ერთი ნაბიჯის გადადგმაც კი საკმაოა ამ „მხსნელებისაკენ“ რომ სამუდამოთ მისი ტყვე გახდეთ.

ამნაირათ, პოლიტიკაში პირისპირ დგას მხოლოდ ორი ძირითადი პრინციპი, გამომდინარე ორგვარი შეხედულობისგანა კაცობრიობაზე. ამათ შორის არის გამართული საისტორიო ბრძოლა, ბრძოლა მუდმივი, შეუჩერებელი. ეს ორი ბანაკია, რომელთა შორის ხიდი ჩატეხილია. თვითეულ ბანაკში არის აზრთა სხვადასხვაობა და დავა უდაოთ მიჩნეულ ძირითადი პრინციპის პოლიტიკურათ ამუშავების და ჩამოყალიბების გარეშემო. ასეთივე დავაა დემოკრატიის ბანაკში, აქ იწყება ამთ შორის აზრთა განსხვავება.

ადამიანის თავის თავის ბატონობის აღიარება ნიშნავს მისთვის მინიჭებას თავისუფლების ამ ბატონობის ასამუშავებლათ და საქმეში გამოსაჩენათ. მაშასადამე, დემოკრატიის ძირითადი პოლიტიკური პრინციპია თავისუფლება, მოქალაქეობრივი და პოლიტიკური. მაგრამ თავისუფლების ტენდენციაა შექმნას მოქალაქეთა ნივთიერი უთანასწორობა, გააბატონოს ეკონომიურათ ერთი მეორეზე, ღარიბი გააღარიბოს, მდიდარი გაამდიდროს. ასეთ პირობაში ხალხი აღარ არის დაინტერესებული დემოკრატიის შენახვასა და დაცვაში და მისი სუვერენობა ეცემა. თავისუფლება სპობს დემოკრატიას. ცხადია, დემოკრატიის მიუცილებელი საფუძველია არა ყოველნაირი თავისუფლება, არამედ თავისუფლება განსაზღვრული, რომლის ასპარეზი იფარგლება მოქალაქის და საზოგადოების ინტერესებით. ეს საზღვარია მოქალაქეთა ეკონომიური თანასწორობა, პიროვნების ნივთიერი დამოუკიდებლობა, რომლის ჩარჩოში ადამიანი თავისუფლათ მოქმედებს. დემოკრატიის პრინციპია თავისუფლება და თანასწორობა. აქედან მძიმე პრობლემა: ამ ორი პრინციპის შეთავსება პოლიტიკაში ისე, რომ მათ ერთიმეორე არ მოსპონ და მით დემოკრატია არ დაანგრიონ. თუ თავისუფლების ტენდენციაა თანასწორობის დანგრევა, თავის მხრით თანასწორობის ტენდენციაა თავისუფლების მოსპობა ან მისი მინიმუმამდე დაყვანა და მთელის, საზოგადოების და მისი მართველობის, მოქალაქეზე გაბატონება. დემოკრატიის ძირითადი პრინციპი ილახება, დემოკრატია ეცემა. კერძო და საზოგადო ინტერესების შეთანხმება, მაშასადამე, არის საგანი ყველა დემოკრატიული უფლებრივი ნორმის. ეს ასე ესმოდათ ძველათ დემოკრატიის ყველა კანონმდებელთ და მის საფუძველზე აშენებდნენ ხალხურ წყობილებას.

პრიმიტიული დემოკრატია, როგორც უკლასო, შინაგან სოციალურ ბრძოლას მოკლებული, ამ პრობლემას სჭრიდა თავისთავათ, ბუნებრივათ. ჩვენამდე მოაღწია მხოლოდ ერთმა წერილობითმა საბუთმა ასეთი დემოკრატიისა, საიდანაც ნათლად სჩანს მისი სოციალური აგებულება. ეს საბუთია დაბადება, მოსეს ხუთი წიგნი, რომელშიაც თავმოყრილია ებრაელთა დემოკრატიის ძირითადი კანონები. ამ საზოგადოებაში ბატონობდა მაღლა ღმერთი, დაბლა ხალხი, თემებათ დაყოფილი. თემი ირჩევს თავის მეთაურთ, საკითხები წყდება თემის ყრილობაზე. სიმდიდრის მთავარი წყარო მიწა დაყოფილია თემთა შორის, თემში ოჯახთა შორის. ეს თანასწორ ადამიანთა პირველი სახელმწიფო წყობილება აგებულია შესაფერ სოციალურ კანონმდებლობაზე. ათი მცნება უკრძალავს ებრაელს „ისურვოს ცოლი მოყვასისა მისისა, სახლი მოყვასისა მისისა, ნუცა მიწისა მისისა, ნუცა ხარისა მისისა, ნუცა ვირისა მისისა, ნუცა ქონებისა მისისა“. ღმერთი ეუნრბა მოსეს: „მიწის სამუდამოთ გაყიდვა არ შეიძლება, რამეთუ მიწა ჩემია, თქვენ კი მოსულნი და დაბინავებულნი ხართ ჩემსას. თუ ძმა შენი გაღარიბდა და გაყიდა თავისი მიწა, მივიდეს მისი უახლოესი ნათესავი და გამოიყიდოს იგი. და თუ ასეთი ნათესავი არ აღმოჩნდა, იუბილეის წელს მიწა მუქთათ დაუბრუნდეს გამყიდველს“. ხოლო ასეთი ყველას გამათანასწორებელი იუბილეი იმართებოდა 50 წელში ერთხელ. ამ კანონს ექვემდებარებოდა სოფლის შენობებიც. აკრძალული იყო ებრაელის დამონება ან დაყმობა და თუ ვალის გასასტუმრებლათ ასეთ ზომას მიმართავდა, პატრონი ვალდებული იყო მეშვიდე წელს მას ან ყმათ შესული უსასყიდლოდ გაენთავისუფლებია და თან მისი ნამუშევრის ერთი ნაწილი გაეტანებია.

ამავე სოციალურ გეზს მისდევდა კლასიკური დემოკრატია. მონტესკიო სწერს:

„ძველ რესპუბლიკათა დაამარსებელნი თანასწორათ ყოფდნენ მიწას. ამით ხალხი ძლიერდებოდა და მით კარგათ მოწესრიგებული საზოგადოება დგებოდა. ეს ქმნიდა ძლიერ მხედრობასაც, ვინაიდან თვითეულ მოქალაქეს ქონდა თანასწორი ინტერესი და დიდი ინტერესიც დაეცვა სამშობლო“. როგორც კი ასეთ საზოგადოებაში მიწის მობილიზაცია გაძლიერდებოდა და უმამულო ხალხი მრავლდებოდა, დემოკრატიის გადასარჩენათ ხდებოდა მიწის რეფორმები, დარღვეული მიწათმფლობელობის წონასწორობის აღდგენა (სოლონი, ლიკურგი და სხვ).

ამნაირათ, დემოკრატიის პოლიტიკური პრინციპია თავისუფლება, სოციალური პრინციპია - თანასწორობა; ამათ შორის გამართულია მუდმივი შუღლი და ბრძოლა. დემოკრატიაში რაც უფრო მეტი გავლენა აქვს შეძლებულთ, მითუ ფრო მეტია თავისუფლება და ნაკლები თანასწორობა; და პირიქით, რაც მეტი გავლენა აქვთ ღარიბ ხალხს, მითუ უფრო მეტია თანასწორობა და ნაკლები თავისუფლება. პირველი მდგომარეობა ქმნის გარდამავალ საფეხურს ოლიგარქიისაკენ, მონარქიისაკენ და სხვ., მეორე კი ტირანიისაკენ: ყველა ტირანი ხალხისაგან გამოვიდა, დემაგოგიით გაბატონდა. ორივე ამ მდგომარეობას გზას უჭრის თავისუფლების და თანასწორობის შეხამებულათ შეტვისება და მკვიდრი პოლიტიკური წესებით დამაგრება. ამ წესების შემუშავება და შენახვა შეუძლია მხოლოდ დემოკრატიას. ე.ი. დემოკრატიის არსებობა მათი არსებობის წინასწარი პირობაა. ჯერ დემოკრატია, შემდეგ თავისუფლება და ტანასწორობა. მაშასადამე, დემოკრატიის დამახასიათებელი ატრიბუტი ეს ორი დებულება არ არის.

და მართლაც, თავისუფლება შეიძლება იყოს დემოკრატიის გარეშეც. ლიბერალების რეჟიმი თავისუფლების რეჟიმია. ასევეა თანასწორობა. დესპოტიაში ყველა თანასწორია უუფლებობით; საბჭოთა ქვეყანაში მთელი ხალხი ყოველ მხრივ გათანაბრებულია სიღატაკეში და მორჩილებაში. ცხადია მხოლოდ თვით დემოკრატიის მიერ დამყარებული თავისუფლება და თანასწორობა შეიძლება იყოს ხალხური, დიდი უმრავლესობის ინტერესების და აზრების გამომხატველი. ხოლო დემოკრატია არსებობს იქ, სადაც თვითეული მოქალაქე არის ერთ და იმავე დროს სუვერენი და ქვეშევრდომი, ბრძანებელი და ბრძანების ამსრულებელი.ის, როგორც სუვერენი, კანონმდებელია, აღმასრულებელია, მოსამართლეა; როგორც ქვეშევრდომი - კანონის მორჩილია, განჩინების და სასჯელის მიმღებია. სადაც ასეთი წყობილება არსებობს, იქ თავისუფლების და თანასწორობის საკითხი ღებულობს ხალხურ ხასიათს. აქ თავისუფლება არ ნიშნავს მოქალაქის უფლებას  - აკეთოს რაც მოეპრიანება. არც თანასწორობა ნიშნავს მოქალაქის ქონებრივი უფლების აყრას და ძალით, მექანიკურათ მათ გათანაბრებას. ეს იქნებოდა არა დემოკრატიზმი, არამედ ბოლშევიზმი. ანტიდემოკრატიულ ქვეყანაში თავისუფლების შეკვეცა წარმოებს მუდამ ხალხის საწინააღმდეგოთ, დემოკრატიაში კი - ხალხის სასარგებლოთ. დემოკრატიული ათინის კანონმდებლობით აკრძალული იყო თავსდასხმა ორ უზენაესობაზე: მაღლა ღმერთზე და დაბლა დემოკრატიულ წყობილებაზე.

მოქალაქის თავისუფლების შეზღუდვა ეკონომიურ და პოლიტიკურ სფეროში ხალხის სუვერენობის გადასარჩენათ და უზრუნველსაყოფათ დემოკრატიის არსებითი პოლიტიკაა. დემოკრატიის მიუცილებელი ატრიბუტი თავისუფლებაა, მარა არა იმდენი რომ მან შესჭამოს მშობელი დედა.

დემოკრატიაში ყველა პიროვნებას უნდა ქონდეს თავისუფალი გასაქანი დაიცვას თავისი მრავალფეროვანი ინტერესები, აწარმოოს თავისი საქმეები თავის შეხედულებისამებრ, მაგრამ ეს გასაქანი არ უნდა შორდებოდეს იმ საზღვარს, რომლის იქით იწყება პოლიტიკური საზოგადოების დანგრევა კერძო პირთა მიერ. მიუღებელია მოშლა მთელის მიერ კერძოსი, კერძოს მიერ მთელის. ამათ შორის საზღვარის გავლება და დაცვა არის საგანი დემოკრატიის ორგანოების.