გურიის სკოლების ისტორია

გურია XIX საუკუნეში გამოირჩეოდა სკოლების რაოდენობით, ხოლო გურულები -  სწავლა-განათლებისადმი მისწრაფებით. „პეტერბურგის უწყებანი“ წერდა, რომ არამცთუ ამიერკავკასიაში, არამედ რუსეთის მოწინავე გუბერნიებშიც კი ვერ შეხვდებით მოსახლეობის პროცენტული რაოდენობის მიხედვით იმდენ განათლებულ ადამიანს, რამდენსაც ქუთაისის გუბერნიის ოზურგეთის მაზრაში. ამავეს წერდა „საქართველოს კალენდარი“ 1895 წელს: მთელს საქართველოში წერა-კითხვის ცოდნაში პირველი ადგილი ოზურგეთის მაზრას უჭირავს, მეორე კი რაჭის მაზრასო.

სასულიერო-სამრევლო სასწავლებელი

XIX საუკუნის დასაწყისში რუსეთის იმპერიის ბიუროკრატია შეუდგა საქართველოში სასულიერო სამაზრო სასწავლებლების გახსნას. იმპერიას სჭირდებოდა რუსული ენის მცოდნე მღვდლები. გურიაში რუსული მმართველობა დამყარდა 1830-იანი წლებიდან. სასულიერო სასწავლებლის გახსნის პირველი მცდელობა გურიაში ჰქონდათ 1833 წელს. შემოქმედელმა ეპისკოპოსმა არსენ მგალობლიშვილმა თბილისში ყოფნისას სიტყვიერი თხოვნით მიმართა საქართველოს ეგზარქოსს სასწავლებლის გახსნის შესახებ. ეგზარქოსმა მას თანხმობა მისცა, თუ სასწავლებელს ადგილობრივი მოსახლეობა შეინახავდა. 1835-40 წლებში გამოყოფილმა კომისიებმა დაადგინა, რომ გურიის ეკლესია-მონასტრების შემოსავლები სასწავლების შესანახად საკმარისი არ იყო. სასწავლებლის გახსნა ივარაუდებოდა 1838 წელს, მაგრამ გადაიდო. 1839 წელს საქართველოს ეგზარქოსი მთავარმართებელ გოლოვინს წერდა, რომ ქუთაისის სასწავლებელი საკმარისი არ იყო და იმერეთსა და გურიაში დამატებითი სკოლები იყო საჭირო. სასწავლებლის გახსნა კვლავ ივარაუდებოდა 1841 წელს, მაგრამ ამ წელს დაწყებულმა გლეხთა აჯანყებამ დააყოვნა ეს საქმე. საბოლოოდ გურიის სამრევლო სასწავლებელი გაიხსნა 1846 წლის 14 აპრილს. ეპისკოპოს ექვთიმეს განკარგულებით ის გაიხსნა ჯუმათის მონასტერთან. ხელმძღვანელად დაინიშნა თბილისის სასულიერო სემინარიის კურსდამთავრებული ივანე ბეშქენაძე. სასწავლებელი ორკლასიანი იყო და ისწავლებოდა ქართული და რუსული ენა, საღვთო სჯული და არითმეტიკა

ჯუმათში სასწავლებლის შენახვა შეუძლებელი შეიქნა და 1848 წელს ის გადაიტანეს ოზურგეთში. სასწავლებლის ზედამხედველი 1854 წლიდან იყო დეკანოზი სვიმონ ქიქოძე, ეპისკოპოს გაბრიელ ქიქოძის ძმა. წყაროების მიხედვით ზედამხედველი მეფის რეჟიმის ერთგული მსახური იყო. ქიქოძე ამავდროულად იყო მასწავლებელი გურიის საქალაქო სასწავლებელში, დეკანოზი გურიის კათედრის სობოროში, ბლაღოჩინი ეპარქიაში, ბახვის სოფლის სასწავლებლის მზრუნველი, პირუტყვების ექიმი. ქიქოძეს სურდა სკოლა საკუთარი შემოსავლის წყაროდ ექცია და სასწავლებელი საკუთარ სახლში მოათავსა, რათა მოსწავლეთა მშობლებისაგან ბინის ქირა აეღო. სკოლა იქცა ქიქოძის კერძო დაწესებულებად, მოსწავლეები მუშაობდნენ მის ბაღსა ბოსტანში, უვლიდნენ შინაურ ცხოველებს. ეს გარემოება უკმაყოფილებას იწვევდა მოსწავლეებში.

ქიქოძე განგებ ქირაობდა უცოდინარ მასწავლებლებს, რათა დაბალი ხელფასი გადაეხადა (წელიწადში 50 მანეთი). სკოლაში ასწავლიდნენ რუსულ, ბერძნულ და ლათინურ ენებს, მაგრამ ასწავლიდნენ ფორმალურად, რადგან ეს საგნები თავად მასწავლებლებმა არ იცოდნენ. (ივერია, 1878, 12 იანვარი, N2, გვ 1-3)

ქიქოძის ფინანსური საქმიანობით უკმაყოფილო 40-მა მღვდელმა 1870 წლის გაზაფხულზე გაბრიელ ეპისკოპოსს თხოვნით მიმართა: ჩვენ ორ მღვდელს ავირჩევთ სასწავლებლის მზრუნველად, ქიქოძეს ზონარგაყრილ ბეჭდიან წიგნს მივცემთ შემოსავალ-გასავლის ჩასაწერად და გასაკონტროლებლადო, ხოლო ყველა ხარჯზე ჩვენი ხელმოწერა აუცილებელი იყოსო. შემდგომში, 1876 წლის 22 ნოემბერს ქიქოძის უკმაყოფილო მღვდლები დაუკითხავად შეიჭრნენ შენობაში და მოითხოვეს ეკონომიკური ანგარიშის ჩაბარება. ცნობილია, რომ სკოლის წლიური ბიუჯეტი 5000 მანეთი იყო (1875 წ.).

სასწავლებელი მოთავსებული იყო ქიქოძის ორსართულიან ხის სახლში. სასწავლებელს ეჭირა ხუთი ოთახი ამდენივე კლასისთვის პირველ სართულზე და ზემო სართულში მოთავსებული იყო არქივი. შენობას არ ქონდა კარები, ფანჯრები, ჭერი, ბუხრები იყო მხოლოდ პირველ სართულზე, მეორეზე კი ადიოდა კალმები.

1871 წელს სკოლაში მიიღეს ისიდორე რამიშვილი. რამიშვილის ოჯახს არ ჰქონდა სწავლის ფული, ამიტომ ის ნათესავმა მღვდელმა კეკელიძემ, როგორც თავისი შვილი, ისე მიაღებინა. სკოლაში გამჟღავნდა, რომ რამიშვილი მღვდლის შვილი არ იყო და სასწავლებლიდან გარიცხეს. რამიშვილს სწავლის იმდენად დიდი სურვილი ჰქონდა, რომ გაიპარა სახლიდან, ჩავიდა ოზურგეთში, ფეხებში ჩაუვარდა სკოლის ზედამხედველ ქიქოძეს და სთხოვა დაებრუნებინათ სკოლაში, რაც შეუსრულეს და 1878 წელს დაასრულა სწავლა.

სასწავლებელი 1874 წელს გადააკეთეს სამკლასიან, ხოლო 1876 წელს ოთხკლასიან სასწავლებლად. 1876 წელს მას ეწოდა ოზურგეთის სასულიერო სასწავლებელი და ეს სახელი დარჩა 1917 წლამდე. 1876 წელს თბილისის სასულიერო სემინარიისადმი გაგზავნილ წლიურ ანგარიშში ნ. ტატიშვილი წერდა, რომ ოზურგეთის სამრევლო სასწავლებელში სწავლა-აღზრდის საქმე ჩამორჩენილია, საჭიროა იქ დავნიშნოთ სემინარია დამთავრებული ხალხი, რომ ავამაღლოთ ოზურგეთის ჩამორჩენილი დონეო. 1876 წლის სექტემბერში სკოლას შეემატა რამდენიმე შესაფერისი უნარის მქონე მასწავლებელი, მათ შორის იყო თბილისის სასულიერო სემინარიის კურსდამთავრებული ახალგაზრდა მასწავლებელი ივანე ლიაძე, რომელიც სამეგრელოდან მიავლინეს ოზურგეთის სასულიერო სასწავლებელში  ინსპექტორად. მასთან ერთად სკოლაში მივიდა მასწავლებელი ანდრო ბენაშვილი. ამ ცვლილებას მოსახლეობა  სიხარულით შეხვდა. მათ იმედი ჰქონდათ, რომ უწესრიგობას და ჩამორჩენილობას ბოლო მოეღებოდა. ლიაძე სემინარიელი ახალგაზრდების იმ ჯგუფს მიეკუთვნებოდა, რომელიც გატაცებული იყო პროგრესული ლიტერატურით. ის აქტიურად თანამშრომლობდა გაზეთ „დროებაში“. ახალგაზრდა ინსპექტორმა სცადა სასწავლებელში შექმნილი მძიმე მდგომარეობის გამოსწორება. მან ამხილა დეკანოზ ქიქოძის თვითნებობა და მოსწავლეთა სიყვარული და პატივისცემა დაიმსახურა.

1877 წელს ზედამხედველმა მოითხოვა დაეცალა სკოლას სახლი და ეს მაშინ, როცა ყველა შენობა დაკავებული იყო რიონის რაზმების მიერ 1877-78 წლების ოსმალეთ-რუსეთის ომის გამო. სასულიერო სასწავლებელს დიდ დახმარებას უწევდა გრიგოლ გურიელი. გურიელმა საკუთარი სახლი, რომელიც სპეციალურმა კომისიამ 28 ათას მანეთად შეაფასა, 13 ათასად მიჰყიდა მთავრობას სასულიერო სასწავლებლისთვის. სასწავლებელი ზედამხედველის სახლიდან გურიელის სახლში გადავიდა სერზე 1878 წლის შუაში.

დეკანოზი ქიქოძე კი ეპისკოპოსთან ჩიოდა, რომ მღვდლები  უკანონოდ მოქმედებენო და საკუთარი გაიტანა კიდეც. მან ასევე შეძლო მოსწავლეთა მფარველი მასწავლებლის თავიდან მოცილება. 1878 წლის თებერვალში სასწავლებლის გამგეობამ მიიღო გადაწყვეტილება ლიაძის გაძევების შესახებ. ლიაძის მოხსნამ მოსწავლეთა უკმაყოფილება გამოიწვია, ისინი გაიფიცნენ და ერთ დღეს სკოლაში სრულიად არ გამოცხადდნენ; გაფიცვის მიზანი იყო საყვარელი მასწავლებლის უკანვე დაბრუნება და სწავლის პირობების გაუმჯობესება. ინფორმაცია მოსწავლეთა გაფიცვის შესახებ მთელ პრესას მოედო. გაფიცვების ორგანიზატორი ეგნატე ნინოშვილი სასწავლებლის ადმინისტრაციამ 1878 წლის სექტემბერში გარიცხა. ნინოშვილს სოლიდარობა გამოუცხადა სილიბისტრო ჯიბლაძემ და სწავლა შეწყვიტა, მაგრამ ნინოშვილისვე თხოვნით დაბრუნდა სკოლაში და ნინოშვილს ეხმარებოდა საშინაო განათლების მიღებაში.

ლიაძემ თავისი სიმართლე მაინც დაადასტურა, რევიზორმა, თბილისის სასულიერო სემინარიის მასწავლებელმა თედორე ფავორსკიმ აღწერა ის სიტუაცია, რაც სასწავლებელში იყო.  ლიაძე დააბრუნეს, ქიქოძეს კი საყვედური გამოუცხადეს. იმავე წელს კიდევ ერთმა რევიზორმა გრიგორევსკიმ კიდევ უარესი დასკვნა დაწერა ქიქოძის საქმიანობათა შესახებ. მისი დასკვნის საფუძველზე მოხსნეს ქიქოძე.

ორი წელი ზედამხედველის თანამდებობა ვაკანტური იყო. 1881 წლიდან კი დანიშნეს მიხეილ ილურიძე. მიუხედავად იმისა, რომ სასწავლებელს მიწის კარგი ნაკვეთი და შენობა ჰქონდა, 1884 წელს იგეგმებოდა შენობაზე სართულის დაშენება და ეზოში მოსწავლეთა საცხოვრებლის მშენებლობა. ამისთვის 1700 მანეთი იყო გამოყოფილი. 1885-1890 წლებში ზედამხედველი იყო შიო შიუკოვი. 1890-1896 წლებში — ნიკოლოზ ტატიევი. 1896 წლის 1 იანვრისთვის სასწავლებელში 208 მოსწავლე ირიცხებოდა. მის შენახვაზე გურიის სამღვდელობა წელიწადში 11 120 მანეთს ხარჯავდა

1910 წლისთვის სასწავლებელში გალობას ფილიმონ ქორიძე ასწავლიდა. 1917-1922 წლებში სასწავლებელს ოზურგეთის გიმნაზია ეწოდებოდა. 1918 წელს მისი დირექტორი იყო ილია ფერაძე. იყო ავტორი წიგნისა „საქართველოს ისტორია“. 1918 წლის 18 დეკემბერს ოზურგეთის გიმნაზიის გამგე განათლების მინისტრს დეპეშით ატყობინებდა მასწავლებელთა გაჭირვების შესახებ, მასწავლებლებს 4 თვის ხელფასი ჰქონდათ მიუღებელი.

1922 წლიდან მას ეწოდა N1 შვიდწლიანი სკოლა და 1928 წელს შეიერთა საქალაქო სასწავლებლის მოსწავლეების ნაწილი. 1930 წელს მიენიჭა ეგნატე ნინოშვილის სახელი. დღეს სკოლას N1 საჯარო სკოლა ეწოდება.

წლები	სახელწოდება	მასწავლებელი	მოსწავლე
1846	გურიის სასულიერო-სამრევლო სასწავლებელი	1	67
1855	ოზურგეთის სასულიერო-სამრევლო სასწავლებელი	2	80
1876	ოზურგეთის სასულიერო სასწავლებელი	9	226
1917	ოზურგეთის გიმნაზია
1922	ოზურგეთის ჰუმანიტარული ტექნიკუმი
1925	ოზურგეთის ცხრაწლედი	14
1927	ცხრაწლედი აგრონომიული განხრით
1929	ათწლედი პედაგოგიური განხრით
1930	ათწლედი აგრონომიული განხრით
1932	ოზურგეთის ათწლედი
1933	პოლიტ-ტექნიკური ათწლედი
1934	მახარაძის სანიმუშო საშუალო სკოლა
1935	მახარაძის პოლიტ-ტექნიკური ათწლედი	22
1936	მახარაძის პირველი საშუალო სკოლა
1945	მახარაძის ვაჟთა საშუალო სკოლა		644
1954	მახარაძის პირველი საშუალო სკოლა	32

 

წლები	ცნობილი მოსწავლეები
1871-78 1872-79	ისიდორე რამიშვილი სილიბისტრო ჯიბლაძე
1874-78	ეგნატე ნინოშვილი
1878-84	ფილიპე მახარაძე
1879-1884	ნოე ჟორდანია
1880 1882 1883	აპოლონ წულაძე სოლომონ ჭეიშვილი ლავრენტი წულაძე
1885	ავქსენტი მეგრელიძე
1880-87 1889-1895	ფილიპე გოგიჩაიშვილი გერასიმე მახარაძე
1891-92	ვალერიან კანდელაკი
1890-94 1895 1897	ნოე რამიშვილი გიორგი გოგელია ვასილ დუმბაძე გრიგოლ ცეცხლაძე
190? 1919-21	ილია ფირცხალაიშვილი კონსტანტინე ლესელიძე

1891-1915 წლებში ოზურგეთის სასულიერო სასწავლებლის კურსდამთავრებულთა სია.

სამაზრო (საქალაქო) სასწავლებელი

ოზურგეთში სამაზრო სასწავლებელი ოფიციალურად გაიხსნა 1850 წლის 21 თებერვალს. სასწავლებელი მოთავსებული იყო ოზურგეთის სამხედრო სკოლისათვის ახლადაგებულ შენობაში. სასწავლებლის გახსნის ინიციატორი, მმართველი და მოსამზადებელი კლასის მასწავლებელი იყო თავადი ივანე გიორგის ძე ნაკაშიძე, მგალობელ მელქისედეკ ნაკაშიძის ძმა. 

1860 წელს წერს ბარონი ნიკოლოზი, რომელსაც დაუთვალიერებია ქუთაისის გუბერნიის სკოლები მეფისნაცვლისადმი მოხსენებაში წერდა: „ოზურგეთის ორწლიანმა სასწავლებელმა ყურადღება მიიქცია თავისი მრავალრიცხოვანი 150 მოსწავლით“. 1863 წელს სასწავლებელი გადაკეთდა სამკლასიანად. 

1874 წლის პირველ ივლისს სამაზრო სასწავლებელი ექვსკლასიან საქალაქო სასწავლებლად გადაკეთდა. ზედამხედველად დაინიშნა ვილჰელმ ჩერმაკი. 1875 ითვლებოდა 175 მოსწავლე და 4 მასწავლებელი.  ამ პერიოდში იზრდებოდა ინტერესი სწავლა-განათლებისადმი. 1877 წლიდან სასწავლებელი ოთხკლასიანი გახდა.

1881 წლიდან სკოლის დირექტორი იყო ვლადიმერ ბირშეტი. მას ქუთაისის გუბერნიის სახალხო სკოლის დირექტორმა არლოვმა მიანდო ოზურგეთში საქალებო სკოლის გახსნა, რომლისთვისაც 1000 მანეთი იყო შეგროვებული. თავდაპირველად ამ საქმეს ხელმძღვანელობდნენ სოფიო გურიელისა და მაკა წულუკიძისა. ფული მაზრის უფროსს, ოტია დადიანს, ჰქონდა მიბარებული, მაგრამ ქალები არ სთხოვდნენ, ვაითუ არ ეწყინოსო. მას შემდეგ, რაც საქმე ბირშეტს მიანდეს, მან ფული დადიანს გამოართვა და პირადი საჭიროებისთვის მოიხმარა. ამისთვის მხოლოდ 10 დღე დატყვევევბა მიუსაჯეს. ბირშეტი მოხსნეს და 1883 წელს დანიშნეს კონსტანტინე პრევოზნიკოვი. 1886 წლიდან ეს პოზიცია დაიკავა გრიგოლ გურიელმა, 1888 წელს აბკარ ბეკზადოვმა.

1890-95 წლებში სკოლაში ასწავლიდა ივანე გომელაური. მან 1895 გამოსცა საბავშვო წიგნი „საჩუქარი“. 1896 წლისთვის სასწავლებელში სწავლობდა 303 მოსწავლე. წლიური ხარჯი იყო 8205 მანეთი. ამ პერიოდში, 1892-1898 წლებში დირექტორი იყო მოსე ოქროპირის ძე ურუშაძე; 1898-1904 წლებში ალექსანდრე მუსნიცკი, 1904-05 წლებში იოსებ სტეფანოვი, 1905-10 წლებში ევ. გორგასლიძე, 1910-12 წლებში გრიგოლ ტუზოვი, 1913-14 მიხეილ ბეჟანოვი, 1915 გიორგი ჭყონია.

1916 წელს ის გადაკეთდა უმაღლეს პირველდაწყებით სკოლად. დირექტორი იყო ნოე სიხარულიძე. 1917-1928 წლებში სკოლა განთავსებული იყო დიმიტრი გურიელის სასახლეში. 1928 წელს სასწავლებელი გაიყო ორად. მოსწავლეთა ერთი ნაწილი შეუერთდა ყოფილ სასულიერო სასწავლებელს სერზე, ხოლო მეორე ნაწილი გადავიდა თავად გიორგი ნაკაშიძის სახლში.

1921-34 წლებში მას ოზურგეთის N1 შვიდწლიანი სკოლა ერქვა, ხოლო 1934-36 წლებში სახელწოდებაში „შრომის სკოლა“ დაემატა. 1936-38 წლებში N1 არასრული საშუალო სკოლა ერქვა. 1938 წლიდან ეწოდა მეორე საშუალო სკოლა. 1945-54 წლებში ქალთა სკოლა იყო.

წლები	მოსწავლეები
18?	სიმონ გუგუნავა
186?	გიგო შარაშიძე
187?	ნიკო მარი
187?	სილოვან ხუნდაძე
1870-74 188? 188? 188?-1883 1878-1884	ექვთიმე თაყაიშვილი პეტრე სურგულაძე ჭოლა ლომთათიძე არსენ მამულაიშვილი (ლალიონი) თედო კიკვაძე დავით ართმელაძე
18?-	დათიკო შევარდნაძე კიკია მამულაიშვილი
19?	შალვა რადიანი ვიქტორ დოლიძე ალექსანდრე წუწუნავა ნესტორ მალაზონია
19?	ივანე სარიშვილი
19? 191?	პორფილე ჩანჩიბაძე ცეცილია წუწუნავა სანდრო ჟორჟოლიანი მოსე გოგიბერიძე
1917-19	კონსტანტინე ლესელიძე

ზვანის სკოლა

1900 წელს ზვანში, რომელიც უკვე ქალაქის გარეუბანი იყო, გაიხსნა დაწყებითი, ორკლასიანი სკოლა. სკოლისთვის შენობა ვერ გამოიძებნა, ამიტომ ის კერძო სახლებში განთავსდა. კლასების ნაწილი სწავლობდა კესარია კვაჭაძის სახლში ნატანების (კოსტავას) ქუჩაზე, ნაწილი კი მოსე ტუღუშის სახლში (ლესელიძის ქუჩა). მოგვიანებით, მოსწავლეთა რაოდენობის ზრდის გამო აშენდა ხის ერთსართულიანი სახლი ექვსი საკლასო ოთახით ზვანის ჩაის ფაბრიკის შენობის აღმოსავლეთით. ზვანის ორკლასიან სასწავლებელში სწავლობდნენ კონსტანტინე ლესელიძე და პორფილე ჩანჩიბაძე. ზვანის სკოლის მემკვიდრეა ქალაქ ოზურგეთის N3 საჯარო სკოლა.

ქალაქის სხვა სკოლები

1879 წელს ოზურგეთში გაიხსნა ქალთა ერთკლასიანი სკოლა, რომელიც 1882 წლის 6 დეკემბერს ორკლასიანი გახდა. სკოლას  გურიის ეპისკოპოსი ალექსანდრე აფინანსებდა და მასში ნინო ქიქოძე და მარიამ დემურია ასწავლიდნენ. ამ სკოლაში სწავლობდა ნინო ნაკაშიძე. 1890 წელს სწავლობდა 47, 1896 წლისთვის კი 112 მოსწავლე. წლიურად მისი შენახვა 1400 მანეთი ჯდებოდა. 1890 წლიდან მეეტლეთა ამხანაგობა წლიურად 120 მანეთს (8600 ₾) სწირავდა.

1893 წელს გაიხსნა სამრევლო სკოლა. 1896 წლისთვის იქ სწავლობდა 58 მოსწავლე. 1895 წლისთვის ოზურგეთში უკვე ოთხი სასწავლებელი იყო:  სასულიერო ოთხკლასიანი სასწავლებებლი, საქალაქო სასწავლებელი, საქალებო სკოლა და სამრევლო სასაწავლებელი. . სულ მათში სწავლობდა 681 მოსწავლე, რაზეც იხარჯებოდა 20 145 მანეთი.

1893 წელს ოზურგეთში ცდილობდნენ სამეურნეო სკოლის გახსნისთვის ნებართვის მიღებას, თუმცა ქუთაისის სამხედრო გუბერნატორი მხოლოდ საქალაქო სასწავლებელში სამეურნეო განყოფილების შექმნის ნებართვის გაცემაზე იყო თანახმა. 1901 წელს ოზურგეთში გადმოიტანა მის მიერ ბათუმში დაფუძნებული სასწავლებელი თედო კიკვაძემ, რომელმაც, მანამდე 1890 წელს დააარსა მაკვანეთის სკოლა. მაკვანეთის სკოლას 1891 წლიდან ნიკო ჯანაშია ხელმძღვანელობდა. სკოლა ოფიციალურად 1894 წელს დამტკიცდა. 1903 წელს ის ორკლასიანი გახდა და სოფელს მოეხსნა მასწავლებლის გადასახადი. სკოლის სამივე მასწავლებელი ხელფასს ბიუჯეტიდან იღებდა. 1930-იან წლებში უკვე შვიდწლიანი იყო.

სკოლები სოფლად

სოფლებში ძირითადად, ორკლასიანი სკოლები იხსნებოდა. დაწყებითი სკოლების გახსნის უფლება 1861-64 წლებში მიღებული დებულებებით მიეცათ სასოფლო საზოგადოებებსა და ერობებს სასწავლო ოლქის ნებართვით. 1870 წელს სოფლებში 17 სკოლა იყო გახსნილი და 817 მოსწავლე სწავლობდა 

• 1859 - ძიმითი (მამათი) ეს სკოლა 1905 წელს დაასრულა ნესტორ მალაზონიამ და 1908-11 წლებში აქვე მუშაობდა დამლაგებლად. აქვე ასწავლიდა 1919-21 წლებში
• 1863 - მიქელგაბრიელი (დაიხურა 1871-72)
• 1868 - ჯუმათი მონასტრის სკოლა (დაიხურა 1880-იანებში მასწავლებელთა უხეირობის გამო)
• 1872 - ნიგოითი, ასკანა
• 1873 - ლიხაური, ბასილეთი (ორკლასიანი), ჩიბათი, შემოქმედი (ერთკლასიანი)
• 1874 - ბახვი, ლანჩხუთი
• 1875 - ჯურუყვეთი
• 1876 - აკეთი
• 1879 - , დვაბზუ, ჩოჩხათი
• 1880 - ამაღლება
• 1881 - ჯუმათი, ქ.შ.წ.კ.გ.ს სკოლა
• 1883 - ხვარბეთი (გოგორეთი)
• 1883 წლამდე - აცანა აქ ასწავლიდა ნესტორ მალაზონია 1919-21 წწ.
• 1883 - მიქელგაბრიელი
• 1884 - ჩოხატაური
• 1887 - ჯვარცხმა, სურები 1897-1902 წლებში დიდივანის სკოლაში სწავლობდა ილია სიხარულიძე.
• 1890 - მაკვანეთი 
• 1891 - ქაქუთი
• 1894 - მაკვანეთი (ოფიციალური)
• 1896 - ქაქუთი
• 1897 წყალწმინდის ერთკლასიანი სამრევლო სკოლა. სკოლის მმართველი იყო სიმონ ქორიძე
• 1898 - საღვთო

1890 წელს გურიის სოფლებში 18 პირველდაწყებითი სკოლა იყო, სწავლობდა 1608 მოსწავლე, აქედან სულ 28 გოგო (15 ბახვის, 6 ნიგოითის, 4 ჩოხატაურის, 3 ბასილეთის სკოლაში). ყველაზე დიდი სკოლა იყო ბახვის (189 მოსწავლე), ყველაზე პატარა კი ჯუმათის (48). 

დროება, 1874 წელი:

ოზურგეთის მაზრაში უფრო ბევრი შკოლებია, თითქმის ოთხი იმდენი, რაც რაჭაშია...აქაური ხალხი უფრო თანამგრძნობია შკოლებისა, ვინემ სხვა მაზრების მცხოვრებნი.

გურიაში დიდი სურვილი აქვს ჩვენს საწყალ ხალხს სწავლის შეძენისა და განათლებისა. ამ ზაფხულის თვეშიაც, როცა ერთი მოზრდილი ბიჭი დღეში ერთი ოქრო ღირს მამას მაინც არ ენაღვლის ყმაწვილის სიარული სკოლაში დილიდან შუადღის გასვლამდის, რადგან კარგად უწყის, რომ ცოდნა სინათლეა“ 

ორკლასიანი სკოლები გაიხსნა ასევე სოფლებში: ნაგომარი, ხიდისთავი, ჩოჩხათი, ექადია. ჩოჩხათის სკოლაში 1879—1885 წლებში ასწავლიდა ეგნატე ნინოშვილი. სკოლების რაოდენობით გურია სხვებზე წინა დგას, წერდა ჟურნალი „მწყემსი“ 1891 წელს. ყოველკვირეულ გაზეთ „კვალის“ ცნობით გურიაში 40-ზე მეტი სამონასტრო სკოლაა და 30-ზე მეტი სამრევლო. 1892 წლისთვის ბახვში მოქმედებდა სამი კერძო მოსამზადებელი სკოლა.

გარდა ამისა, 1893 წლისთვის სამრევლო სკოლები იყო ლანჩხუთში, ვანში, ხიდისთავში, ქვენობანში, ხევში, გუთურში, იანეულში, საჯავახოში, სამებაში, ჭალა-საყდარში, დვაბზუში, ბოხვაურში, თავსურებში.

1889 წელს „ცნობის ფურცელი“ წერდა, რომ სამრევლო საეკლესიო სკოლების ზედამხედველის მოხსენების თანახმად აუცილებელი იყო სამრევლო სკოლათა რიცხვის ზრდა და მათი გახსნა სოფლებში ჭანიეთი, აჭი, კახური, ახალსოფელი, კვირიკეთი, მოედანი, ზედუბანი, გოგორეთი, ფამფალეთი, უჩხუბი, შუხუთი, გორისფერდი, ზემო ამაღლება. გარდა ამისა, საჭიროა წერა-კითხვის 8 სკოლა ოზურგეთის მაზრაშიო. ახალ სკოლებზე წლიურად 7555 მანეთი უნდა დახარჯულიყო.

1892 წლის მონაცემებით ქუთაისის გუბერნიაში ქალაქების შემდეგ ოზურგეთის მაზრა იკავებდა მოწინავე ადგილს ერთ სულ მოსახლეზე სკოლებისა და მოსწავლეების რაოდენობით, ხოლო განათლების დონით იკავებდა პირველ ადგილს გუბერნიაში. 1895 წლისთვის ოზურგეთის მაზრაში ათას ადამიანში 97% იყო წერა-კითხვის მცოდნე, მაშინ როცა რაჭის მაზრაში 82%, ქუთაისის მაზრაში 72%, შორაპნის მაზრაში 58%, ლეჩხუმის მაზრაში 55%.

იაკობ გოგებაშვილი: ივერია 1900, N118:

მე ამ წლიდანვე ვიწყებ ხარჯის გაღებას და უკვე წარმოვუდგინე „წერა-კითხვის საზოგადოებას“ თხუთმეტი თუმანი (150 მანეთი) იმ აზრით, რომ მან ეს ფული ხუთ სამთუმნიამ პრემიად გაჰყოს და მისცეს პირველი პრემია სამაგალითო ხალხის მასწავლებელს გურიისა, რომელიც სამართლიანად უნდა ჩაითვალოს ჩვენში დაწინაურებულ კუთხედ სწავლა-განათლებაში.

1907 წლისთვის, რეაქციის ხანაში, გურიაში 39 საერო სკოლა არსებობდა 8312 მოსწავლით. დემოკრატიული რესპუბლიკის დროს გურიაში სულ იყო 37 დაწყებითი, 8 შვიდწლიანი სკოლა და 1 გიმნაზია. სულ 2637 მოსწავლე და 122 მასწავლებელი.

1907 წლისთვის ლანჩხუთის ორკლასიანი სკოლა გადაკეთდა სამკლასიანად. მისი ზედამეხდველი 1911-12 წლებში იყო მალაქია ჯაფარიძე, 1914-15 წლებში ვალერი მებუკე. 1916 წლიდან კი ტიმოთე ჯგუშია. 1916 წლიდან ლანჩხუთის სასწავლებელს უმაღლესი პირველდაწყებითი სკოლა ეწოდა.

1910-იანი წლების ბოლოს არსებობდა ჩოხატაურის გიმნაზია. 1920-იან წლებში ხიდისთავის სკოლა იყო შვიდკლასიანი (რვაკლასიანი)

ცნობილი პედაგოგები

გიგო შარაშიძე ყველაზე მეტად ცნობილია გურიის სკოლების პედაგოგებს შორის. ის 1869-74 წლებში ასწავლიდა ძიმითის (მამათის) სკოლაში, ხოლო 1874-1911 წლებში ბახვის სკოლაში. 1883-1894 წლებში მის მშობლიურ ასკანის სკოლაში ასწავლიდა ცნობილი მეღვინე სოლომონ ჭეიშვილი. 1900 წლიდან ნოე ზომლეთელი.  ქართული მემარცხენე მოძრაობის თვალსაჩინო წარმომადგენელი ისიდორე რამიშვილი სურების სკოლაში ასწავლიდა. სკოლა მან თავად გახსნა 1887 წელს და 1893 წლამდე ასწავლიდა იქ. რაჟდენ კონტრიძემ დააარსა ქაქუთის სკოლა და თავად ასწავლიდა იქ.

ამავე თემაზე: გურიის სკოლების ძველი ფოტოები